در سن 40سالگی به حوزه رفت
آیت الله شیخ مرتضی طالقانی حکیم، فقیه شیعه معاصر، پدرش مولی آقا جان طالقانی بود. سال 1274 ق (1) در روستای دیزان طالقان(2) به دنیا آمد و تا 40 سالگی در همانجا زندگی کرد و به شبانی مشغول بود. او بعد از چهل سالگی تازه تحصیلات عالیه را شروع کرد. (3)
در مورد چگونگی شروع تحصیلاتش و اینکه ایشان چگونه طریق علم و معرفت را برگزید علامه محمد تقی جعفری به نقل از استادش مرحوم شیخ مرتضی طالقانی می گوید: « من تا چهل سالگى در دهات طالقان چوپانى مىكردم ، روزى در حال چراندن گوسفندها تلاوت قرآن با صدائى بسیار زیبا بگوشم رسید ،
حالم دگرگون شد و گفتم : خدایا ، آیا عمر من بآخر خواهد رسید و این نامه ترا نخوانده چشم از دنیا خواهم بست ؟
از بیابان برگشتم و گوسفندان مردم را بخودشان برگرداندم و از اشخاص مطّلع پرسیدم كه من براى درس خواندن بكجا باید بروم ؟ گفتند : برو به اصفهان و من رفتم اصفهان در آنزمان دو حكیم متأله در قید حیات بودند : مرحوم میرزا جهانگیر قشقائى و مرحوم آخوند كاشى رحمة اللّه علیهما .
من مقدّمات را با سرعت غیر عادى فرا گرفتم و موفّق به حضور در دروس دو حكیم مزبور گشتم و سپس به نجف اشرف مهاجرت كردم و در دروس مرحوم آخوند ملا محمّد كاظم خراسانى حاضر شدم ، احساس كردم : مطلب تازهاى را از ایشان نمىشنوم . (4)
شیخ مرتضی خواندن و نوشتن و قرائت قرآن را در مدرسه شیخ محرم روحانی محترم ده یاد گرفت. و پس از تحوّلی روحانی که برای وی رخ داد، به منظور کسب علم راهی تهران شد.
صرف و نحو را نزد میرزا مسیح طالقانی و بعد فلسفه را در محضر آقا محمد رضا قمشهای و میرزا ابوالحسن جلوه در تهران آموخت.
سپس راهی اصفهان شد و در آنجا علوم عقلیّه را نزد میرزا جهانگیر خان قشقایی و آخوند ملا محمّد کاشی آموخت و سپس در 1317 ق به نجف مهاجرت کرد و در درس خارج آخوند مولی محمد کاظم خراسانی، سیّد محمّد کاظم طباطبایی یزدی، میرزا محمد تقی شیرازی، شیخ الشریعة اصفهانی و میرزا حبیب اللّه رشتی و حاج میرزا حبیب اللّه گیلانی و مولی لطف اللّه لاریجانی حاضر شد.
شیخ روشن ضمیر و دارای ملکات فاضله نفسانی و کمالات باطنی بود. سال 1317 ق یعنی در سن 43 سالگی به نجف رفت و او که هنوز ازدواج نکرده بود، در آغاز، در مدرسه خلیلی، حجره ای گرفت و در آن مدرسه به تحصیل پرداخت.
بعد از تاسیس مدرسه سید یزدی، به آنجا رفت و همانجا تا پایان عمر بود و تمام اوقات و عمر شریفش را به تدریس و تعلیم طلاب گذراند.
هر طلبه هر درسی که میخواست برای او می گفت. جامع المقدمات، مغنی، مطول، مکاسب شیخ، اشعار و خلاصه همه چیز را تعلیم میداد و قاعده اش این بود که طلاب میخواندند و او شرح میداد و معنی می کرد.
ایشان اصول فقه را در محضر سید محمد کاظم یزدی، صاحب «عروه الوثقی» و میرزا محمد تقی شیرازی و روایت را از محدث معروف، میرزا حسین نوری، صاحب «مستدرک الوسایل» آموخت و به مدارج بلند علمی دست یافت. (5)
در مدرسه خلیلی به محضر آخوند خراسانی، آخوند سید محمد کاظم یزدی، میرزا محمد تقی شیرازی و شیخ الشریعة اصفهانی کسب علم کرد. (6)
او علی رغم اینکه از چهل سالگی شروع به کسب علم کرد، امّا به حسب واقعه معنوی که برای وی اتّفاق افتاد قادر شد براحتی سطوح مقدّماتی و عالی علوم حوزوی متداول در آن زمان را به اتمام رساند.
از او نقل است «به درس آخوند ملا محمد کاظم میرفتم. درس او برایم تازگی نداشت. گمان میکردم سالها پیش آن مطالب را خواندهام.»
او با این که از عالمان بزرگ به شمار می آمد، لحظه ای از یادگیری و رسیدن به مقام منیع تخصص و اجتهاد کوتاهی نکرد؛ بدین خاطر، در محضر درس استادان برجسته نجف زانوی یادگیری و آموختن مراتب عالیه، بر زمین نهاد.(7)
وی از حافظه قوی بر خور دار بود به گونهای که بسیاری از قصاید عربی و فارسی را به حفظ داشت.
مرحوم آیت اللّه مرعشی نجفی در کتاب وفیات الأعلام نقل میکند«شیخ مرتضی طالقانی از استادان ما در ادبیات، بلاغت، تفسیر، حروف و روایت، آیتی از آیات عصر بود.
وی در علوم عربی و تفسیر جامع بود و در تهذیب نفس زاهد زمان، سلمان عصر و یگانه زمان در حفظ و احاطه بر علوم اسلامی، جامع فضایل اخلاقی، حامل علوم و فنون متنوع و مدرّس نجف بود.بیشتر اهل علم در نجف از دانش او بهره میبردند و صاحب کرامات بسیار بود.»
شیخ مرتضی در عرفان، اهل کشف و شهود و عده ای قائل به کرامات او هستند و در فلسفه از شارحان حکمت متعالیه و پیرو مکتب ملاصدرا است. به دلیل اینکه شیخ بیشتر عمرش را در نجف گذراند اکثرا به «شیخ مرتضی طالقانی نجفی» مشهور است.
وی در روز اول محرم سال 1363 هجری قمری در 89 سالگی درگذشت و در ایوان سوم از حجرات جنوب غربی صحن علوی به خاک سپرده شد.
پی نوشتها:
1. در نخبة البشر 1278 ق و در منابع:گنجینه دانشمندان«ص 142» و زندگانی حکیم جهانگیر خان قشقایی«ص 183» و آشنایی با مشاهیر طالقان«ص 35»1280 ق آمده که هیچکدام صحیح نیست.
2. خطه کوهستانی و با صفای طالقان که بین کرج، قزوین و گیلان واقع شده است.
3. هر چند در برخی از منابع، آغاز طلبگی ایشان و ماجرای مهاجرتشان به تهران را در عنفوان جوانی، جهت ادامه تحصیلات حوزوی در سال 1295 قمری به مدت هفت سال ذکر کرده اند و بعد از آن در سال 1302 قمری عازم حوزه علمیه اصفهان گردید و تا سال 1317 قمری به مدت 15 سال اقامت در آنجا اقامت گزید. و بعد از همه این مدت در سال 1317 قمری پس از گذراندن راهی حوزه مقدسه نجف اشرف گردید.
4. ترجمه و تفسیر نهج البلاغه، محمد تقی جعفری، دفتر نشر و فرهنگ اسلامی، چاپ 1362، ج13، ص 247
5. فیلسوف شرق، ص 20؛ آشنایی با مشاهیر طالقان، ص 273.
6. بعضی از صاحبان تراجم نوشته اند: این فقیه وارسته، نزد میرزا حبیب الله رشتی و ملا لطف الله لاریجانی نیز حاضر شده، و از آن ها کسب فیض کرده: ولی این نظر درست نیست؛ زیرا میرزا حبیب الله در سال (1312 هـ . ق) و ملا لطف الله در سال (1311 هـ . ق) وفات یافته اند، در حالی که مرتضی طالقانی چنان چه گفته شد، در سال (1317 هـ . ق) از اصفهان به حوزه نجف عزیمت نمود.
7. گنجینه دانشمندان، محمد شریف رازی، ج6، ص 17، چاپ پیروز قم، 1354.
منابع:
پرتال جامع اینترنتی متقین
زندگی و آثار شیخ مرتضی طالقانی؛ نویسنده : سلطانیان، حسنیه
معاد شناسی، سید محمد حسین حسینی طهرانی، ج 1
شرح نهج البلاغه علامه جعفری
تهیه و فرآوری: عبداله فربود، گروه حوزه علمیه تبیان
