عوامل پیروزی در امتحان

هدف از ابتلا رشد و تکامل استعدادهای دمی، ظهور لیاقت ذاتی و شئون باطنی، شکارسازی نقایص و ضعف‎ها و پی بردن به فضایل و کمالات است و درپرتو آن است که اعتراف به ناتوانی‎ها، تضرّع و توبه به درگاه الهی را به همراه می آورد و استحقاق پاداش و یا کیفر مستدل می شود.

در ادامه مباحثی که در مقالات قبلی پیرامون موضوع ابتلا داشتیم در این نوشتار «عوامل پیروزی در آزمایش» و « تفاوت امتحان الهى و امتحان‏ بشری» مورد بررسی قرار می گیرد:

عوامل پیروزی در آزمایش

بدون شک در انجام هرکاری باید عوامل مختلفی دست به دست هم دهند تا فاعل کار با موفقیت کامل، کار را به اتمام برساند. برای پیروزی در امتحان و آزمایش الهی از نگاه قرن کریم عوامل متعددی دخیل است که عبارتند از:

1. صبر

از عوامل ریشه ای و اصیل در موفقیت هر کاری به خصوص پیروزی در آزمایش الهی، صبر و پایداری است که هم عقل صدق آن را تأیید می کند و هم شرع مقدس بر آن تأکید دارد و برای بهره گیری و کمک طلبی از این عامل مهم ارشاد نموده و فرموده است: (وَاسْتَعِینُوا بِالصَّبْرِ وَالصَّلاة)(بقره/45)

این آیه از نیاز ضروری انسان به برخورداری از صبر در انجام هر کاری خبر می دهد. در خصوص نقش اساسی صبر در آزمایش الهی به یک نمونه از آیات کریمه اشاره می کنیم:

(وَإِنْ تَصْبِرُوا وَتَتَّقُوا فَإِنَّ ذَلِكَ مِنْ عَزْمِ الأمُور)(آل عمران/186)

«و اگر استقامت کنید و تقوای الهی پیشه سازید (شایسته تر) است؛ زیرا این ها از کارهای محکم و قابل اطمینان است.»

آیة فوق در مورد زمایش الهی نسبت به اموال و نفوس می باشد که خداوند می فرماید از اهل کتاب و مشرکین سخنان آزار دهنده فراوان خواهید شنید. در ادامه آیه مردم را به صبر و داشتن تقوا در این آزمایش فرا می خواند.

2. تقوا (خویشتن داری)

در پیروزی از آزمایش الهی وجود تقوا در امتحان شونده ضروری می باشد. چرا که اگر تقوا و خویشتن داری باشد، انسان در برابر آزمایش الهی خودش را حفظ می کند و شکست نمی خورد. فرمود:(لَتُبْلَوُنَّ فِی أَمْوَالِكُمْ وَأَنْفُسِكُمْ وَلَتَسْمَعُنَّ مِنَ الَّذِینَ أُوتُوا الْكِتَابَ مِنْ قَبْلِكُمْ وَمِنَ الَّذِینَ أَشْرَكُوا أَذًى كَثِیرًا وَإِنْ تَصْبِرُوا وَتَتَّقُوا فَإِنَّ ذَلِكَ مِنْ عَزْمِ الأمُور)(آل عمران/186)«و اگر استقامت کنید و تقوای الهی پیشه سازید شایسته تر است.»

3. تسلیم (فرمان برداری)

شریعت مقدس اسلام دین تسلیم و رضا در برابر خواست خدای متعال است. و هدف همه پیامبران الهی نیز این بوده که جامعه بشری را در برابر فرمان خدا تسلیم کرده، به قضا و قدرش راضی نماید.

امام علی (علیه السلام) در تعریف اسلام می فرماید: الاسلام هو التسلیم؛ «اسلام، تسلیم و گردن نهادن است. (نهج البلاغه، قصار/125)

از داستان حضرت ابراهیم و اسماعیل این پیام به خوبی فهمیده می شود که عامل مهم موفقیت حضرت ابراهیم (علیه السلام) در امتحان الهی، تسلیم و فرمان برداری او از خداوند بوده است که خداوند به زیبایی ترسیم نموده است. می فرماید: هنگامی که هر دو تسلیم و ماده شدند و ابراهیم جبین او را به خاک نهاد، او را ندا دادیم که ای ابراهیم! آن چه را در خواب مأموریت یافتی انجام دادی، ما این گونه نیکوکاران را اجر می دهیم. این مسلماً امتحان مهم و شکار بود. (صافات/106-103)

4. توجه به گذرا بودن سختی ها و مشکلات

عامل دیگری در پیروزی از امتحان الهی است که آیه : (إِنَّا لِلَّهِ وَإِنَّا إِلَیْهِ رَاجِعُون)(بقره/156) به آن اشاره دارد.

این که می بینیم بزرگان اسلام به هنگام بروز مصائب سخت این جمله را با الهام گرفتن از قرآن مجید تکرار می کردند، برای این بوده است که شدت مصائب آن ها را تکان ندهد و در پرتو ایمان به مالکیت خداوند و بازگشت همه موجودات به سوی او، این حوادث را در خود هضم کنند.

5. استمداد از نیروی ایمان و الطاف الهی

عامل مهم دیگری در پیروزی از آزمایش الهی است که در این مورد به یک آیه اشاره می کنیم:

خداوند می فرماید:

(وَلَوْ أَنَّ أَهْلَ الْقُرَى مَنُوا وَاتَّقَوْا لَفَتَحْنَا عَلَیْهِمْ بَرَكَاتٍ مِنَ السَّمَاءِ وَالأرْض)(اعراف/96)

«اگر اهل قریه ها ایمان بیاورند و تقوای الهی را پیشه سازند، ما برکات آسمان ها و زمین را برای آن ها می گشاییم.»

و روشن است که هر که در راه خدا مجاهده نماید و بر بلا و گرفتاری و آزمایشات الهی صبر نماید و ایمان داشته باشد، خداوند او را به راه خودش هدایت می کند تا در انتخاب راه صحیح دچار اشتباه نشود.

6. توجه به عکس العمل پیامبران در برابر آزمایش های

الهی این نیز از عوامل موفقیت و پیروزی در آزمایش الهی است. به تصریح قرآن، خداوند پیامبران را آزمایش نموده است و آن ها عکس العمل مثبت از امتحانات الهی داشته اند و در نتیجه به خاطر عکس العمل خوب از آزمایشات الهی، به مقامات بلندی رسیده اند. از جمله آن پیامبران، حضرت ابراهیم (علیه السلام) است که خداوند به خاطر موفقیت از آزمون های متعدد به او مقام امامت را عنایت فرموده است؛

(وَإِذِ ابْتَلَى إِبْرَاهِیمَ رَبُّهُ بِكَلِمَاتٍ فَأَتَمَّهُنَّ قَالَ إِنِّی جَاعِلُكَ لِلنَّاسِ إِمَامًا)(بقره/124)

«هنگامی که خداوند ابراهیم را با وسایل گوناگون آزمود، و او به خوبی از عهده آزمایش برآمد، خداوند به او فرمود: من تو را امام و رهبر مردم قرار دادم.»

دمی اگر به آزمایش های الهی پیامبران و عکس العمل آن ها توجه داشته باشد، روح او آماده می شود تا بتواند از امتحانات الهی سرافراز بیرون آید. چه آن که آزمایش برای همة افراد آدمی بوده؛ از گذشته وجود داشته و حال هم وجود دارد و تا روزی که آدمی در دنیا باقی است آزمایش می شود.    

خداوند برای دلگرمی مۆمنان و دلداری پیامبر اسلام (صلی الله علیه و له) و تقویت روحیه او، توجه آن ها را به تاریخ پیشینیان معطوف نموده و می فرماید: «اگر تو را استهزا می کنند نگران مباش، پیامبران پیشین نیز گرفتار استهزای جاهلان بودند، اما با نیروی استقامت بر آن ها پیروز شدند.» (انعام/10)

7. توجه به حضور خدا

عامل دیگری در پیروزی از امتحانات الهی است. چه آن که این عقیده و بینش به انسان چنان قوتی می بخشد که بتواند به وسیله امتحانات الهی از مسیر صحیح منحرف نشود و تحمل سختی ها و گرفتاری ها بر او آسان شود.

تفاوت امتحان الهى و امتحان‏ بشری

یكی از تفاوتهای كه بین امتحان الهى و امتحانهاى معمول نزد ما انسانها هست این است كه غالبا ما نسبت به باطن حال اشیا جاهلیم و مى‏خواهیم با امتحان آن حالت از آن موجود را كه براى ما مجهول است روشن و ظاهر سازیم ولى از آنجا كه جهل در خداوند سبحان متصور نیست -چون كلیدهای  غیب نزد او است- لذا امتحان او از بندگان براى كشف مجهول نیست بلكه تربیت عامه الهیه است نسبت به انسانها كه او را به سوى حسن عاقبت و سعادت همیشگى دعوت مى‏كند. از این نظر امتحان است كه حال هر انسانى را براى خودش معین مى‏كند تا بداند از اهل كدام خانه است؛ اهل دار ثواب است و یا دار عقاب؟ (ترجمه المیزان، ج‏4، ص: 54)

در ادامه مباحث ابتلا در مقالات بعدی ابعاد گسترده تری از این مقوله مهم را برای شما  عزیزان بازگو خواهیم کرد.

فرآوری: آمنه اسفندیاری  

بخش اعتقادات شیعه تبیان

منابع:

پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی ـ دانشنامه موضوعی قرن (مطلبی از عبدالعلی پاكزاد )

سایت مدرسه علمیه الزهراء(خمینی شهر)

سایت پژوهشکده باقرالعلوم