مثل یک بمب می ترکد!!!

تقابل بین ارزش های والدین و نوجوان موجب سرکشی و نافرمانی نوجوان و در نهایت رفتار پرخاشگرانه وی در مقابل والدین می شود. نوجوان می خواهد مستقلانه فکر کند و تصمیم بگیرد در این میان والدین را مانع راه خود و در مقابل راه خود می بیند، ناگزیر به رفتار پرخاشگرانه متوسل می شود تا...

« دلم می خواهد مثل بمب بترکم و همه چیز را خراب کنم، از شر خیلی ها راحت شوم. این طوری می توانم قدرت خودم را به همه ثابت کنم، قدرتم را به همه نشان دهم.»

این ها حرف های رضا است؛ رضا 13 سالش است و دانش آموز کلاس دوم راهنمایی.

مادر رضا که بسیار شاکی و معترض از احساس خشم و رفتارهای پرخاشگرانه اوست، با استیصال بسیار، فرزند خود را به مرکز مشاوره ارجاع داده است تا شاید بدین طریق بتواند علت رفتار نوجوانش را دریابد و راهکاری را نیز برای مقابله بیاموزد.

مادر رضا یکی از هزاران والدینی است که هر مشاوری می تواند در برنامه ملاقات های هفتگی خود چند نمونه ازاو را ببیند. اکثریت قریب به اتفاق این والدین سوالات ذیل را به کرات می پرسند و در جستجوی راه حلی برای مشکل می باشند.

چرا فرزند نوجوانم پرخاشگری می کند؟ با او چه کار کنم؟ آیا او را تنبیه کنم و سرجایش بنشانم و یا این که بی خیال شوم با این امید که کم کم خودش خوب می شود؟!

روان شناسان بر لزوم مداخله و اصلاح رفتار پرخاشگرانه نوجوانان تاکید دارند و عوامل چندی را برای پرخاشگری دوران نوجوانی مهم می دانند:

**یکی ازدلایل پرخاشگری نوجوانان مخصوصا پسران، افزایش ترشح هورمون تستسترون(معروف به هورمون پرخاشگری) در دوران بلوغ می باشد، همچنین با افزایش ترشح این هورمون در این دوران، نوجوان دچار برانگیختگی های جنسی می شود که عدم ارضاء این برانگیختگی ها می تواند منجر به این پرخاشگری ها شود.

علاوه بر این، در این دوران نوجوانان در مقابل افسردگی آسیب پذیرند و همیشه افسردگی خود را با نشانه هایی مانند خلق پائین، بی رغبتی، سرزنش خود و... به نمایش می گذارند، این افسردگی پنهان در بسیاری از مواقع می تواند علت اصلی رفتار پرخاشگرانه وی باشد.

**از دیگر دلایل پرخاشگری، اعمال شیوه های تربیتی مستبدانه و پرخاشگرانه در خانواده است. اگر نوجوانان پرخاشگری می کنند، قبل از آن که به او بپردازید به خود و همسرتان و شیوه های تربیتی که در خانواده از ابتدای تولد وی اعمال کرده اید، نگاه کنید.

پدر و مادری که در خانواده پرخاشگری می کنند، سرمشقی برای نوجوانان خود می گردند. نوجوانان با مشاهده و تقلید رفتار پرخاشگرانه والدین، پرخاشگری را یاد می گیرند و از آن برای غلبه بر ناکامی ها و کنار آمدن با موقعیت های سخت زندگی، استفاده می کنند.

والدینی که از شیوه های تربیتی مستبدانه مثل تنبیه بدنی، دستورات مستقیم بدون توجیه کردن آنها(تو باید این کار را انجام بدهی چون من می گویم)، تهدید(اگر این کار را انجام ندهی از بیرون رفتن خبری نیست) و محرومیت(حق نداری دوستت را به خانه بیاوری چون کاری را که به تو گفتم، انجام ندادی)، استفاده می کنند، احتمال پرخاشگری فرزند خود را افزایش می دهند. همچنین در این خانواده ها روابط صمیمانه بین اعضاء کمرنگ است. افراد خانواده احساس محبت و علاقه خود را به صورت کلامی و غیر کلامی به دیگر اعضاء نشان نمی دهند، در نتیجه احساس طرد شدن و دوست داشتنی نبودن باعث می شود رفتار پرخاشگرانه تا حد زیادی افزایش یابد.

همچنین والدینی که در پاداش و تنبیه رفتار نوجوانشان طریقه ثابتی ندارند یعنی زمانی که والدین در حالت روانی خوبی هستند، رفتار پرخاشگرانه را به شکل های گوناگون تقویت می کنند اما زمانی که در حالت روانی بدی هستند همان رفتار را سرزنش و تنبیه می کنند.

**یکی دیگر از دلایل تکرار رفتار پرخاشگرانه این است که نوجوان به این نتیجه می رسد که نه تنها رفتار پرخاشگرانه اش منجر به پیامد بدی نمی شود بلکه تقویت هم می شود مثلا والدین چون حوصله داد و فریاد نوجوان خود را ندارند یا از رفتار پرخاشگرانه او می ترسند، هنگام بروز رفتار پرخاشگرانه از سوی نوجوان سریع او را به خواسته اش می رسانند تا آرام بگیرد،در نتیجه نوجوان یاد می گیرد برای رسیدن به خواسته اش پرخاشگری کند. گاهی هم نوجوان تنها برای جلب توجه والدین خود و قرار دادن خود در کانون توجه خانواده پرخاشگری می کند و والدین نیز بدون آن که متوجه باشند با توجه کردن به او ( توجه مثبت مثل دلسوزی کردن برای نوجوان و تسکین دادن او یا توجه منفی مثل تحقیر کردن یا داد کشیدن سر او)نوجوان را به خواسته اش می رسانند و به این ترتیب احتمال این که نوجوان در دفعات بعد برای جلب توجه والدین پرخاشگری کند، افزایش می یابد.

**از سوی دیگر مشاهده فیلم ها یا بازی های رایانه ای خشونت آمیز، پرخاشگری را افزایش می دهد. با توجه به این که نوجوانی دوره الگو برداری از قهرمانان قدرتمند و جذاب است، نوجوان با مشاهده این رفتارهای پرخاشگرانه و مخصوصا با مشاهده این که رفتار پرخاشگرانه شخصیت های فیلم ها و بازی های کامپیوتری تنبیه نمی شود، رفتار پرخاشگرانه بیشتری را از خود بروز می دهند.

در واقع تماشای فیلم های خشونت آمیز از راه های زیر بر افزایش رفتار پرخاشگرانه اثر می گذارد:

الف: رفتارها و شیوه های جدید پرخاشگری را به نوجوانان آموزش می دهند.

ب: محرک های پرخاشگری را افزایش می دهند.

ج: حساسیت نوجوانان را به خشونت را ازبین می برند.

د: مهار احساسات و رفتار پرخاشگرانه را بی اهمیت نشان می دهند.

**یکی از ویژگی های دوران نوجوانی بحران هویت است. سوال های اساسی نوجوانان در این زمان عبارت است از: « من کیستم؟» ،« ارزش و علایق من چیست؟»، « نیازهای من کدام است؟ »، « برای آینده چه تصمیمی دارم؟ » و...

نوجوانان به منظور پاسخ دادن به این سوالات به صورت مستقلانه و بدون این که تحت نفوذ مستقیم والدین خود قرار بگیرند، در برابر خواسته ها و قوانین والدین و بزرگسالان طغیان می کند و با ارزش ها و معیارها و قوانین گروه همسالان، خود را تطبیق می دهد.

همچنین تقابل بین ارزش های والدین و نوجوان موجب سرکشی و نافرمانی نوجوان و در نهایت رفتار پرخاشگرانه وی در مقابل والدین می شود. نوجوان می خواهد مستقلانه فکر کند و تصمیم بگیرد در این میان والدین را مانع راه خود و در مقابل راه خود می بیند، ناگزیر به رفتار پرخاشگرانه متوسل می شود تا این مانع را از میان بردارد مخصوصا اگر در دوره های قبلی رشد مکررا از رفتار پرخاشگرانه را برای حل مسائل استفاده کرده باشد و راه حل های سازگارانه تر را برای حل تعارض یاد نگرفته باشد. همچنین تصوری که نوجوان در این سن از پدر و مادرش دارد با گذشته تفاوت پیدا می کند. او در گذشته نظر بهتری نسبت به پدر و مادر و خانواده خود داشته اما اکنون متوجه اشتباهات و نقایص آنها می شود. همین مساله در نوجوان ایجاد بحران می کند و باعث ناسازگاری نوجوان و نپذیرفتن خواسته های آنها می شود. ارزش های والدین به تدریج برایش کم رنگ می شوند و نسبت به این ارزش ها دچار شک و تردید می شود و حتی گاه آنها را آشکارا تحقیر می کند.

** نوجوان بسیار آرمان گرا و خود محور است. او فکر می کند قادر است هر کاری را که اراده می کند، انجام دهد و به هر ایده آلی که در نظر دارد، برسد. او فکر می کند موجود خاص و ویژه ای است و بسیار متفاوت از دیگران می باشد و دیگران باید ارزش خاصی برایش قائل باشند، غافل از این که واقعیت چیز دیگری است.

هنگامی که والدین و اطرافیان نا توانی ها و محدودیت های نوجوان را به او گوشزد می کنند یا این که او را به خاطر اولین رابطه رمانتیکش مسخره می کنند یا جدی نمی گیرند، نوجوان دچار ناکامی زیادی می شود. ناکامی که به نظر تعداد زیادی از روان شناسان عامل اصلی پرخاشگری است. به احتمال قوی محیط خانه یا مدرسه ای که آکنده از ناکامی است، رفتار پرخاشگرانه را افزایش می دهد.

**گروه دوستان و همسالان از دیگر عوامل پرخاشگری می توانند باشند. دوران نوجوانی دوران جدایی از خانواده و پیوستن به گروه همسالان است. اگر دوستان و افرادی که نوجوان در بیرون از خانه با آنها نشست و برخاست می کند، افرادی پرخاشگر و زورگو باشند، احتمال این که نوجوان نیز پرخاشگر شود، بسیار است. زیرا نوجوان مجبور است برای پذیرفته شدن در گروه دوستان خود، ارزش ها و قوانین آنها را بپذیرد و مشابه آنها رفتار کند.

   ادامه دارد...