مازاد ثروتمان را چه کنیم؟

اسلام، خواهان قرار گرفتن ثروت و درآمد در جریان فعالیت‌های اقتصادی و در راه‌های مورد رضایت خداوند اعم از تأمین هزینه‌های شخصی و تأمین مصالح اجتماعی و سرمایه‌گذاری برای تأمین مصالح فردی و اجتماعی در آینده است.

مخارج ازدواج

ازدواج و تشكیل زندگى مشترک یكى از اساسى‏ترین نیازهاى فطرى انسان است . امام على علیه السلام در سال نخست هجرى و در سن 24 سالگى این نیاز فطرى خود را پاسخ گفت . در آن زمان گر چه امام قلبى سرشار از عشق و ایمان به خداوند داشت اما دست او از درهم و دینار كاملا خالى بود . با این حال امام علیه السلام فاطمه علیها السلام را از پیامبر صلى الله علیه و آله خواستگارى نمود . و از آنجایی كه براى فاطمه هیچ همتایى جز على علیه السلام یافت نمى‏شد و بنا به دستور خداوند پیامبر و فاطمه علیها السلام ، این خواسته را اجابت نمودند و بدین ترتیب زندگى مشترک این دو انسان كم نظیر تاریخ آغاز گردید .

در روایات ، مقدار مهریه حضرت فاطمه علیها السلام با رقم هاى متفاوتى مانند 480 ، 400 و 500 درهم نقل شده است . در مسند ابى یعلى از زبان امام على علیه السلام چنین نقل شده است:

« لما تزوجت فاطمة قلت یا رسول الله! ما ابیں فرسى أو درعى؟ قال بع درعك ، فبعتها بثنتى عشرة اوقیه و كان ذلك مهر فاطمة »

هنگامى كه با فاطمه علیها السلام ازدواج نمودم ، گفتم اى رسول خدا صلى الله علیه وآله ! كدام یک را بفروشم اسب یا سپرم را؟ فرمود سپرت را بفروش ، پس آن را به 12 اوقیه ( معادل 480 درهم ) فروختم و مهریه فاطمه علیها السلام همان بود .

مراسم رسمى شب عروسی امام على علیه السلام و فاطمه علیهاالسلام در ماه شوال سال دوم هجرى ، پس از جنگ بدر برگزار گردید . بر اساس سنت رسول خدا صلى الله علیه وآله جشن ازدواج با ولیمه برگزار مى‏شود .

امام على علیه السلام به این منظور گوسفندى را قربانى نموده و جمعى از اصحاب را بر آن دعوت نمود . در این شب پیامبر اكرم صلى الله علیه وآله براى زندگى مشترک امام على علیه السلام و فاطمه‏علیها السلام از خداوند خیر و بركت مسئلت فرمود .

مسكن و لوازم خانه

اثاث منزل حضرت از چند قلم تشكیل مى‏گردید كه رسول خدا صلى الله علیه وآله با همان پول مهریه تهیه كرده بود ابن شهر آشوب صورت جهیزیه حضرت زهرا را اینگونه نقل نموده است .

« پیراهن زنانه به مبلغ 7 درهم ، روسرى بلند به ارزش 4 درهم ، قطیفة مشكى خیبرى ، تخت مخصوص عربى كه از چوب ولیف خرما مى‏ساختند ، دود عدد تشك كه یكى پشمى و دیگرى از لیف خرما تهیه شده بود ، چهار عدد بالش كه از پشم و لیف خرما پر شده بود ، پرده خانگى ، حصیرى براى فرش خانه ، آسیاب دستى ، كاسه‏اى مسى ، مشكى از پوست ، كاسه‏اى چرمى براى شیر ، ظرف مخصوص آب ، آفتابه براى وضو و دستشویى ، دو بازو بند نقره‏اى ، چند كوزه سفالین »

از روایات و نیز توصیه‏هاى امام به اصحاب خود درباره سادگى مسكن بدست مى‏آید كه ایشان با تجمل و وسعت بیشتر از مقدار نیاز مسكن ، مخالف بوده و فقط به مقدار ضرورت به مخارج مسكن پرداخته‏اند .

مخارج خوراك

مخارج خوراكى در الگوى مصرف امام علیه السلام كمترین مقدار ممكن را داشته است . نان خورشت امام علیه السلام غالبا سركه یا نمك یا مایعات چرب گیاهى و جانورى ( الزیت ) یا شیر و یا خرما بوده و از گوشت فقط براى عمل به سنت قربانى میل مى‏كرده‏اند . روزى ، حلوایى از آرد و شكر و عسل به نام فالوذج براى ایشان حاضر كرده بودند ، حضرت از خوردن آن اجتناب كرده و فرمود دوست ندارم چیزى بخورم كه رسول خدا صلى الله علیه و آله از آن نخورده است و به روایت دیگر فرمود: تو خوش بو ، خوشگوار و خوش طعم هستى و لكن من دوست ندارم نفس خود را به چیزى كه بدان خو نكرده است عادت دهم .

از سوى دیگر حضرت ، كسانى راكه با سوء برداشت از سیره ایشان و به ناروا از غذاهاى پاكیزه اجتناب مى‏كردند مورد عتاب قرار مى‏دهد و با بیان تفاوت خود با آنها ، به خاطر قرار گرفتن در جایگاه هدایت و رهبرى جامعه اسلامى ، آنان را به استفاده صحیح از نعمت‏هاى الهى فرا مى‏خواند مباحثه امام باعاصم بن زیاد در این باره شنیدنى است . وقتى كه به ایشان خبر دادند او نعمت‏هاى پاكیزه خدا را بر خود حرام كرده و از زندگى كناره گرفته است ، وى را خواسته و با چهره‏اى برافروخته مورد عتاب قرار داد وفرمود .

« آیا از خانواده‏ات خجالت نمى‏كشى! آیا به فرزندانت رحم نمى‏كنى! آیا چنین مى‏پندارى كه خداوند چیزهاى پاكیزه را بر تو حلال كرده اما دوست نداردكه از آنها استفاده كنى؟ ! تو در پیشگاه خداوند كمتر از آنى كه بدینگونه با تو رفتار كند . آیا خداوند نمى‏گوید : « والأرض وضعها للأنام * فیها فاكهة و النخل ذات الأكمام »  آیا خداوند نمى‏گوید: « مرج البحرین یلتقیان * بینهما برزخ لا یبغیان »  . . . « یخرج منهما اللۆلۆ و المرجان »  به خدا قسم كه آشكار نمودن نعمت‏هاى خداوند با عمل نزد او محبوب‏تر از بازگویى آنها با زبان است در حالیكه خداوند فرمود: « و اما بنعمة ربك فحدث » عاصم پس از شنیدن این سخنان گفت: یا أمیرالمۆمنین! پس شما چرا به غذاهاى ناگوار و لباسهاى خشن اكتفا نموده‏اید؟ ( در حالى كه پیشوا و امام ما هستى؟و بر ما لازم است به تو اقتدا كنیم )

امام فرمود : واى بر تو (من مثل تو نیستم ) خداوند بر پیشوایان حق واجب شمرده كه بر خود سخت گیرند و همچون طبقه ضعیف مردم باشند ، تا ندارى فقر او را به ستوده نیاورد كه سر از فرمان خداوند برتابد »

مخارج پوشاك

مخارج پوشاک یک جزء مهم از مخارج شخصى است و در زندگى انسان از جهات متعددى حائز اهمیت است . پوشاك از جهتى وسیله محافظت بدن از سرما و گرما و پوشش ظاهرى اعضاى آن و وسیله حفظ آبرو و حرمت اجتماعى او و اظهار نعمت‏هاى الهى است . و از جهت دیگر نیاز انسان به تجمل و زیبایى را برآورده مى‏سازد . تأمین پوشاک در حد اعتدال لازمه نشاط و سلامت زندگى انسان است . اما عدم اعتدال در آن به ویژه زیاده روى ناشى از حس تفاخر و تكبر ، مشكلات اجتماعى و اقتصادى رابه دنبال خواهد داشت .

امام على علیه السلام در سنت گفتارى خود ، همانگونه كه گذشت ، بر رعایت حد اعتدال تأكید مى‏نمود . اما شخصا ، كمترین مقدار ممكن از مخارج پوشاک را داشت .

چنانكه یک بار در میان مردم با اشاره به این موضوع فرمود:

«به خدا سوگند! آن قدر این پیراهن خود را وصله زدم كه از وصله كننده آن شرم دارم؛ كسى به من گفت: چرا این لباس كهنه را بیرون نمى‏اندازى؟ گفتم؛ از من دور شو! صبحگاهان روهروان شب ستایش مى‏شوند »( آنها كه بیدار بودند و ره سپردند و به مقصود رسیدند از آنها كه خواب ماندند و به مقصد نرسیدند شناخته مى‏شوند)

سایر مخارج

علاوه بر مخارجى كه تا كنون ذكر گردید مخارج دیگرى نیز در سیره امام علیه السلام مشهود است كه به اختصار به آنها اشاره مى‏شود .

از جمله این مخارج ، مخارج تفریحات و سرگرمی هاى سازنده است كه در سیره امام علیه السلام به گونه خاصى وجود داشته است . در اندیشه آن حضرت ، لذت هاى حلال از عوامل سازنده روحى و حفظ تعادل رفتارى به شمار مى‏آید چنانكه مى‏فرمایند:

« انسان مۆمن ساعات زندگى خود را به سه بخش تقسیم مى‏كند ، قسمتى را صرف مناجات با پروردگارش مى‏نماید ، قسمت دیگرى را در طریق اصلاح معاش و زندگیش به كار مى‏گیرد و قسمت سوم براى بهره‏گیرى از لذت هاى حلال و زیبنده.»

از این حدیث مى‏توان دو نكته را درباره الگوى مخارج تفریحات در اندیشه و رفتار امام استنباط نمود .

نكته اول این است كه تفریحات یك جزء از چارچوب جامع رفتارى اى است كه در رأس آن مناجات و راز و نیاز با خدا قرار دارد بنابراین تفریحات مورد نظر امام ، امورى است سازگار با عبادت پروردگار و هم جهت با آن و نكته دوم اینكه این تفریحات باید در چارچوب لذتهاى حلال بوده و از دایره شرع خارج نشود . با عنایت به این دو نكته طیف گسترده‏اى از تفریحات مطلوب را مى‏توان در سطوح گوناگون معرفى نمود .

مازاد ثروتمان را چه کنیم؟

امام علی علیه‏‌السلام درباره این‌که مازاد ثروت را چه باید کرد؟ می‌فرمایند: " از مال و دارایی به اندازه ضرورت خود نگه دار و مازاد آن را برای روز نیازمندیت پیش فرست". (نهج‌البلاغه: الکتاب 21 منتخب میزان‌الحکمة: 524 )

امام صادق(علیه السلام) نیز فرمودند: "در حقیقت خداوند این مال‏‌های زیادی را به شما داده است تا آن‌ها را در جهتی که خداوند عز و جل معلوم کرده است به کار اندازید، آن‌ها را به شما نداده است که بیندوزید."( الفقیه: 2/57/1693 منتخب میزان‌الحکمة: 524)

حضرت امیرمومنان امام علی(علیه السلام) در سفارشی فرمودند: "مال و ثروت، صاحب خود را تا زمانی که آن را بذل و بخشش کند، گرامی می‏‌گرداند و هرگاه بخل ورزد خوارش می‏‌سازد.( غررالحکم: 1838 منتخب میزان‌الحکمة: 524 )

و در پایان ذکر این حدیث از آن حضرت خالی از لطف نیست که فرمودند: "خداوند سبحان خوراک تهی‌دستان را در اموال توانگران قرار داده‏‌است. پس، هیچ تهیدستی گرسنه نماند، مگر به سبب این‌که ثروتمند از حقّ او بهره‏‌مند شده‏ است و خدای بزرگ در این باره از آنان بازخواست می‏‌کند.( نهج‌البلاغه: الحکمة 328 منتخب میزان‌الحکمة: 434 )

منابع :

سایت حوزه

سایت امام علی علیه السلام