بیّنه طلایی

حجت خدا در میان جمع كثیری از مردم نیشابور و در آستانه ورود به شهر «مرو» كه طاغی جفاكاری چون مأمون خود را «امیرالمۆمنین و خلیفه مسلمین» می‏خواند آشكارا اعلام می‏كند كه رهنمای این حصن منم، رأیت این حصن منم، صدور برگه عبور با من است. شرطی كه «لازمه ضروری و واجب علی الاطلاق» ورود به دژ ایمان و باغ پرثمر رستگاری و لقای حضرت حق است.

حضرت ثامن الحجج، علی بن موسی الرضا(ع) در سفر مهم و ناگزیر خود از مدینه به شهر مرو (خراسان) در منازل مختلف با مردم گفت‏وگو داشتند اما، در منزل نیشابور و در حضور جمعیت كثیری از مردم سخنی بر زبان راندند كه به دلیل تعدد راویان مطمئن و كثرت بیان به عنوان كلام طلایی (سلسله الذهب) شناخته می‏شود و بزرگی كلام، ژرفای مضمون و صراحت بیان بدان كلام رتبه والایی بخشیده است. از این كلام به عنوان «جان مایه، روح و بطن تفكر و بینش اسلامی» می‏توان یاد كرد. جای تأسف است كه هیچ‏گاه به نحوی شایسته به مضمون و مفهوم آن توجه جدی نشده است.

امام رضا(ع) در فراز اول، به نقل از پدرشان و ایشان به نقل از پدرشان تا رسول گرامی اسلام(ص) و حضرت رسول هم از جبرییل نقل می‏كند كه خداوند سبحان فرمود:

عذاب و كیفر چه در دار دنیا و چه در آخرت چیزی جز بازگشت و عكس‏العمل «كردار» نیست كه حسب سنت لایتغیر در صورتهای مختلف و از جمله «آتش قهر و غضب در جهنم» ظهور می‏كند؛ به‏همان سان كه «پاداش و اجر» صورت نورانی و پسندیده و گوارای اعمال بندگان است. وقتی باطن همین كیفر هم نگریسته شود به حقیقت جز لطف دیده نمی‏شود چنان كه بوته زرگر و ضربه‏های آهنگر جز وسیله‏ای و بهانه‏ای برای پیراستن فلزات از ناخالصی و آلودگی نیست.

درباره تجسم اعمال و صور غیبه ملكوتیه آمده است كه:

«و وجدوا ما عملوا حاضرا» (و می‏یابند همه آنچه را از اعمال بود حاضر) در كافی روایت عجیبی در این‏باره آمده است:

امام جعفر صادق، علیه‏السلام می‏فرمایند:

صورت عذاب و قهر حسب نوع عمل دگرگونی می‏پذیرد. چنان‏كه لطف و مهرش نیز متناسب با اعمال به صورتهای مختلف فراروی بندگان قرار می‏گیرد.

همه آنچه انسان را مستعد قهر و غضب می‏سازد نتیجه اعمالی است كه بارزترین آنها در اعمال زیر بروز می‏كند:

ـ سرپیچی از احكام و فرامین الهی حضرت حق؛

ـ تغییر و تبدیل احكام و اوامر؛

ـ تعطیلی همه یا بخشی از احكام و فرامین در مناسبات فردی و جمعی؛

ـ و گستاخی و غرگی در پیشگاه حضرت حق.

هر یك از این موارد چه در هیئت مناسبات فردی اتفاق افتد و چه جمعی، الزاما ظهور گونه‏ای از «ظلم» و درهم ریزنده جایگاهها و شئون اشیاء، اشخاص، حقوق و... و خارج از نظام حقیقی و مطلوب و مشیت خداوند است.

بزرگان علمای دین برای «ایمان» مراتبی را ذكر كرده‏اند اعم از زبانی، قلبی، عملی و... به‏همین ترتیب و در مقابل آن «بی‏ایمانی» نیز ناظر بر مراتب گوناگونی است؛ چنان‏كه گاه در ظاهر «زبان و عمل» بروز می‏كند و گاه به‏صورت پوشیده بر صفحه خاطر، ذهن و قلب. هر یك از مراتب، ساحتی از ساحات عملی، اخلاقی ومعرفتی انسان را متأثر می‏سازد.

آنكه با گذار از دروازه شهادتین و اقرار زبانی به قول «لا إله إلّا اللّه‏» وارد «شهر مسلمانی» می‏شود ضرورتا «مۆمن» شناخته نمی‏شود. او ناگزیر است برای ارتقاء به مراتب ایمان از مدرسه احكام عملی، اخلاق فردی و جمعی (تربیت نفسانی) بگذرد تا در مرتبه‏ای ضمن كسب «معرفت قلبی» مستعد سیر تا «فنا فی اللّه‏» و «بقاء باللّه‏» شود.

در مقابل این سیر صعودی و طی درجات، سیری نزولی هم هست؛ طی دركات ظلم و گناه كه منجر به افول و نزول، متصف شدن به صفت «أولئك كالأنعام بل هم أضلّ أولئك هم الغافلون»2 و بالاخره عذاب الهی می‏شود.

خروج از هریك از دركات مستلزم تحمل كیفری است و نقصان در هر مرتبه‏ای الزاما كیفری متناسب با آن نقصان را در پی دارد. شاید از همین روست كه جمله خلایق اعم از عارف و عامی و حتی اولیا و انبیا نیز متناسب با مراحل و منازل محتاج «توبه» و ناگزیر بدانند. عامی از ارتكاب حرام توبه می‏كند، عالم از مكروه، و ولیّ از مستحب و ترك اولی. در پایان و آخرین مرتبه هم این رسول گرامی حضرت ختمی مرتبت(ص) است كه فرمودند:

این معنا ـ توبه ـ همه مراتب حیات فردی و جمعی را در تمامی مناسبات (اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و غیره) در بر می‏گیرد.

تنها «درك موقعیت و كشف تكالیف در مراتب مختلف» ، «حراست از همه امور در گستره همه بایدها و نبایدها» ، «عمل آگاهانه و خالص» و «تضمین قلبی» است كه می‏تواند عارف و عامی را از غلتیدن در مدار «نفاق و شرك» و بالاخره «عذاب و كیفر» در امان دارد.

شریعت (به معنای صورت احكام عملی كه علم فقه متولی بیان آن است) مرتبه‏ای از مراتب دینداری است. وجهی كه متولی تأدیب اعمال فردی و جمعی اهل ایمان در نسبت با خالق هستی، ولی اللّه‏ الاعظم، جهان بیرونی و در میان همه مناسبات است. وجهی كه جسم را (اعم از جسم انسانی و یا صورت مناسبات فردی و جمعی) شامل می‏شود و آن را تطهیر و مستعد گذار به مراتب و مدارج می‏كند. حسب شأن این وجه، شریعت نه به منزله تمامیت دین و دینداری بلكه مرتبه‏ای ابتدایی است كه از متدین موجودی می‏پرورد كه شریعت در او و اعمال و سكناتش ظهور پیدا می‏كند، تجسمی و تمثالی خارجی و واقعی از «شرع مقدس» كه متدین بدان باور داشته و خود را متعهد به متابعت از آن دانسته است. پوشیده نیست كه تنها با یكی شدن انسان با حقیقت مسلمانی است كه امكان ظهور جوهره آن یعنی عبودیت فراهم می‏شود. ارتقاء به مراتب بالا مستلزم گذار از مرتبه قبلی و حسب اجرای تكالیف مطابق حكم صاحب شریعت و طریق مورد تائید ولی اللّه‏ الاعظم است و گرنه بروز نقصان و اهمال در تكالیف مرتبه اول، موجب ایستایی، عقب گرد و یا سقوط در جرگه منكران است.

مدرسه اخلاق ـ كه تمامی اصول و فروع و شعب آن نیز الزاما می‏بایست از همان منشأ اخذ شود كه مورد گواهی حجت خداست ـ مركب جسم را در طریق بندگی راهی كوی «اخلاص» می‏سازد تا نفس با پیراسته شدن اعمال از شائبه‏ها مۆدب به ادب دین شود و با باز كردن همه بندهای امارگی به مراتب والاتر ارتقاء یابد. این مدرسه باطن شریعت است. در اینجا ظاهر و باطن در هم می‏آمیزد تا سالك كوی دینداری متوجه مرتبه‏ای نورانی‏تر شود.

این دو مرتبه، مقدمه‏ای هستند برای صعود به مرتبه سوم. جسم و جان طالب، مستعد نسبت یافتن بالفعل با عالم معرفت و حسب ظرفیت و آمادگی محل ظهور درجاتی از اسماء و صفات كمالی می‏شود؛ همان كه از آن به عنوان «ظهور مابه ازاء خارجی دینداری» و تجسم خارجی اسماء و صفات متعالی یاد می‏كنند.

این سیر اكمالی در مرتبه پایانی به مقام «انسان كامل» ـ كه خود صاحب عالی‏ترین درجه از صفات الهی است ـ می‏انجامد. در انتهای این جاده «انسان كامل» كه صاحب تام و اتم آن صفات است به عنوان «خلیفة اللّه‏» ایستاده است. این درجه از كمال كه در حضرات اولیاء از اهل بیت نبی اكرم(ص) به عنوان «ولایت تامه و كلیه» ظاهر گشته، در حقیقت ظهور عالی‏ترین مرتبه از صفات كمالی در آن اولیاء الهی است. همانان كه به‏عنوان «صاحب ولایت» مجاز به امر و نهی و تصرف در امور عالم هستند و به واسطه «علو شأن» و «قرب الی‏اللّه‏» و برخورداری از عالی‏ترین درجه از «صفات كمالی» (كه مطلق آن مخصوص حضرت خداوندی است) واسطه میان «خالق و مخلوق» و محق و مستعد داشتن این «شأن» هستند.

شاید یك معنی از كلام طیبه وحی «ما خلقت الجنّ و الإنس إلّا لیعبدون»4 كه برخی مفسران از «لیعبدون» تعبیر «لیعرفون» (برای معرفت) را ذكر كرده‏اند ناظر به همین معنا باشد. یعنی خداوند جن و انس را خلق نمود تا در طی طریق و گذار از مراتب، مستعد جلب صفات كمالی شوند و از آنها «موجودی رشد یافته» و «ما به ازاء خارجی» عبودیت، اخلاق و معرفت حاصل آید.

در ادبیات دینی مرز باریك میان كفر و ایمان، رضا و سخط، دوزخ و جنت تعبیر به «پل صراط» شده است. این پل از مو باریك‏تر و از شمشیر تیزتر است. این پل در همین دار دنیاست. بی‏آن‏كه بدانیم هر روز و ساعت با آن مواجهیم. آنكه صدها بار در همین عرصه خاك و تاریخ از این پل نگذشته قطعا در دار آخرت نیز قادر به گذار از جلوه خاص آن نخواهد بود. «غفلت» و «خودكامگی» امكان كشف ما به ازاء دنیایی این پل را از ما گرفته است؛ چنان كه همین دو عامل ما را مبدل به ما به ازاء خارجی «نفاق» و اهل آن می‏كند؛ چنان كه همواره به برخی آیات مومن و به برخی دیگر كافر می‏شویم. یقولون نومن ببعض و نكفر ببعض.5

حضرت ثامن الحجج، علی بن موسی‏الرضا(ع) در روایت یاد شده، ورود به دژ حصین لااله‏الااللّه‏ را مشروط به شرطی مهم دانستند:

[بشرطها و شروطها و أنا من شروطها].

«من»، یعنی علی ابن موسی الرضا، یعنی «ولایت من» از سلسله اولیاء حق، از خانواده نبی اكرم(ص)، شرط ورود به این دژ هستم. این شرط بدل و جایگزینی ندارد.

معانی و مفاهیم بلندی در این عبارت است كه تفصیل آن مجالی شایسته می‏طلبد. با این عبارت مجمل می‏توان همه گذشته، حال و آینده را تفسیر كرد و پرده پندار و خیال بیش از هزار سال دینداری (در ظاهر) را فروافكند و حقیقت آن را كه گاه جز وبال و وزر نبوده آشكار ساخت. سنت بزرگان دین ـ به تبع كلام وحی ـ بیان مجمل قضایا است؛ تنها تفسیر و پرده‏برداری از آن همه (به اذن خودشان) است كه باطن آنها را می‏نماید در حالی كه باطن باطن آنها جز برای اهل علم و راسخون در علم معلوم نخواهد شد. درك پرده‏های اولیه كلام هم اهلیت مخصوص می‏خواهد تا چه رسد به باطن آنها.

حجت خدا در میان جمع كثیری از مردم نیشابور و در آستانه ورود به شهر «مرو» كه طاغی جفاكاری چون مأمون خود را «امیرالمۆمنین و خلیفه مسلمین» می‏خواند آشكارا اعلام می‏كند كه رهنمای این حصن منم، رأیت این حصن منم، صدور برگه عبور با من است. شرطی كه «لازمه ضروری و واجب علی الاطلاق» ورود به دژ ایمان و باغ پرثمر رستگاری و لقای حضرت حق است؛ چنان‏كه حضرت ختمی مرتبت(ص) فرمودند:

علم ـ به معنی حقیقی كلمه ـ نزد من است، شهر علم منم و جز این سراب است و وهم و پندار و علی(ع) دروازه ورود به آن.

«علی» و «ولایت علی»، همان «حسن» و ولایت اوست، همان «حسین» و ولایت اوست، ولی‏اللّه‏ كه در سلسله اهل بیت(ع) به حضرت صاحب‏الزمان(عج) می‏رسد. اینان جملگی پی‏درپی حسب شأن ولایت تامه ائمه دین «سرهنگان و حافظان» شهر علم و دین و حقیقت و معرفتی هستند كه متجمع در «رسالت، نبوت و ولایت» حضرت رسول اكرم(ص) است. خاتم الانبیاء كه جامع همه علوم انبیا، كمال دین و تفسیر و تأویل آن به تمامی نزد اوست.

حضرت امیرالمۆمنین در حدیث نورانیت كه معرف جایگاه و شأن حضرت ولی اللّه‏ الاعظم(ع) است عبارت زیبایی دارند، می‏فرمایند:

من خاتم الاوصیاء هستم، من صراط مستقیم هستم، من نبأ عظیمی هستم كه مردم در حق من مختلف شدند...

حسب روایات ائمه معصومین(ع) هم ایشان در صحنه قیامت در كنار «پل صراط» از كلیه خلایق سۆال می‏كنند و جواز عبور می‏دهند.

«پل صراط»، همان «شرط» مذكور در روایت «سلسلة الذهب» حضرت ثامن الحجج(ع) است. همان پل ولایت كه به شهر ایمان و رستگاری، یعنی بهشت جاوید ختم می‏شود.

در ادعیه و زیارت مأثور و مخصوص به اهل بیت(ع) همواره مسلمین را متذكر حفظ ادب و شأن این ذوات مقدسه شده‏اند. در میان آن همه آثار «جامعه كبیره» به عنوان «مرامنامه مسلمانی و آئین نامه شیعه بودن» شاخص و جامع است.

پوشیده نیست كه «قرب به این صراط» و نزدیكی جستن با «سرهنگ بارگاه كبریایی»، مستلزم كسب نوعی محرمی با ایشان است و این قرابت مخصوص است به همراهی و همنوایی در «مرام و صفات و خصال» كه وجه تام و تمام آن در ایشان است. همین صفات و خصال باطنی است كه ایشان را مخصوص و منحصر ساخته تا در مقام ولایت حافظ حریم دین و شریعت باشند وگرنه «پسر نوح» و «جعفر كذاب» و امثال «ابولهب» بیش از همه در صورت ظاهر با حضرت نوح، امام هادی و نبی اكرم(ع) قرابت داشتند. اما هیچ‏كدام به زبان قرآنی جزء «اهل بیت» آنها نبودند؛ چنان كه كلام وحی خطاب به حضرت نوح(ع) فرمود:

نه قرابت و خویشی و نه صورت‏سازی و ظاهرسازی هیچ‏كدام انسانی را مستعد «قرب» نمی‏سازد.

میان مسلمانان مرسوم است كه كلیه اعمال را به قصد «قربت» انجام می‏دهند. در واقع این «قصد» را به منزله «خالص ساختن نیت از شائبه‏های ریا و سمعه، خودنمایی و تفاخر و جلب منفعت و بهره بردن» می‏شناسند. اما، در حقیقت، قربت و نزدیكی به ساحت قدسی، به منزله «ورود به جغرافیای صفات كمالی» است. صفاتی كه مطلق آن در حضرت باری‏تعالی است. بنده مخلص با ظاهر ساختن سخا، رحمت، شفقت و سایر صفات كمالی چنین می‏نماید كه «از اوست و به سوی اوست». همین معنا در «قربت و نزدیكی» به ساحت مقدس اولیاء نیز هست. ممارست در سخا، پوشاندن عیب خلایق، دستگیری از افتادگان، شجاعت، عفت و جز اینها (بی ما به ازاء) كه به نحو اكمل در «حجت حق» حاضر و جاری است، پیرو را در زمره اهل حرم، اهل ولایت و از آنها به شمار می‏آورد و سبب بسط این صفات در میان مردم می‏شود. جریانی سیال و زلال كه تمامیت هدف خلقت را در گستره خاك متجلی می‏سازد.

حسب همین امر است كه پسر نوح قرابتی با نوح ندارد و از اهل او به‏شمار نمی‏آید؛ چنان‏كه جماعت كثیری از مسلمین به حقیقت نسبتی با «اهل بیت(ع)»، پیدا نمی‏كنند.

قرب و نزدیكی به پاسبان این دژ حصین و ورود به آن مستلزم طی مراتب محرمی است، مستلزم جلب «صفات كمالی» است. كسب این مراتب است كه سالك طالب قرب و ورود را حائز درجاتی از دوستی و مهر و شایستگی می‏كند. ظهور كامل‏ترین رتبه این محرمی و عالی‏ترین درجه از این صفات كمالی در «ائمه دین» است كه آنان را به «مقام ولایت» رسانده است. اختیارات ایشان و مأذون بودنشان در دستگیری طالبان و هدایت و سرپرستی آنان بر عموم خلایق نیز پیرو همین شایستگی و استقرار تام صفات كمالی در آنانست.

«خلیفة اللّه‏» الزاما صاحب عالی‏ترین درجه از كمالات است؛ چنان‏كه محال عقلی است، با وجود و حضور موجود اكمل، خلعت و جامه خلافت به آنكه صاحب مرتبه‏ای نازل از شایستگی و كمالات است پوشانده شود.

«خلیفة الله ی» كه در آغاز داستان خلقت، خداوند خلق آن را علت آفرینش عالم و آدم اعلام فرمود، ما به ازاء خارجی تام و تمام و كامل صفات متعالی كمالی است؛ همو كه ضرورتا می‏تواند معلم و رهنمای خلایق و دستگیر آنها در طریق پر فراز و نشیب شود. این قاعده و سنت ساده عقلانی است كه همواره اشرف، افضل و مستحق عطا می‏باشد؛ چنان‏كه «حكمت و عدالت» خداوند نیز آن را اقتضا می‏كند. به همان‏سان كه در عرصه زمین همواره عاقل و بالغ ولیّ و قیم صغیر و سفیه می‏شود. در زیارت مخصوص حضرت صاحب‏الزمان،(ع) و خطاب به ایشان می‏خوانیم:

السلام علیك یا خلیفة اللّه‏ و خلیفة آباء المهدیّین.

خلیفه خدا، صاحب میراث انبیاء و مصداق وارثی است كه خداوند اراده كرده آنان را «امام و وارث» زمین قرار دهد.

بی‏شك «موجوداتی» كه گاه از روی عتاب مخاطب «أولئك كالأنعام بل هم أضلّ». 9   آنان مانند حیوانات چهار پا هستند و حتی پست‏تر از آن.

قرار می‏گیرند نمی‏توانند مصداق «خلیفة اللّه‏»ای باشند كه خداوند اراده خلق آنها را نمود.

ائمه معصومین(ع)، در تفسیر و تأویل آیه مباركه:

تعابیر زیبا و روشنگری دارند كه حسب نمونه بدان اشاره می‏كنیم:

در روایات مسلمی كه از سوی ائمه معصومین(ع) ذكر شده، این آیه به واقعه شریف ظهور و قیام حضرت مهدی(ع) تأویل شده است: امام صادق(ع) هر وقتی این آیه را تلاوت می‏كرد، می‏فرمود:

به خدا سوگند، این آیه نزولش درباره بنی‏اسرائیل و تأویلش درحق ماست.11

امیرالمۆمنین(ع) فرمودند:

آنها آل محمد(ص) هستند كه خداوند مهدی آنها را پس از تلاش فراوان برمی‏انگیزد و آنها را عزیز، و دشمنانشان را خوار و زبون می‏سازد.12

در معارف اهل البیت(ع)، بیش از 180 اسم و لقب ـ كه هریك از آنها ناظر بر شانی از شئونات است ـ برای خلفا و حجج الهی ذكر شده است. هریك از این اسماء و القاب و شئون بابی است كه پرده از كمالات متعالی آنان برمی‏گیرد. همین رتبه‏های كمالی است كه درجه وقوف و قرب آنها را درباره حقیقت توحید و معارف الهی نشان می‏دهد؛ تا آنجا كه در بسیاری از سلامها خطاب به آن ذوات مقدسه آمده است:

السلام علیك یا باب اللّه‏ الذی لایوتی إلّامنه.

السلام علیك یا سبیل اللّه‏ الذی من سلك غیره هلك.

سلام بر شما كه باب [ورود به ساحت قرب خداوند هستید كه جز از طریق او نمی‏توان وارد شد. سلام بر شما كه سبیل خدا هستید، كه هر كه جز آن را بپیماید هلاك می‏شود.13

بدیهی است كه خداوند از روی «لطف» بابی، سبیلی و نوری را به‏عنوان اسوه، راه رسیدن و مصداق خارجی كمالات متعالی فراروی انسانها قرار می‏دهد تا آنها امكان سیر در مراتب را پیدا كنند و با مشاهده مابه ازاء خارجی آن واقعیت دست یافتنی و عملی آن را بپذیرند و در طریق از بند گمراهی برهند و از غلتیدن در آفتها و بلاها و بالاخره عذاب و قهر خداوند درامان مانند.

لذا اینان:

ـ ما به ازاء خارجی حق یا حقیقت مجسم و قرآن ناطق‏اند (در هیأت انسانی).

ـ اسوه واقعی و عینی هستند كه تعالی و تقرب در آنان آشكار است (لكم فی رسول الله اسوة...).

ـ طریق رفتن و تمثیل «نحوه بودن و رفتن»اند و اینهمه را در سیره و سنت آنان می‏توان یافت (چنان‏كه سیره و سنت اینان از منابع و مصادر تشخیص حكم است و حضرت نبی اكرم(ص) اهل بیت را در كنار قرآن قرار داده است و ثقل و امانت مانده برای مسلمین پس از پیامبر).

ـ متضمن فلاح و رهایی و ایمنی بخش از عذاب قهر خداوندند.

ـ حجت بالغه‏اند كه حجیت آنان توسط خداوند اعلام شده است.

هیچ‏كس در پهنه هستی صاحب و حامل جمله این شئون و مستحق به داشتن آن نیست چه حسب آیه كریمه:

تا در مقام «خلیفة الهی» و امامت، در تربیت، هدایت و ارشاد بندگان كه جملگی در معرض لغزش، سهو، وسوسه شیطان، عمر كوتاه، مرگ ناگزیر و سایر ابتلائات‏اند (حسب زندگی و سیر در نشأ دنیا كه دار ابتلاء و امتحان است) خلل و نقصانی اتفاق نیفتد.

این امر هم ناشی از لطف خداوند به بندگانست و «مصطفی و برگزیده»15 بودن حجج الهی نیز شاید ناظر بر همین معنا باشد. جمله روایاتی كه از حضرت رسول اكرم(ص) و ائمه دین(ع) در منابع روایی شیعی و اهل‏سنت وجود دارد ناظر بر اشاره مستقیم این آیه به «خانواده رسول اكرم و اهل بیت ایشان» است.

سیره معصومان، ج 5، امین، سید محسن؛

پی‏نوشتها :

1 .حضرت علی بن ابیطالب(ع) از پیامبر اكرم(ص) ایشان از حضرت جبرئیل نقل می‏كنند كه: شنیدم خداوند متعال می‏فرمود: «كلمة لا إله الا اللّه‏» دژ (مستحكم) من است و هر كه آن‏را بگوید به دژ من وارد می‏شود و هر كه (بتواند) وارد آن شود از عذابم ایمن خواهد بود.

قال علی بن ابیطالب(ع): حدثنی اخی وابن عمی محمد رسول‏اللّه‏ صلی اللّه‏ علیه و آله قال: حدثنی جبرئیل(ع) قال:

سمعت رب العزه سبحانه و تعالی یقول: كلمة لا اله الا اللّه‏ حصنی فمن قالها دخل حصنی و من دخل حصنی امن من عذابی.

(بحار الانوار، ج49، ص127).

2 .سوره اعراف(7) آیه179.

3 .بحارالانوار، ج69، ص292.

4 .ما خلق نكردیم جن و انس را مگر برای عبودیت.

5 .سوره نساء(4) آیه 150.

6 .بحارالانوار، ج 10، ص 20 و ج 24 ص 107.

7 .بحارانوار، كتاب امامت، حدیث نورانیت، ص 274 (ولایت كلیه میرجهانی، ص 50).

8 .سوره هود(11) آیه 46.

9 .سوره اعراف (7) آیه 179.

10.سوره قصص(28) آیات 5و6.

11.روزگار رهایی، ص 151، الزام الناصب، ص 22.

12.روزگار رهایی، ص 450، الامام المهدی، ص 267.

13.زیارت مخصوص حضرت صاحب الزمان (عج).

14.سوره احزاب(33) آیه 33.

15.السلام علی اولیاءاللّه‏ و أصفیائه (زیارت جامعه).

بخش حریم رضوی