عصابنیت،جنونی بدون کنترل

این آگاهی سبب می شود فرد هنگام خشم، خود را از درون کنترل کند. دوری از مصاحبت افراد خشمگین و عصبانی و هم نشینی با افراد بردبار و صبور، به عنوان یک عامل اخلاقی ـ اجتماعی، نقش بازدارنده ای در برابر خشم دارد؛ زیرا تجربه ثابت کرده است که هم نشینی با انسان های خشمگین و پرخاشگر سبب اثرپذیری فرد از گفتار و کردار ایشان و بروز احساسات همانند آنان می شود و برعکس، دوستی و هم صحبتی با افراد صبور و دارای طمأنینه، افراد خشمگین و عصبانی را آرام و تعدیل می کند.

شخص تندخو، نمی تواند بر اعصاب خود مسلط باشد و اعمال و رفتار خود را مهار کند.  در نتیجه، هنگام خشم و تندخوئى دست به کارهایى می زند که عقل سالم انجام آن را نمى پذیرد؛ زبان به بى ادبى و فحاشى مى گشاید، دست به شکستن و پاره کردن و دور ریختن چیزهاى مختلف مى زند. با دیگران نزاع و کتک کارى می کند و باعث زخم و جراحت خود یا دیگران مى شود؛ چه بسا دیده شده که خشم و تندخویى یک نفر باعث نزاع دسته جمعى خانواده و دوستانش شده و سرانجام در میان آن ها جنایت و فاجعه اى رخ داده یا زیان و خسارت جبران ناپذیر دیگرى پیش آمده است. وقتى شخص تندخو، در حالت خشم به سر مى برد و باعث ایجاد چنین مشکلات و مصیبت هایى می شود، حالت او شبیه نوعى دیوانگى است؛ زیرا او هم در آن لحظات مانند دیوانگان بر اعصاب خود تسلط ندارد و متوجه نیست که مرتکب چه کارهایى می شود: « الْحِدَّةُ ضَرْبٌ مِنَ الْجُنُونِ، لاَِنَّ صَاحِبَهَا ینْدَمُ، فَإِنْ لَمْ ینْدَمْ فَجُنُونُهُ مُسْتَحْکمٌ؛ تندخویى، یک نوع دیوانگى است؛ زیرا تندخو پشیمان می شود و اگر پشیمان نشود، دیوانگى اش پابرجا و پایدار شده است».(1)

شناخت دوست و همسایه

شناخت رفیق راه از خود راه و از سفر مهمتر است و این تأکید و اصرار و بر موضوع رفیق، در سفر برای آن است که اولاً رفاقت و مجالست، مۆثر است و گاهی یک سفر موجب انحراف انسان می ‏شود؛ زیرا رفیق، راه او را عوض می‏نماید و ثانیاً رفیق ناباب، موجب ناراحتی و آزار روح آدمی است؛ از این رو باید قبلاً دید که چه کسی همراه آدمی در سفر است. درباره‏ همسایه نیز همین گونه است. انسان باید دقت کند و هنگام سفر، از رفیق راه و همسفر بد و فاسد، پرهیز و دورى جوید و همچنین هنگام انتخاب خانه، مراقبت کند تا با اشخاصى نادرست و گمراه همسایه نشود؛ زیرا همسفر فاسد و همسایه گمراه، علاوه بر زیان ها و ناراحتی هایى که تولید مى کنند، بر اثر همراهى و همنشینى و معاشرت پى در پى، در روحیه انسان تأثیر بد مى گذارند و چه فاسد، خود نیز اندک اندک و ندانسته به فساد و گمراهى کشیده می شود. به همین دلیل ما باید مراقب باشیم و در هر کارى که انجام می دهیم، با کسانى همراهى و همفکرى کنیم که مطمئن باشیم درستکار و با ایمان و پاک و نیک کردارند: « سَلْ عَنِ الرَّفِیقِ قَبْلَ الطَّرِیقِ، وَعَنِ الْجَارِ قَبْلَ الدَّارِ؛ پیش از آنکه درباره راه بپرسى، درباره رفیق راه بپرس و پیش از آنکه خانه انتخاب کنى، درباره همسایه پرس و جو کن».(2)

شوخی بیجا و خارج از اندازه خنده

شوخی و شادمانی ویژگی شایسته انسان هاست که از مزرعه زرین احساسات آنان، دست چین می شود؛ نشان از نشاط روحی داشته و فهرستی از طراوت باطنی، بردباری و شکیبایی به همراه دارد. آنان که با این صفات به سر می برند، فرسودگی خاطر و پژمردگی درونی از گلبرگ های وجودشان دور مانده و چون با لبی لبریز از لبخند با حوادث زندگی روبه رو می شوند، دشواری کمتر و کامیابی بیشتری نصیب شان می شود، با تأمل و بصیرت تصمیم گیری می کنند و بیش از دیگران موفق می شوند، اما اگر شوخی به شهوت؛ لبخند به لاابالی گری و شادی به شرارت تبدیل شد، حکم مثبت آن دگرگون می شود و فریاد نهی بر سر هر یک فرود می آید؛ زیرا شوخی و خنده در راستای عمل به وظایف انسانیت قرار دارد و به عنوان پلی است که به وسیله آن مسیر زندگی راهوارتر و سریع تر می شود، نه آنکه خنده و تفریح و یا شادی و شادمانی هدف زندگی؛ از این رو امام علی علیه السلام به فرزند خود فرموده است: « نه تنها خودت، هیچ گاه در حضور مردم شوخى مکن و حرف هاى خنده آور مزن؛ بلکه حرف هاى خنده آور دیگران را هم نقل مکن؛ چون این کار، باعث سبکى و جلفى مى شود و ارزش انسان را از بین می برد». کسانى که در هر محفل و مجلسى لب به شوخى باز مى کنند و سخنان مضحک به زبان مى آورند و دیگران را مى خندانند، پیداست که وقار و متانت ندارند: « مَا مَزَحَ امْرُۆٌ مَزْحَةً إِلاَّ مَجَّ مِنْ عَقْلِهِ مَجَّةً؛ هیچ کس شوخى نکرد، مگر آنکه با پرداختن به شوخى، پاره اى از عقل خود را به دور انداخت».

پی نوشت ها :

1. نهج البلاغه، حکمت 246.

2. همان، نامه 31. 3. همان، حکمت 440.

زهرا رضائیان

بخش نهج البلاغه تبیان