خوشبختی اینجاست
ادیان و مكاتب گوناگون همگی مدعی هستند كه بشر را به سوی سعادت میخوانند لکن در تعریف سعادت توافق ندارند و هر مكتبی این واژه را به صورت خاصی تعریف میكند، به گونهای كه گاهی عوامل سعادت در یک مکتب به عنوان عامل شقاوت در مکتب دیگر به حساب میآیند. مثلاً در برخی از مكتبهای عرفانی، سعادت واقعی انسان در ترك لذایذ دنیاست ولی از نظر برخی از مكتبهای فكری، سعادت در برخورداری از لذایذ دنیاست و سعادت معنوی اصلاً مفهومی ندارد.
اسلام آیینی واقعگراست و معارف آن با طبیعت بشر و فطرت اصلی او مطابقت دارد، از این رو در تعریف سعادت، جنبههای معنوی و مادی را توأمان در نظر گرفته است و پا به پای تأمین نیازهای روحی، به تأمین نیازهای جسمی نیز میپردازد.
در آیات و اخبار، گاهی واژه سعادت در امور معنوی به كار میرود و منظور از آن رسیدن انسان به بهشت و نعمتهای اخروی است كه در اثر ایمان به وجود میآید و گاهی نیز درباره لذایذ مادی مشروع و برخورداری از نعمتهای دنیایی میباشد. بنابراین، سعادت از نظر اسلام دو نوع است: سعادت معنوی و سعادت مادی و اسلام در صدد تأمین هر دو نوع آن است. در این مجال به بررسی ویژگیهای افراد سعید و جایگاه آنان در آخرت پرداخته میشود.
سعادتمند کیست؟
سعادت گمشده همه انسانهاست، و هركس آن را در چیزی میجوید، و در جایی میطلبد و به طور خلاصه عبارت است از فراهم بودن اسباب تكامل برای یك فرد یا یك جامعه. به طور کلی هر كس از نظر شرایط روحی، جسمی، خانوادگی، محیطی و فرهنگی؛ اسباب بیشتری برای رسیدن به هدفهای والا در اختیار داشته باشد به سعادت نزدیكتر یا به تعبیر دیگر سعادتمندتر است.
عوامل سعادت بشر
در منطق انبیاء (علیهم السّلام) سعادت چیزی نیست كه در درون ذات انسان باشد و حتی نارساییهای محیط و خانواده و وراثت در برابر تصمیم و اراده انسان قابل تغییر است. در آیات و روایات مسائل مختلفی به عنوان اسباب سعادت ذکر شده است كه مطالعه آنها انسان را با طرز تفكر اسلامی در این مسئله مهم آشنا میسازد. در ذیل به برخی از این علل و عوامل اشاره خواهد شد:
در منطق انبیاء (علیهم السّلام) سعادت چیزی نیست كه در درون ذات انسان باشد و حتی نارساییهای محیط و خانواده و وراثت در برابر تصمیم و اراده انسان قابل تغییر است
1ـ انجام اعمال صالح: «وَ مَنْ یَعْمَلْ مِنَ الصَّالِحاتِ مِنْ ذَكَرٍ أَوْ أُنْثی وَ هُوَ مُۆْمِنٌ فَأُولئِكَ یَدْخُلُونَ الْجَنَّةَ» (نساء/124: و هر كس از مرد و زن كارهای شایسته انجام دهد در حالی كه ایمان دارد، آنان وارد بهشت میشوند).
2ـ تقوا و دور ساختن نفس از هوا: «وَ أَمَّا مَنْ خافَ مَقامَ رَبِّهِ وَ نَهَی النَّفْسَ عَنِ الْهَوی فَإِنَّ الْجَنَّةَ هِیَ الْمَأْوی» (نازعات/41:و اما كسی كه از مقام پروردگارش پروا كند و نفس خود را از هوی و هوس دور سازد، همانا بهشت جایگاه اوست).
3ـ انجام اعمال سعادتمندانه در پایان عمر: امام صادق (علیه السّلام) از جدشان امیر المۆمنین (علیه السّلام) چنین نقل میكنند: «حقیقة السعادة ان یختم للرجل عمله بالسعادة» (حقیقت سعادت این است كه آخرین مرحله زندگی انسان با عمل سعادتمندانهای پایان پذیرد).
این کلام بر تأثیر توبه و اعمال انسان پس از آن دلالت دارد. بدین معنا که چه بسا افرادی که در طول عمر مسیری اشتباه را طی کرده و به ناگاه متوجه اشتباه خویش میشوند، توبه نموده و با انجام کارهای نیک گذشته خویش را جبران مینمایند و سعادتمند میگردند.
4- عبرت گرفتن از سرنوشت دیگران: علی (علیه السّلام) میفرمایند: «السعید من وعظ بغیره» (سعادتمند كسی است كه از سرنوشت دیگران پند گیرد).
بهرهگیری از تجربیات دیگران و عبرت گرفتن از سرنوشت کسانی که پیش از او زندگی میکردند یکی از اموری است که همواره مورد تأکید قرآن و روایات بوده است. بررسی سرنوشت دیگران سبب میگردد ،راههایی را که سبب سعادت آنها شده است را به دست آورد و از آنان پیروی نموده و از تجربه مجدد راهها دوری کند.
5- همسر صالح، خانه وسیع، همسایه شایسته، مرکب خوب: پیامبر اسلام (صلّی اللّه علیه و آله و سلّم) میفرمایند: «اربع من اسباب السعادة: المرأة الصالحة و المسكن الواسع و الجار الصالح و المركب البهیة» (چهار چیز اسباب سعادت است: همسر صالح، خانه وسیع، همسایه شایسته و مركب خوب).
این چهار موضوع در زندگی مادی و معنوی هر كس نقش مۆثری دارد و میتواند اسباب سعادت دنیوی و اخروی افراد را فراهم سازد.
اگر اسبابی را كه برای سعادت در بالا ذكر شده با توجه بر عینیت همه آنها و نقش مۆثرشان در زندگی بشر با اسباب و نشانههای خرافاتی كه حتی در عصر کنونی وجود دارند مانند پریدن از روی آتش در روزهای خاص، داشتن نعل اسب و ... مقایسه كنیم به این واقعیت میرسیم كه تعلیمات اسلام تا چه حد منطقی و حساب شده است.
جایگاه سعادتمندان
بر اساس تعالیم قرآنی کسانی که طریق صحیح را دنبال کنند و از اسباب و علل موجود در جهان به بهترین نحو استفاده نمایند سعادتمند خواهند شد و به بهترین جایگاهها دست خواهند یافت. خداوند متعال در قرآن کریم میفرماید: «وَ أَمَّا الَّذِینَ سُعِدُوا فَفِی الْجَنَّةِ خالِدِینَ فِیها ما دامَتِ السَّماواتُ وَ الْأَرْضُ إِلَّا ما شاءَ رَبُّكَ عَطاءً غَیْرَ مَجْذُوذ» (و اما كسانی كه خوشبخت شدند، در بهشت قرار میگیرند، جاودانه در آن خواهند بود تا وقتی كه آسمانها و زمین پابرجاست مگر آنچه پروردگارت بخواهد. این بخششی است كه بریدنی نیست).آری بزرگترین ویژگی سعادتمندان بر اساس آیات قرآن زندگی جاودانه در بهشت است و از بهترین نعمات الهی بهرهمند میگردند و در بهترین حالت به رضای الهی و لقاء الله خواهند رسید.
راههای سعادتمند شدن
خداوند متعال در دو موضع از قرآن کریم چنین میفرماید:
ـ «وَ سارِعُوا إِلی مَغْفِرَةٍ مِنْ رَبِّكُمْ وَ جَنَّةٍ عَرْضُهَا السَّماواتُ وَ الْأَرْضُ أُعِدَّتْ لِلْمُتَّقِینَ» (آل عمران/133: بشتابید به سوی مغفرت پروردگار خود و به سوی بهشتی كه پهنای آن همه آسمانها و زمین را فرا گرفته و مهیا برای پرهیزكاران است)
امام صادق (علیه السّلام) از جدشان امیر المۆمنین (علیه السّلام) چنین نقل میكنند: «حقیقة السعادة ان یختم للرجل عمله بالسعادة» (حقیقت سعادت این است كه آخرین مرحله زندگی انسان با عمل سعادتمندانهای پایان پذیرد)
ـ «سابِقُوا إِلی مَغْفِرَةٍ مِنْ رَبِّكُمْ وَ جَنَّةٍ عَرْضُها كَعَرْضِ السَّماءِ وَ الْأَرْضِ أُعِدَّتْ لِلَّذِینَ آمَنُوا بِاللَّهِ وَ رُسُلِهِ ذلِكَ فَضْلُ اللَّهِ یُۆْتِیهِ مَنْ یَشاءُ وَ اللَّهُ ذُو الْفَضْلِ الْعَظِیم» (حدید/21:به سوی مغفرتی از پروردگارتان و بهشتی كه عرض آن چون عرض آسمان و زمین است بشتابید، كه برای كسانی آماده شده كه به خدا و رسولان او ایمان آوردند، و این فضلی است از خدا كه به هر كس بخواهد میدهد، و خدا دارای فضلی عظیم است).
در حقیقت قرآن از نكتهای روانی استفاده كرده است كه اگر کاری جنبه مسابقه به خود بگیرد، آن هم مسابقهای كه جایزه با ارزشی برای آن تعیین شده، انسان تمام نیرو و انرژی خود را به كار میگیرد و با سرعت هر چه بیشتر به سوی هدف میتازد.
هدف این مسابقه در درجه اول مغفرت قرار داده شده است زیرا رسیدن به هر مقام معنوی بدون آمرزش از گناه ممكن نیست. نخست باید خود را از گناه شست و سپس به مقام قرب پروردگار رسید. دومین هدف این مسابقه معنوی بهشت است، بهشتی كه وسعت آن، پهنای آسمانها و زمین است.
چکیده
انسان در زندگی با دو سعادت دنیوی و اخروی مواجه است که اسلام برای رسیدن به هر دو برنامههایی دارد. بر اساس تعالیم قرآنی و روایی آدمی میتواند با ایمان، عمل صالح و بهرهگیری از تعالیم بزرگان دین در مسابقه بزرگ هستی برای رسیدن به مغفرت و قرب الهی شرکت کرده و به بهشت برین دست یابد.
فرآوری: زینب مجلسی راد
بخش اعتقادات شیعه تبیان
منبع:
1 - تفسیر آسان، محمدجواد نجفی خمینی، ج 8، ص 15.
2 - تفسیر نمونه، ناصر مکارم شیرازی، ج 3، ص 91.
3- كوثر، یعقوب جعفری، ج 5، ص 304 و 305.