شرایط و علایم ظهور (2)

تفاوتهای شرایط وعلایم ظهور

در قسمت نخست این نوشتار و در بحث مفهوم شناسی، توضیح داده شد كه برخلاف «نشانه‌های ظهور» كه هیچ نقشی در تحقق ظهور ندارند و تنها از نزدیك‌تر شدن ظهور گزارش می‌دهند، «شرایط ظهور» در امر ظهور نقشی اساسی دارند و میان آنها رابطه علّی و معلولی و سببی و مسببی برقرار است. براساس تعریف یاد شده می‌توان برای این دو، تفاوت‌های متعددی را برشمرد كه پاره‌ای از آنها بدین قرارند:

1. از آنجا كه مجموعه شرایط ظهور، علت تامه ظهورند، اجتماع آنها برای تحقق ظهور ضرورت دارد؛ برخلاف نشانه‌ها كه می‌توانند در بستر زمان پراكنده باشند.

2. تحقق ظهور بدون زمینه‌ها و شرایط آن غیرممكن است؛ اما تحقق ظهور بدون نشانه‌های آن، فاقد هر نوع محذوریت عقلانی است.

3. انسان‌ها در تحقق نشانه‌های ظهور، مسئولیتی بر عهده ندارند اما وظیفة فراهم كردن بخش قابل توجهی از شرایط ظهور بر عهده انسان‌ها است.

از آنچه در خصوص مفهوم و تفاوت زمینه‌ها و شرایط ظهور گفته شد به خوبی می‌توان به جایگاه و موقعیت برتر شرایط در مقایسه با نشانه‌های ظهور پی برد. چراكه این شرایط‌اند كه در ظهور نقش اساسی دارند و جامعة انسانی می‌تواند با اهتمام به فراهم آوردنشان، هرچه زودتر شاهد ظهور باشد؛ هم‌چنان كه می‌تواند با غفلت از آنها مسبّب به تأخیر افتادن آن شود.

درسی كه از این جایگاه ویژه و ممتاز می‌توان آموخت، این است كه می بایست بیش از آنكه دغدغه تحقق نشانه‌های ظهور را داشته باشیم، به دنبال کسب معرفت شرایط ظهور و چیستی و چگونگی تحقق آن باشیم. بی‌گمان دغدغه آشنایی با زمینه‌های ظهور و تلاش در جهت تحقق آن‌ها، قدم گذاردن در مسیری است كه با گام به گامش می‌توان عطر فرح بخش ظهور را بیشتر و بیشتر حس كرد و لحظه به لحظه خود را به آن نزدیك‌تر دید. گرچه نكته یاد شده نمی‌تواند نفی كننده اهمیت بحث نشانه‌های ظهور باشد؛ چرا كه این نیز كاركردهای مفید و متعددی دارد كه در جای خود خواهد آمد.

بی‌تردید موضوعاتی كه ارتباط وثیق و نزدیكی با رفتار منتظران دارند و در تربیت نسل مهدی ، تأثیر بیشتری دارند و به فراهم شدن بستر ظهور می‌انجامند و از موانع این راه می‌زدایند، در قیاس با بحث‌های صرفاً تئوریك ـ هم چون مسأله ازدواج امام مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف  و قصه خیالی جزیره خضراء ـ كه گاه دانستنشان جز ارضاء حسّ كنجكاوی ثمر دیگری ندارد، اهمیت بیشتری دارند و از این رو منتظران هوشمند باید به این سنخ از معارف مهدوی اهتمام بیشتری بورزند.

شرایط ظهور:

پس از بیان مقدمات گذشته، اكنون زمان آن فرا رسیده است كه اندكی در خصوص شرایط یاد شده گفتگو كنیم. به عنوان مقدمه؛ تذكر این نكته اساسی ضروری است درباره این مسأله كه آیا ظهور امام مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف  یا پیروزی‌های آن حضرت بر دشمنان و تشكیل حكومت عدل جهانی و... پدیده‌هایی خارق العاده، معجزه سان و خارج از چارچوب سنت‌های طبیعیِ حاكم بر هستی است یا با رخدادهایی كاملاً طبیعی و محكوم نوامیس حاكم بر جهان هستی می‌باشد، در این باور دو دیدگاه وجود دارد.

برخی بر این باورند كه امام مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف دنیای سرشار از عدالت و فضیلت و آكنده از طراوت و نشاط آخرالزمان را نه از طریق  مدیریت و برنامه‌ریزی و تلاش‌ها و پی‌گیری‌های مستمر، كه به صورت معجزه آسا و با استفاده از نیروهای فوق طبیعی بنا خواهد كرد؛ اما دستة دیگری از دانشمندان، از جریان ظهور و رخدادهای پس از آن تفسیری كاملاً عادی ارائه می‌كنند و معتقدند جنبش امام مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف  هم‌چون حركت عظیم پیامبر اكرم صلی الله علیه و آله و سلم و بلكه سایر جنبش‌های عالم، محكوم سنت‌هایی طبیعی است كه به مشیت الهی در عالم هستی و در طول تاریخ در جریان بوده است و قیام امام مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف  از این جهت، پدیده‌ای منحصر به فرد نیست.

مستند دیدگاه نخست، احادیثی است كه بر وجود پدیده‌های مافوق طبیعی دلالت دارند. فراوانی چنین پدیده‌های اعجازآمیز نشان‌گر آن است كه جریان ظهور امام مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف  و تشكیل حكومت جهانی پدیده‌ای منحصر به فرد است كه با اراده ویژه الهی شكل می‌گیرد و عوامل طبیعی و عادی در تحقق آن نقش چندانی ندارند به عنوان نمونه می توان به این احادیث اشاره كرد:

امام باقر علیه السلام رخدادهای آغازین ظهور را این گونه ترسیم فرموده‌اند: «... جبرئیل عن یمینه و میكائیل عن یساره یسیر الرعب أمامه شهرا و خلفه شهرا، أمده الله بخمسة آلاف من الملائكة »(1)  جبرئیل در طرف راست او و میكائیل در طرف چپ او قرار دارد ترس به مسافت یك ماه از پیش رو و پشت سرش در حركت است. خداوند او را به وسیله پنج هزار فرشته یاری می‌دهد.»

امام صادق علیه السلام نیز فرمودند: « یۆیده الله بثلاثة أجناد الملائكة و المۆمنین و الرعب‏ »؛(2) «خداوند او را به سه شكل یاری می‌كند: فرشتگان، مۆمنین و ترس.

از پاره‌ای روایات چنین برداشت می‌شود كه در عصر امامان معصوم علیهم السلام نیز دیدگاه نخست در میان مردم طرفدارانی داشته است.

یكی از اصحاب امام باقر علیه السلام می‌گوید: «به آن حضرت عرض كردم.» مردم می‌گویند چون مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف  قیام كند كارها خود به خود درست می‌شود و به اندازه یك حجامت خون نمی‌ریزد.» آن حضرت فرمودند: «هرگز چنین نیست. به خدایی كه جانم در دست قدرت اوست، سوگند؛ اگر قرار بود كار برای كسی خود به خود درست شود برای پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم درست می‌شد؛ هنگامی كه دندانش شكست و صورتش شكافت. هرگز چنین نیست كه كارها خود به خود درست شود. به خدای سوگند، كارها درست نخواهد شد تا اینكه ما و شما عرق و خون بریزیم». آن‌گاه به پیشانی خود دست كشیدند."(3)

در فراز نخست این حدیث، گرچه به اندیشه اعجاز آمیز بودن پیروزی‌های امام مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف  تصریح نشده است، اما این باور كه امور برای آن حضرت، خود به خود و بدون جنگ و خونریزی حل و فصل می‌شود،  تعبیر دیگری از اعتقاد به استفاده امام از نیروهای فوق طبیعی است. این دیدگاه به روشنی نقش اراده جمعی انسان‌ها را در جریان ظهور امام مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف  نفی می‌كند و برای ارادة جمعی انسان‌ها و اقبال و توجه آنها هیچ نقشی قائل نیست. نقد و بررسی این باور را در آینده پی خواهیم گرفت.

ادامه دارد ...

پی نوشت:

1-      تفسیر عیاشی،ج 2 ، ص 56

2-     98، باب 11، حدیث 9

3-      بحارالانوار، ج 52، ص 358.

منبع:

مجله امان شماره 8

نصرت ا... آیتی