تبیان، دستیار زندگی
امام خمینی رحمه الله در وصیتنامه سیاسی، الهی شان چنین مرقوم فرموده اند: «... و از بالاترین و والاترین حوزه‌هایی كه لازم است به طور همگانی مورد تعلیم و تعلم قرار گیرد، علوم معنوی اسلامی از قبیل: علم اخلاق و تهذیب نفس و سیر و سلوك الی الله - رزقنا الله و ای
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

اخلاق در آثار امام(ره)

اخلاق در آثار امام(ره)
امام خمینی رحمه الله در وصیتنامه سیاسی، الهی شان چنین مرقوم فرموده اند: «... و از بالاترین و والاترین حوزه‌هایی كه لازم است به طور همگانی مورد تعلیم و تعلم قرار گیرد، علوم معنوی اسلامی از قبیل: علم اخلاق و تهذیب نفس و سیر و سلوك الی الله - رزقنا الله و ایاكم - است.‌»

اهمیت اخلاق

بخش بسیاری از تعلیمات قرآن كریم و پیشوایان معصوم علیهم السلام درباره اخلاق و تزكیه نفس است.

حضرت امام كاظم علیه السلام می‌فرماید: «الزم العلم لك، ما دلك علی صلاح قلبك واظهر لك فساده؛ (1) لازم‌ترین دانش برای تو آن علمی است كه تو را بر صلاح دلت راهنمایی كند و فساد قلبت را نشان دهد.‌»

امام خمینی رحمه الله در وصیتنامه سیاسی، الهی شان چنین مرقوم فرموده اند: «... و از بالاترین و والاترین حوزه‌هایی كه لازم است به طور همگانی مورد تعلیم و تعلم قرار گیرد، علوم معنوی اسلامی از قبیل: علم اخلاق و تهذیب نفس و سیر و سلوك الی الله - رزقنا الله و ایاكم - است.‌» (2)

همچنین ایشان درباره عنایت و اهتمام به اخلاق می‌فرماید: «حوزه‌های علمیه، همزمان با فراگرفتن مسائل علمی، به تعلیم و تعلم مسائل اخلاقی و علوم معنوی نیازمند است. برنامه‌های اخلاقی و اصلاحی، كلاس تربیت و تهذیب، باید در حوزه‌ها رایج و رسمی باشد، متاسفانه در مراكز علمی به این گونه مسائل لازم و ضروری كمتر توجه می‌شود. علوم معنوی و روحانی رو به كاهش می‌رود و بیم آن است كه حوزه‌های علمیه نتوانند علمای اخلاق، مربیان مهذب و آراسته تربیت كنند.

در زمینه تهذیب و تزكیه نفس و اصلاح اخلاق برنامه تنظیم كنید. استاد اخلاق برای خود معین نمایید. جلسه وع1 پند و نصیحت تشكیل دهید. خودرو نمی‌توان مهذب شد. اگر حوزه‌ها از داشتن مربی اخلاق و جلسات پند و اندرز خالی باشد، محكوم به فنا خواهد بود! چطور علم فقه و اصول به مدرس نیاز دارد، درس و بحث می‌خواهد، برای هر علم و صنعتی در دنیا استاد و مدرس لازم است، لیكن علوم معنوی و اخلاقی به تعلیم و تعلم نیازی ندارد و خودرو و بدون معلم حاصل می‌گردد؟!» (3)

آثار اخلاقی امام خمینی رحمه الله

پیشوای بزرگ و بنیانگذار نظام مقدس جمهوری اسلامی علاوه بر فقه و اصول و... در تزكیه و تهذیب نفوس ید طولی داشت و علاوه بر سالها تدریس اخلاق به تالیف آثار پرمایه، در این دانش ارزنده پرداخت. (4)

آثار اخلاقی حضرت امام - كه مباحثی دیگر نیز در آنها هست ولی عمدة صبغه اخلاقی دارد - به ترتیب تاریخ تالیف عبارت است از:

1. «شرح اربعین‌» ؛ 2. «آداب الصلاة‌» ؛ 3. «شرح حدیث جنود عقل و جهل‌» ؛ 4. «جهاد اكبر یا مبارزه با نفس‌»

توضیح كوتاه:

1. شرح اربعین

مبسوطترین اثر اخلاقی امام راحل رحمه الله است كه در سال 1358 ق پایان یافته است. این اثر، شرح چهل حدیث شریف است كه به اقتضای سنت «اربعین نویسی‌» در بین علمای اسلام تالیف شده و 29 حدیث آن اخلاقی و هفت حدیث آخر و نیز حدیث 11، 28، 31 و 32 درباره اعتقادات است؛ هرچند در توضیح حدیث 28 و 32 مباحث اخلاقی نیز مطرح شده است.

2. آداب الصلاة

مۆلف درباره انگیزه نگارش این اثر می‌نویسد:

«ایامی چند پیش از این، رساله‌ای فراهم آوردم كه به قدر میسور از اسرار صلات در آن گنجانیدم و چون آن را با حال عامه تناسبی نیست در نظر گرفتم كه شطری از آداب قلبیه این معراج روحانی را در سلك تحریر درآورم؛ شاید برادران ایمانی را از آن تذكری و قلب قاسی خود را تاثری حاصل آید.‌»

این اثر در سال 1361 ق. پایان یافته است. مۆلف در این اثر، علاوه بر آداب قلبی نماز، مباحث معارفی و اخلاقی مهم دیگری را نیز به تناسب مطرح كرده و سوره‌های شریفه حمد، توحید و قدر را تفسیر كرده است.

3. شرح جنود عقل و جهل

این كتاب، آخرین تالیف اخلاقی امام خمینی رحمه الله است. ایشان پس از این اثر به تالیفات فقهی و اصولی روی آورده اند. این اثر، شرح حدیث معروف امام صادق علیه السلام درباره جنود عقل و جهل است كه امام علیه السلام هفتاد و پنج جند برای هر یك از عقل و جهل بیان كرده است. امام خمینی رحمه الله 25 جند از جنود عقل و جهل را در 25 مقصد شرح داده و تتمه را به مجلدی دیگر وانهاده است (5) كه ظاهرا به تالیف آن موفق نشده اند.

4. جهاد اكبر یا مبارزه با نفس

این كتاب، جزو آثار اخلاقی و تقریر بیانات اخلاقی ایشان در دوره تبعید در نجف اشرف است. امام خمینی رحمه الله حدود صت سال پیش در حوزه علمیه قم، جلسات پر رونق، تاثیرگذار و راهگشای اخلاقی برگزار می‌كرده اند؛ هر چند تقریرات آن دروس بر جای نمانده است؛ ولی خوشبختانه آن بزرگوار مطالب اخلاقی مورد نظر خود را در آثار پیشگفته به ودیعت نهاده اند.

حضرت امام رحمه الله روز 13 مهرماه 1344 برابر با 9 جمادی الآخرة 1385 از تركیه به فرودگاه بغداد و عصر جمعه 23 مهر 1344 به نجف اشرف وارد شدند و روز 23 آبان 1344 برابر با 20 رجب 1385 در «مسجد شیخ انصاری رحمه الله‌» در نجف اشرف، تدریس فقه را شروع كردند كه تا اواسط مهرماه 1357 در ایام درسی ادامه داشت. در این دوران، گهگاه به مناسبتهایی مواعظ و تذكرات تنبه دهنده‌ای داشته اند. كه یكی از آن درسهای اخلاق تحت عنوان «جهاد اكبر یا مبارزه با نفس‌»، چاپ شده است.


پی‌نوشــــــــــــــــــت‌ها:

1) مستدرك الوسائل، ج 2، ص 166.

2) وصیتنامه سیاسی الهی بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران، بند ط.

3) جهاد اكبر، ص 11، 12، 23، (با تلخیص).

4) برای توضیح بیشتر درباره برنامه‌های اخلاقی حضرت امام رحمه الله ر. ك: اخلاق (3)، مقدمه.

5) شرح حدیث جنود عقل و جهل، ص 429.

تهیه و تنظیم: جواددلاوری، گروه حوزه علمیه تبیان