حکومت شایستگان از نگاه خداوند

امید به حاکمیت "انسان‌های صالح" در آینده ای روشن و استقرار عدالت و صلح فراگیر و  همگانی، امری فطری است. همة افراد، براساس فطرت ذاتی خود، به امید روزی هستند که جهان در پرتو هدایت‌های انسانی شایسته و با تأیید و عنایت پروردگار هستی، از بیداد و تباهی رهایی یافته، از نا بسامانی ها، ناامنی‌ها و تیره‌روزی ها خلاص شود و سرانجام به صلح و صلاح نایل آید.

در بیشتر دین‌ها  و مذهب‌های جهان، از مصلحی سخن به میان آمده است كه در آخرالزَّمان ظهور کرده و به کژی‌ها و کژروی‌ها پایان خواهد داد و شالوده حكومتی یگانه و جهانی را بر اساس دادگری، بنا خواهد كرد. تمام پیامبران و سفیران الهی نیز در این زمینه به مردمِ با ایمان جهان، نویدهای روشنی داده‌اند.

این اندیشه که در اسلام با عنوان «مهدویّت»، شناخته شده است، همچون دیگر ادیان، ریشه در کلام پروردگار الهی دارد؛ از این رو قرآن، در جایگاه کتاب آسمانی مسلمانان، با پافشاری تمام، پیروزی نهایی «حق» بر «باطل» را به تمام انسان‌ها وعده فرموده و حکومت صالحان و شایستگان را نوید داده است.

مسلمانان با بهره‌مندی از آموزه‌های آفتابگون وحی و سخنان نورانی رسول گرامی اسلام صل الله علیه و آله و سلم، بر این باورند: «آن انسان بزرگ كه شایستگان را بر گیتی چیره خواهد ساخت، کسی نیست مگر رادمردی از سلاله آخرین پیامبر الهی، یعنی حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف».

اگرچه قرآن دربارة ظهور و قیام حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف به گونه‌ای فراگیر سخن رانده و به تشكیل حكومت دادگر جهانی و پیروزی شایستگان بشارت داده است، مفسران شیعه و برخی از تفسیرگران اهل سنّت، این آیات را ـ به استناد روایات اهل بیت علیهم السلام و دیدگاه‌های دانشمندان مسلمان، به حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف ، مربوط دانسته‏اند.

به باور ایشان، مهم‌ترین آیه‌ای که پرده از حاکمیت انسان‌های شایسته در آینده برداشته، این‌گونه می‌فرماید:

(وَلقَدْ كَتَبْنا فِی الزّبُورِ مِنْ بَعْدِ الذّكْرِ أنّ الارضَ یرِثُها عِبادِی‏َ الصّالِحُونَ)؛(1)

وهمانا، در زبور پس از ذکر نوشتیم كه زمین را بندگان شایستة من، به ارث خواهند برد.

در این آیه، به یكی از روشن‌ترین پاداش‌های دنیوی صالحان (حكومت روی زمین)، اشاره شده است. و در روایاتی چند نیز، این رویداد مهم، در عصر ظهور حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف دانسته شده است.

پیش از هر سخن بهتر است به اشاره، برخی واژگان آیه را بررسی کنیم.

ـ «زبور» داود (یا به تعبیرکتاب‌های عهد قدیم، مزامیر داود) عبارت است از: «مجموعه‏ای از مناجات‌ها و نیایش‌ها(2) و اندرزهای داود پیامبر علیه السلام و آنچه بر او نازل شد(3)». برخی نیز در معناى «زبور» گفته‏اند: نامى است براى جنس كتاب‌هایى كه بر پیامبران نازل مى‏شود.(4)

ـ «ذكر»، در اصل به معنای چیزی است كه مایه تذكر و یاد آوری باشد؛ ولی در این آیه ـ به قرینه معرفی آن قبل از زبور ـ به كتاب آسمانی حضرت موسی علیه السلام، (تورات) تفسیر شده است.

ـ «ارض»، به مجموع كره زمین گفته می‏شود؛ مگر این‌كه قرینه خاصی در كار باشد.

ـ «ارث»، یعنی چیزی كه بدون معامله و داد و ستد، به كسی انتقال می‏یابد. در قرآن كریم، گاهی به معنای تسلط و پیروزی یك قوم شایسته، بر قوم ناشایست و در اختیار ـ گرفتن موهبت ها و امكانات آن‌ها گفته شده است.(5)

اما مقصود از این شایستگی چیست؟ با توجه به اضافه شدن «بندگان» به «خدا»، ایمان و توحید آنان روشن می‏شود و با توجه به كلمه «صالحون»، همه شایستگی‌ها به ذهن می‌آید: عمل و تقوا، علم و آگاهی، قدرت و قوت، و تدبیر و نظم و درك اجتماعی. این شایستگی‌ها دارای آثار و برکاتی بی‌مانند است؛ به گونه‌ای که اگر بندگان با ایمان، این شایستگی ها را برای خود فراهم سازند، خداوند نیز آن‌ها را یاری می كند تا بر مستكبران چیرگی یافته، دست های آلوده‌شان را از حكومت روی زمین كوتاه كنند و دارندة میراث های آن‌ها شوند.

بنابراین، تنها «استضعاف» سبب پیروزی بر دشمنان و حكومت بر روی زمین نیست؛ بلكه وجود ایمان و كسب شایستگی‌ها نیز، بایسته است و مستضعفان جهان تا زمانی كه این دو اصل را زنده نكنند، به حكومت روی زمین نخواهند رسید.

اما این که مقصود از این وراثت چیست؟ مرحوم علامه طباطبایی پس از بیان مطالبی ذیل آیه، این‌گونه می‌نویسد: مراد از وراثت زمین این است كه سلطنت بر منافع، از دیگران به صالحان منتقل شود و بركات زندگى در زمین، مختص ایشان شود. این بركات، یا دنیایى است كه برمی‌گردد به بهره‌مندی صالحان از زندگی دنیایى كه در این صورت، خلاصة مفاد آیه این مى‏شود كه: به زودى زمین از لوث شرك و گناه پاك‏ شده، جامعه بشرى صالح كه خداى را بندگى كنند و به وى شرك نورزند، در آن زندگى كنند؛ همچنان كه آیه(وَعَدَ اللَّهُ الَّذِینَ آمَنُوا مِنْكُمْ وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ لَیَسْتَخْلِفَنَّهُمْ فِی الْأَرْضِ ... یَعْبُدُونَنِی لا یُشْرِكُونَ بِی شَیْئاً)(6)  از آن خبر مى‏دهد یا این بركات اخروى است كه عبارت است از مقامات قربى كه در دنیا براى خود كسب كردند؛ چون این مقامات هم ـ گرچه از نعیم آخرت است ـ از بركات حیات زمینى است؛ همچنان كه آیه: (وَ قالُوا الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی صَدَقَنا وَعْدَهُ وَ أَوْرَثَنَا الْأَرْضَ نَتَبَوَّأُ مِنَ الْجَنَّةِ حَیْثُ نَشاءُ)(7) كه حكایت كلام اهل بهشت است و آیة (أُولئِكَ هُمُ الْوارِثُونَ الَّذِینَ یَرِثُونَ الْفِرْدَوْسَ)(8) بدان اشاره مى‏كنند.

از همین‌جا روشن مى‏شود آیه مورد بحث، ویژة یكى از دو وراثت‏هاى دنیایى و آخرتى نیست؛ بلكه هر دو را شامل مى‏شود. و تفسیرگرانى كه آن را به وراثت آخرتى اختصاص داده و به آیاتى كه مناسب با آن وراثت است تمسك جسته‌اند، حرف درستى نزده‏اند. آن مفسرینى هم كه آیه را به وراثت دنیایى اختصاص داده، بر دوره ظهور اسلام یا دوران مهدى عجل الله تعالی فرجه الشریف ـ كه رسول خدا صل الله علیه و آله و سلم در اخبار متواتره از آن خبر داده و شیعه و سنى آن‌ها را نقل كرده‏اند ـ حمل نموده‏اند باز راه درستى نرفته‏اند؛ زیرا روایات مذكور ـ هر چند متواتر و مسلم است ـ آیه را تخصیص نمى‏زند.

كوتاه سخن، همان‌طور كه گفتیم، آیه شریف، مطلق است و شامل هر دو وراثت مى‏شود

در تفسیر آیة شریف، از امام باقر علیه السلام نقل شده است که فرمود:

هُمْ آلُ مُحَمَّدٍ یَبْعَثُ اللَّهُ مَهْدِیهُمْ بَعْدَ جَهْدِهِمْ فَیعِزُّهُمْ وَ یذِلُّ عَدُوَّهُمْ؛(9)

این بندگان شایسته، همانا آل محمد هستند كه خداوند، مهدی آنان را پس از كوشش ایشان مبعوث می کند. پس ایشان را عزّت داده، دشمنانشان را ذلیل خواهد كرد.

روشن است مفهوم این روایت، انحصار نیست؛ بلكه بیان یك مصداق عالی و آشكار است و این تفسیرها، هرگز عمومیت مفهوم آیه را محدود نمی کند؛ بنابراین هر زمان و هر جا، بندگان صالح خدا قیام كنند، پیروز و موفق خواهند بود و سرانجام وارث زمین و حكومت آن خواهند شد.(10)

در پایان سخن یاد این نکته لازم است که در مزامیر داود تعبیر یاد شده یا مشابه آن، در چند مورد دیده می‏شود و نشان می دهد  با تمام تحریفات موجود در این كتاب‌ها، این قسمت، همچنان از دستبرد مصون مانده است.

برخی از این فرازها بدین قرارند:

... شر‌یران منقطع می‏ شوند و اما متوكلان به خداوند، وارث زمین خواهند شد و حال اندك است كه شریر نیست می‏شود؛ هر چند مكانش را استفسار نمایی، ناپیدا خواهد شد؛(11)

اما متواضعانه وارث زمین شده، از كثرت سلامتی شادکام  خواهند شد؛(12)

متبركان خداوند، وارث زمین خواهند شد؛ اما ملعونان وی منقطع خواهند شد...؛(13)

صدیقان وارث زمین شده، همیشه در آن ساكن خواهند بود؛(14) خداوند روزهای صالحان را می‏داند و میراث ایشان ابدی خواهد شد.(15)

در این عبارت‌ها، عنوان «صالحان» كه در قرآن آمده است، با همان تعبیر در مزامیر داود به چشم می‏خورد. علاوه بر این، تعبیرات دیگری نیز مانند صدیقان، متوكلان، متبركان و متواضعان، در جمله‏های دیگر ذكر شده است. این تعبیرها، دلیل بر عمومیت حكومت «صالحان» است و با احادیث قیام حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف تطبیق می كند .

بدین سان می‌توان نتیجه گرفت حضرت حق تعالی آخرین حکومت را از آن صالحان می‌داند که: العاقبه للمتقین.

پی نوشت:

1- انبیا (21)، آیه  105.

2- علامه مجلسی، بحار الانوار، ج9، ص 223.

3- شیخ کلینی، کافی، ج1، ص 225.

4- طبرسی، جوامع الجامع، ج3، ص، 31.

5- ر. ك: اعراف (7)، آیه137.

6- «خدا به آن عده از شما كه ایمان آورده عمل صالح كردند وعده داده كه به زودى ایشان را جانشین دیگران در زمین كند ... مرا بپرستند و چیزى شریكم نسازند»، سوره نور()، آیه 55.

7- «و گفتند حمد خداى را كه زمین را به ما ارث داد تا هر جا از بهشت را كه بخواهیم براى خود انتخاب كنیم». سوره زمر()، آیه 74.

8- «ایشانند وارثان، همانهایى كه فردوس برین را ارث مى‏برند». سوره مۆمنون()، آیه 11.

9- محمد بن حسن طوسی، كتاب الغیبة، ص184.

10- تفسیر نمونه، ج 13، ص 515 ـ 524.

11- مزامیر داود، 37، بند 9.

12-  همان، بند 11.

13-  همان،37، بند 27.

14- همان، بند 29.

15- همان، بند 18.

منبع: مجله امان شماره 7

خدامراد سلیمیان