تبیان، دستیار زندگی
آری، مكه حق داشت! درد فراق، آرام و قرارش را ربوده بود و اكنون نسیم دیدار، بی‌قراریش را صد چندان كرده است. سال‌ها بود در این ایام، هر روز چشم به بیابان می‌دوخت و در حسرت دیدار حجت خدا آه می‌كشید. اما آن روز یعنی چهارم ذی‌الحجه طور دیگری بود.
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

آخرین حج پیامبر صلی الله علیه وآله

حج


درست ده سال از هجرت رسول گرامی اسلام از مكه به مدینه سپری می‌شد. در طول این سالیان پیامبر حج به جا نیاوردند. تا آنكه خداوند در آیه‌ای به رسولش چنین دستور داد:«ای پیامبر! همه مردم را به حج دعوت كن، تا آنها برای به جا آوردن حج پیاده و سواره بر مركب‌های لاغر خویش، از دور دست‌ها به سوی تو آیند...» (حج/27)

آخرین پیامبر خدا، مۆذنان را دستور داد تا با آوازهای بلند به مردم اعلام كنند كه رسول خدا امسال به حج خواهند رفت. حتی اعراب بادیه نشین هم از این خبر مطلع شدند.  پیامبر برای كسانی كه اسلام را پذیرفته‌ بودند نامه‌ها نوشته و به آنها خبر دادند كه امسال پس از ده سال آهنگ حج كرده‌اند. همه مسلمانان با خبر شدند.

هنوز چهار روز به ماه ذی‌الحجه مانده بود. پیامبر صلی الله علیه وآله به همراه خیل عظیم مسلمانان از مدینه خارج شدند و به سمت مكه حركت كردند و ...

روزهای اول ذی الحجه در حال سپری شدن بود. خاك مكه اما برای بوسه زدن به قدم‌های رسول گرامی اسلام لحظه شماری می‌كرد.

آری، مكه حق داشت! درد فراق، آرام و قرارش را ربوده بود و اكنون نسیم دیدار، بی‌قراریش را صد چندان كرده است. سال‌ها بود در این ایام، هر روز چشم به بیابان می‌دوخت و در حسرت دیدار حجت خدا آه می‌كشید. اما آن روز یعنی چهارم ذی‌الحجه طور دیگری بود.

صدای پای شتران، پیام‌آور خبری تازه بود. خبر حضور دوست. مكه گریه كنان دست باز كرد و پیامبر را در آغوش گرفت. آن روز یعنی چهارم ذی‌الحجه، پیامبر قدم به سرزمین وحی گذاشت. فضای آن شهر از عطر خوش پیامبرِ آسمانی، آكنده شد.

اما مكه می‌دانست برای آخرین بار حج ولی خدا را به نظاره نشسته است. پس نگاهش را از محمد آخرین فرستاده خدا نمی‌ربود. و در انتظار فراقی همیشگی از درون می‌سوخت و آب می‌شد.

کلاس آموزش دین

در این سال بود كه پیامبر صلی الله علیه وآله كیفیت به جاى آوردن حج‏اسلامى را به مسلمانان آموخت زیرا مشركان در سال گذشته (نهم‏هجرى) پیامبر و یارانش را از اجراى مراسم حج بازداشته بودند.

روز بیست و پنجم یا بیست و ششم ذى قعده بود که کاروان عظیم حج که به گفته برخى شماره آنان به صد هزار نفر مى‏رسید، تحت رهبرى پیغمبر اسلام از مدینه بیرون آمده و در ذى الحلیفه (مسجد شجره) لباس احرام پوشیده و تلبیه گفت و مسلمانان نیز به پیروى از آن حضرت جامه احرام پوشیده و لبیک گفتند.

رسول خدا بیش از شصت قربانى همراه خود آورده بود و روز چهارم ذى حجه بود که به مکه وارد شد و طواف و نماز وسعى میان صفا و مروه را انجام داد آن گاه به همراهان خود فرمود :

هر کس قربانى همراه نیاورده تقصیر کند و از احرام خارج شود،ولى کسانى که مانند من قربانى همراه آورده‏اند تا وقتى مراسم قربانى را در منى انجام مى‏دهند به حال احرام بمانند .

آری، مكه حق داشت! درد فراق، آرام و قرارش را ربوده بود و اكنون نسیم دیدار، بی‌قراریش را صد چندان كرده است. سال‌ها بود در این ایام، هر روز چشم به بیابان می‌دوخت و در حسرت دیدار حجت خدا آه می‌كشید. اما آن روز یعنی چهارم ذی‌الحجه طور دیگری بود.

در اینجا بود که دوباره اختلاف میان برخى از همراهان آن حضرت پدید آمد و بناى اجتهاد را گذارده تحت عنوان اینکه ما چگونه از احرام بیرون آمده و با زنى نزدیک شویم اما رسول خدا در احرام باشد؟ از انجام این دستور خوددارى کرده و با اینکه قربانى همراه نداشتند از حال احرام خارج نشدند، که از آن جمله به گفته جمعى از مورخین یکى هم عمر بن خطاب بود که وقتى پیغمبر صلی الله علیه وآله او را در حال احرام دید از وى پرسید:

مگر قربانى همراه آورده‏اى که به حال احرام باقى هستى؟

گفت: نه،

فرمود: پس چرا از حال احرام خارج نشدى؟

پاسخ داد: براى من گوارا نیست که شما در احرام باشى و من از احرام بیرون آیم!

رسول خدا به او فرمود:

«انک لم تۆمن بهذا أبدا» [تو هرگز به این حکم (1) ایمان نخواهى آورد!]

تدریجا وقتى مسلمانان از ناراحتى رسول خدا خبردار شدند به دستور آن حضرت عمل کرده و کسانى که قربانى با خود نیاورده بودند از احرام خارج شدند و لباسهاى معمولى خود را به تن کردند. نزدیکان رسول خدا و از آن جمله حضرت فاطمه علیهالسلام دختر آن حضرت نیز که جزء همراهان بود از احرام خارج شد و جامه‏هاى خود را به تن کرد.

مسأله ای سرنوشت ساز

چون ‏پیامبر مناسك حج را به پایان برد، وخطبه‏اى درمیان مسلمانان ایراد كرد كه حاوى تعالیم دینى و اخلاقى بود، سپس عزم بازگشت به مدینه‏كرد.

غدیر خم

چه بسا برخى از یاران آن‏حضرت كه وى را در این سفر مقدّس ‏همراهى مى‏كردند، به آشكار مظاهر نگرانى و اضطراب را هر لحظه در چهره وى مشاهده مى‏نمودند. گویا پیامبر صلی الله علیه وآله مى‏خواست رازى را آشكار كندكه از آن مى‏ترسید، یا در انتظار فرصتى مناسب براى مطرح كردن آن بود.

این حج، آخرین حجى بود كه پیامبر به جاى آورد. از این رو آن را "حجةالوداع" نام نهادند. بدیهى است كه پیامبر بخواهد در این حج همه ‏چیزهایى را كه به مصالح مسلمانان و امور سیاسى و دینى آنان مربوط مى‏شد، بیان كند.

مهم‏ترین مسأله، حكومت اسلامى بود. چون پیامبر صلی الله علیه وآله بدرود حیات‏گوید، اعراب كه هنوز اسلام در ژرفاى دل آنها ریشه نداونیده دچارتشتت و اختلاف خواهند شد و دو باره به جنگ و ستیز برخواهندخواست و در نتیجه دین فداى اختلافات خواهد گشت.

وحى به او خبر داده بود كه پس از وى حكومت از آن على بن ابى‏طالب‏است. او نخستین كسى بود كه به خدا و فرستاده‏ اش ایمان آورد و در راه‏خدا سختیهاى بسیارى تحمل كرد و در قضا و دیگر فضایل انسانى از دیگران پیش‏تر بود. پیامبر صلی الله علیه وآله خود چندین بار، این موضوع را به مسلمانان‏تأكید كرده بود.

پیامبر صلی الله علیه وآله نسبت به آینده امت اسلامى، بسیار احساس‏نگرانى مى‏كرد. زیرا به خوبى مى‏دید كه برخى از مسلمانان اندیشه ‏حكومت بر مسلمانان را در سر مى‏پرورانند. و تنها بدین خاطر اطراف ‏آن‏ حضرت را گرفته‏اند. چون پیامبر صلی الله علیه وآله به محل "كراع عمیم" ازسرزمین‏هاى "عسفان" رسید، این آیه مباركه نازل شد كه:

«فَلَعَلَّكَ تَارِكُ بَعْضَ مَا یُوحَى‏ إِلَیْكَ وَضَائِقُ بِهِ صَدْرُكَ » (هود/12)

شاید برخى از چیزهایى كه به تو وحى مى‏شود فروگذارى و سینه‏ات بدان‏تنگ شود.

چون آن حضرت به غدیرخم رسید این آیه فرود آمد:

«یَا أَیُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا أُنْزِلَ إِلَیْكَ مِن رَبِّكَ وَإِن لَمْ تَفْعَلْ فَمَا بَلَّغْتَ رِسَالَتَهُ‏وَاللَّهُ یَعْصِمُكَ مِنَ النَّاسِ إِنَّ اللَّهَ لَا یَهْدِی الْقَوْمَ الْكَافِرِینَ ».(مائده/67)

"اى پیامبر آنچه از جانب پروردگارت بر تو فرود آمده، تبلیغ كن و اگرچنین نكنى رسالت خود را به انجام نرسانده‏اى و بدان كه خداوند تو را از مردم‏نگه مى‏دارد وبراستى خداوند گروه كافران را هدایت نمى‏كند."

این حج، آخرین حجى بود كه پیامبر به جاى آورد. از این رو آن را "حجةالوداع" نام نهادند. بدیهى است كه پیامبر بخواهد در این حج همه ‏چیزهایى را كه به مصالح مسلمانان و امور سیاسى و دینى آنان مربوط مى‏شد، بیان كند. مهم‏ترین مسأله، حكومت اسلامى بود.

با نزول این آیه، پیامبر صلی الله علیه وآله به یارى خداوند در مورد خلافت حضرت ‏على‏علیه السلام اطمینان پیدا كرد و كمر به اجراى آن بست و به مسلمانان دستورداد تا جمع شوند. چون مسلمانان جمع شدند پیامبر براى ایراد سخنرانى‏درمیان آنان برپاى خاست، و پس از خطابه‏اى ارزشمند به مسأله خلافت ‏على بن أبى طالب اشاره كرد و فرمود:

"هركس كه من مولاى اویم على هم ‏مولاى اوست. خداوندا دوستدار او را دوست بدار و با دشمن او دشمنى كن. محبوب‏دار هركس كه او را محبوب مى‏دارد و خشم بگیر بر كسى كه برعلى خشم مى‏گیرد، كسى كه او را یارى مى‏دهد، یارى ده و عزیزدار آن‏كس را كه به على كمك مى‏كند و خوار دار آن كسى كه وى را خوارمى‏دارد، و هرجا كه وى بگردد حق را با وى به گردش درآر".

آنگاه به مسلمانان دستور داد با على بیعت كنند و به وى به عنوان ‏صاحب امر (خلیفه) مۆمنان سلام كنند. چون كار بیعت مسلمانان باعلى‏ علیه السلام پایان گرفت، آیه دیگرى نازل شد كه اكمال و اتمام دین را به‏همگان اعلام مى‏داشت:

«الْیَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِینَكُمْ وَأَتْمَمْتُ عَلَیْكُمْ نِعْمَتِی وَرَضِیتُ لَكُمُ الْإِسْلَامَ‏دِیناً »(مائده/3)

"امروز دین شما را كامل كردم و نعمتم را بر شما تمام ساختم واسلام را به عنوان آئین براى شما پسندیدم."

پی نوشت:

1) اشاره است به بدعتى که عمر بعدها در حج تمتع گذارد و صریحا گفت:

«متعتان کانتا فى عهد رسول الله و انا أحرمهما»[دو متعه بود که در زمان رسول خدا حلال بود و من آن دو را حرام کردم یکى متعه زنان دیگرى متعه حج.]و عجیب است که چون از برخى پیروان او سۆال مى‏شود این چه کارى بود که عمر کرد؟مى‏گویند:او هم مانند پیغمبر مجتهد بود و اجتهاد کرد!

فرآوری: ابوالفضل صالح صدر    

بخش تاریخ و سیره معصومین تبیان


منابع:

پایگاه اطلاع رسانی دفتر حضرت آیت الله العظمی صافی گلپایگانی.

زندگانی حضرت محمد صلی الله علیه وآله، سید هاشم رسولى محلاتى.

هدایتگران راه نور،  آیة الله سید محمد تقى مدرسى.

مشاوره
مشاوره
در رابطه با این محتوا تجربیات خود را در پرسان به اشتراک بگذارید.