وظایف خواص و علما در عصر غیبت

علماى اسلام و رهبران فكرى فرهنگى جامعه ى اسلامى مكرر در روایات مورد تعریف و تمجید قرار گرفته و شأن والاى آنان گوشزد شد است پیامبر مكرم اسلام فرمودند:

«جایگاه و منزلت فقیه در این وقت (غیبت) مانند جایگاه و منزلت انبیاء بنى اسرائیل است» .(1)

علما وارثان انبیاء،(2) حصون اسلام(3) و حجّت هاى ائمه(علیهم السلام) بر مردم هستند.(4)

بیان این مقام و منزلت از زبان معصومین (علیهم السلام) حكایتگر رسالت ویژه و تكلیف حساس و خطیر علما به عنوان مشعلداران حقیقت، سكانداران دین، سنگربانان عقیده و ایمان و پرچمداران هدایت مردم است.

آنان در عصر غیبت باید خلاء حضور امام غایب از دیدگان، را به خوبى پر كنند و تداعى كننده حضور آن سرور جهانیان و رفیق شفیق أمت باشند. بر این اساس علما در دوران انتظار وظیفه دارند عملكردى به شرح زیر داشته باشند.

1) وظیفه شناس

از آن جا كه ایشان یك نوع وابستگى خاص به ولى عصر(عج) دارند لازم است تكالیف كلى فرد منتظر و نیز وظایف خود نسبت به آن حضرت را به نحو احسن و اكمل بجا آورند.(5)

2) تجهیز به علم توأم با عمل

علما دوران انتظار، لازم است در تفقه دین و حل مشكلات علمى و یا پاسخ به شبهات به تمام امكانات نرم افزارى و علوم مربوطه، مجهز باشند; زیرا آنان به عنوان سنگربانان دین و اعتقادات مردم باید اولاً خود را در معرض شبهات و اشتباهات بیمه نمایند كه امام صادق(علیه السلام) فرمود:

«انسان عالم و آگاه به زمان خودش، مورد هجوم خطاها و اشتباهات قرار نمى گیرد».(6)

و هم بتواند از مرزهاى عقیدتى و عملى مردم دفاع نمایند.

و ثانیاً: آنچه از نظر علمى اندوخته باید عمل نمایند تا بتوانند مانع انحراف جامعه شوند. امام صادق(علیه السلام) فرمودند:

«چون عالم به علم خویش عمل نكند اندرزش از دلهاى شنوندگان بلغزد چنانكه باران از سنگ صاف مى لغزد».(7)

و اصولاً كسى كه به علمش عمل نكند عالم نیست حضرت امام صادق(علیه السلام) راجع به قول خداى عزوجل (تنها بندگان دانشمند خدا از او ترس دارند)(8) فرمود:

«مراد به دانشمند كسى است كه كردارش گفتارش را تصدیق كند و كسى كه چنین نباشد عالم نیست».(9)

3) دفاع و حفاظت از دین

سنگربانان و مرزبانان دین، بعد از تجهیز به علوم و تفقه در دین، باید به حفاظت از آن و تحكیم پایه هاى آن بپردازند. و در این راستا اولاً: مبانى دین را با براهین علمى مستحكم نموده و دین را آنگونه كه هست به بشریت معرفى نمایند و ثانیاً: در مقابل شبهات و القائات شیاطین آخرالزمان به مقابله و روشنگرى برخیزند. امام هادى(علیه السلام) فرمودند:

«اگر نبودند كسانى از علما كه بعد از غیبت قائم ما به او دعوت كنند و بر او دلالت نمایند و از دین او با دلایل خداوند دفاع كنند و بندگان ضعیف خداوند را از دامهاى ابلیس و سركشان او، رها سازند و از شبكه ناصبان خلاص نمایند. هیچ كس نمى ماند مگر اینكه از دین بر مى گشت ولى اینان هستند كه زمام دلهاى شیعیان ضعیف را به دست مى گیرند همچنان كه ناخداى كشتى سكان آن را در دست دارد، آنان برترین كسان نزد خداى عزوجل مى باشند».(10)

4) تعلیم دین و تنظیم اندیشه ها

در عصر غیبت جاودانگى اسلام اقتضاء دارد كه تعلیم دین و اجراى احكام تداوم یابد و این وظیفه ى مهم بر عهده ى فقیهان عادل و اسلام شناس است.

روایات متعددى كه درباره تحكیم ایمان مردم و نیز سرپرستى أیتام آل محمد(صلى الله علیه وآله) وارد گردیده است ناظر به این وظیفه ى خطیر مرزبان حوزه فكرى و عقیدتى است.

1 - معاویه بن عمار گوید:

«به امام صادق(علیه السلام) عرض كردم: مردى است كه از شما روایت بسیار نقل و در میان مردم انتشار مى دهد و آن را در دل شیعیانتان استوار مى كند و شاید عابدى از شیعیان شما باشد كه در روایت چون او نباشد; كدام یك بهترند؟ حضرت فرمود: آنكه احادیث ما را روایت كند و دلهاى شیعیان ما را استوار سازد از هزار عابد بهتر است».(11)

2 - امام حسن عسكرى(علیه السلام) در حدیث نسبتاً طولانى كه از پدرش و او هم از پدرانش و آن حضرات هم از رسول اكرم(صلى الله علیه وآله) نقل نموده اند مى فرماید:

«... و بدتر از این یتیمى (پدر از دست دادن) حال آن یتمى است كه از امامش جدا گشته و نتواند به حضور او برسد و نداند حكم در آنچه از شرایع و احكام دینش دچار مى گردد چیست، توجه كنید هركس از شیعیان ما علوم ما را بداند و كسى كه نسبت به شریعت ما جاهل و از دیدن ما محروم مانده است را هدایت نماید، یتیمى بر دامان نشانده است آگاه باشید هركس او را هدایت كند و شریعت ما را به او بیاموزد در رفیق اعلى با ما خواهد بود» .(12)

در پایان این مطلب را متذكر مى شویم براى اطلاع. بر این روایات كه تعداد آنها كم نیست مى توان به ترجمه كتاب مكیال المكارم، ج 2، ص 377 تا ص 397 مراجعه نمود.

پی نوشتها :

1 - مجلسى، محمد باقر، بحار الانوار(دار احیاء التراث العربیه، بیروت، چاپ سوم، 1403) ص 346، ح 4.

2 - كلینى، ابوجعفر محمد بن یعقوب، اصول كافى (دفتر نشر فرهنگ اهل بیت) ترجمه سید جواد مصطفوى، ج 1، ص 39.

3 - همان، ص 47، ح 3.

4 - مجلسى، محمد باقر، بحار الانوار (دار احیاء التراث العربیه، بیروت، چاپ سوم، 1403 هـ ق) ج 53، ص 181، ح 10.

5 - وظایف فوق در دو پرسش و پاسخ قبل از این پرسش توضیح داده شد.

6 - كلینى، ابوجعفر محمد بن یعقوب، اصول كافى، پیشین، ج 1، ص 31، ح 29.

7 - همان، ج 1، ص 56، ح 3.

8 - فاطر / 28.

9 - همان، ج 1، ص 44، ح 2.

10 - موسوى اصفهانى، سید محمد تقى، مكیال المكارم، پیشین، ج 2، ص 393.

11 - كلینى، ابوجعفر محمد بن یعقوب، اصول كافى، پیشین، ج 1، ص 40، ح 9.

12 - موسوى اصفهانى، مكیال المكارم، پیشین، ج 2، ص 388.

اندیشه قم