در بیابان چگونه قبله را پیدا کنیم؟
تغییر قبله، آزمایشى براى مردم بود تا معلوم شود كه مردم تسلیم فرمان خدا هستند یا تسلیم راهى كه به آن عادت كردهاند.
چرا قبله مسلمانان از بیتالمقدس به كعبه تغییر كرد؟
مسلمانان در آغاز به سوى بیتالمقدس نماز مىخواندند؛ ولى در این عمل دو راه بهانه براى یهودیان بر علیه مسلمانان باز بود:
الف) یهودیان در كتاب خود خوانده بودند كه پیامبراسلام به دو قبله نماز مىخواند و مىگفتند: چون این شرط در حضرت محمد صلى الله علیه و آله نیست، پس او پیامبر موعود تورات نیست.
ب) چون عبادت مسلمانان به طرف بیتالمقدس است، پس آنان دنباله رو یهود هستند؛ ولى همین كه فرمان تغییر قبله از بیتالمقدس به سوى كعبه آمد، هر دو بهانه از دست یهود گرفته شد.
قرآن دلیل تغییر قبله را اینگونه بیان مىكند «لئلایكون للنّاس علیكم حجّة» (بقره، 150) تا براى مردم (یهودیان) علیه شما حجت و استدلال نباشد. «و لأتم نعمتى علیكم» و تا در آینده نعمت خودم را بر شما تمام كنم.
در هنگام تغییر قبله، در سال دوم هجرى، خداوند وعده داد كه نعمتم را بر شما تمام خواهم كرد. «لأتم نعمتى علیكم» و در فتح مكّه در سال هشتم هجرى نیز همین تعبیر تكرار شد كه نعمتم را بر شما تمام خواهم كرد. «لأتم نعمتى» در سال دهم هجرى و در غدیرخم كه حضرت على علیه السلام به امامت منصوب شد، آیه نازل شد كه اكنون نعمتم را تمام كردم. «أتممت علیكم نعمتى» یعنى وعدههاى سال دوم و هشتم را عملى كردم.
گویا عزت و استقلال مسلمانان گام به گام است؛ گام اول استقلال قبله و جهتگیرى، پس از آن، پیروزى و شكستن بتها و در مرحلهى آخر، تعیین جانشین و پیشواى دینى.
به علاوه تغییر قبله، آزمایشى براى مردم بود تا معلوم شود كه مردم تسلیم فرمان خدا هستند یا تسلیم راهى كه به آن عادت كردهاند.
بعد از این مقدمه چند پرسش و پاسخ را در مورد قبله مطرح می کنیم:
سۆال 1: كسی كه در مكه است قبله او چگونه است؟ و اگر كسی از راه دور می‌خواهد عبادت نماید قبله او چگونه است؟
جواب: خانه كعبه كه در مكّه معظمه است، قبله می‌باشد، و كسانی كه ساكن مكه هستند یا در مكه عبادت می‌كنند باید روبروی آن نماز بخوانند، ولی كسی كه دور است اگر طوری بایستد كه بگویند رو به قبله نماز می‌خواند كافی است. (ر.ک توضیح المسائل دوازده مرجع, ج1, م 776 .عروه الوثقی, ج1, فصل فی القبله)
سۆال 2: اگر در بیابان باشیم و ندانیم قبله كدام طرف است چگونه باید قبله را پیدا كنیم؟
جواب: برای پیدا كردن قبله علائمی برای مكانهای خاصی مثل كوفه و بصره و... از طریق ستاره قطبی و امثال آن تعیین گردیده است اما استفاده از آن علائم برای همه نقاط صحیح نیست بنابراین اگر قطب‌‌نما یا قبله‌نما در اختیار نداشته باشید و احتمال یك جهت خاص را نمی‌دهید بنابر قول مشهور باید به چهار طرف نماز بخوانید. (ر.ک توضیح المسائل امام خمینی(ره), م 784)
سۆال 3: در بعضی از مساجد محراب مطابق قبله ساخته نشده یا اصلاً كل مسجد مطابق قبله ساخته نشده و مدت زیادی نیز همانطور نماز خوانده شده و اكنون كه متوجه اشتباه شده‌ایم می‌خواهیم بدانیم تا چه میزان از قبله انحراف داشته باشیم نماز ما یا نماز جماعت صحیح می‌باشد؟
جواب: اگر قبله معلوم است باید به سمت قبله نماز بخوانید و جایز نیست به سمت محرابی كه از قبله صحیح انحراف دارد به نماز ایستاد. (ر.ک استفتائات آیت الله مكارم, ج2, ص76, س149)
فرآوری: آمنه اسفندیاری
بخش احکام اسلامی تبیان
منابع:
کتاب: پرسش و پاسخهای قرآنی ج1ـ محسن قرائتی
سایت اندیشه قم (بخش استفتائات)
