تبیان، دستیار زندگی
حضرت صادق علیه السلام فرمود: «لِیحْذَرْ اَحَدُکُمْ اَنْ یعَوِّقَ اَخاهُ عَنِ الْحَجِّ فَتُصِیبَهُ فِتْنَةٌ فِی دُنْیاهُ مَعَ ما یدَّخَرُ لَهُ فِی الاْآخِرَةِ؛ آن که برادر [ایمانی] خود را از حج باز دارد، باید بترسد که افزون بر آنچه در آخرت برای او ذخیره شد
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

برکات مادّی و دنیوی حجّ

حج


روایات داریم «بُنِی الْإِسْلَامُ عَلَى خَمْسٍ»(كافی، ج‏2، ص‏18) یعنی بنای اسلام بر پنج چیز است. یعنی سقف اسلام روی پنج تا پایه است. اگر بگوئیم اسلام سقف است پنج تا پایه دارد. نماز، زکات و روزه و حج و ولایت. اسلام بر پنج پایه استوار است. یکی از آن حج است.

اگر کسی بتواند برود مکه و نرود به دید قرآن کافر است. چون قرآن می‌فرماید که: «وَ لِلَّهِ عَلَى النَّاسِ حِجُّ الْبَیتِ مَنِ اسْتَطاعَ إِلَیهِ سَبیلاً ِ وَ مَنْ كَفَرَ فَإِنَّ اللَّهَ غَنِی عَنِ الْعالَمینَ» آل عمران/97 بر گردن مردم است که برای خدا بروند مکّه. «مَنِ اسْتَطاعَ إِلَیهِ» هر کس مستطیع است هر که توان دارد یعنی از نظر فکری، مالی، جسمی هر کس می‌تواند برود. بعد می‌فرماید: «وَ مَنْ كَفَرَ» هر کس کافر بشود، هر کس کافر بشود یعنی هر کس حج نرود.

در قرآن کافر به بت‎پرست نمی‌گویند. کسی هم که بتواند برود مکّه، نرود مکّه، قرآن کلمه «کَفَرَ» به آن گفته است. حج از واجبات مهم اسلام است. یکی از ارکان دین ما، حج است.

درباره حج داریم «جَعَلَهُ سُبْحَانَهُ وَ تَعَالَى لِلْإِسْلَامِ عَلَماً»(نهج‏البلاغه، خطبه 1) حج پرچم اسلام است یعنی هر وقت می‌خواهند بدانند مردم با انقلاب هستند یا با انقلاب نیستند نگاه می‌کنند به نماز جمعه و نماز عید. هر وقت نماز جمعه و نماز عید قربان و عید فطر خلوت شد می‌گویند: مردم از اسلام جدا شده‌اند. پرجمعیت بود یعنی همینطور که میزان الحراره، رابطه با رهبرشان در روز عید روشن می‌شود. رابطه مردم با اسلام هم در حج معلوم می‌شود، حج عَلَم است. علم یعنی پرچم. روایات داریم «لا یظلل الدین قوم ما قامهٍ فیه الکعبه» تا مادامی که کعبه سر جا هست.

در جواهر که یکی از مهمترین مکتب فقهی است. یک جمله قشنگی نوشته است. نوشته «الحج ریاضتٌ» حج یک ریاضت است، یعنی خودسازی است «ریاضتُ نفسانیه» یکی ریاضی نفسانی، یعنی آدم باید مبارزه با نفسش کند، خیلی چیزهایی را که دلش می‌خواهد، باید در حج کنار بگذارد «طاعت ریاضتُ نفسانیه»، «طاعت مالیه» از نظر مالی باید اطاعت خدا را بکند. پول خرج کند «عبادت بدنیه» بدنش در زحمت می‌افتد .

خلاصه حج یک مجموعه‌ای است از دین.

امام صادق علیه السلام نیز فرمود: «ما رَأَیتُ شَیئا أَسْرَعَ غِنی وَلا أَنْفَی لِلْفَقْرِ مِنْ اِدْمانِ حِجِّ هذا الْبَیتِ؛ چیزی سریع تر برای بی نیازی [مالی] و نابود کننده فقر از مداومت حج خانه [خدا[ ندیدم»

به جهت برکات و عظمت حج است که یکی از بزرگ ترین خواسته های حضرات معصومین علیهم السلام زیارت حج خانه خدا بوده است. این مضمون «اَللّهُمَّ ارْزُقْنِی حَجَّ بَیتِکَ الْحَرامِ فِی عامِی هذا وَفِی کُلِّ عامٍ؛ خدایا انجام حج و [زیارت] بیت الحرام خودت را در همین سال و در هر سال روزی من گردان.» در بسیاری از دعاهای ماه مبارک رمضان آمده است.

آثار دنیوی حجّ در قرآن

قرآن کتاب جامعی است که در کنار آثار معنوی حج، گاه به منافع مادّی و دنیوی آن نیز اشاره نموده است، از جمله:

شهود منافع مختلف

«وَ أَذِّن فِی النَّاسِ بِالْحَجِّ یأْتُوکَ رِجَالاً وَ عَلَی کُلِّ ضَامِرٍ یأْتِینَ مِن کُلِّ فَجٍّ عَمِیقٍ * لِّیشْهَدُواْ مَنَـفِعَ لَهُمْ»؛ «و مردم را دعوت عمومی به حج کن تا پیاده و سواره بر مرکب های لاغر از راه دوری به سوی تو بیایند تا شاهد منافع [گوناگون] خویش [در این برنامه حیات بخش و سازنده[ باشند

از امام صادق علیه السلام سۆال شد که مراد از «لِّیشْهَدُواْ مَنَـفِعَ لَهُمْ» منافع دنیاست و یا منافع آخرت؟ حضرت فرمود: «تمام آنها مراد است.»

آثار دنیوی و مادّی حج در روایات

آثار دنیوی و مادّی حج در روایات بیش از آن است که در بخشی از یک مقاله منعکس شود. آنچه آورده می شود، اهم موارد است که عبارت اند از:

رحمت

محافظت مال و عیال

از آثار و برکات مادّی حج این است که در این ایام، خداوند از اموال و اهل و عیال زائر خانه اش محافظت و نگه داری می کند. حضرت صادق علیه السلام در ذیل آیه «لِیشْهَدُوا مَنافِعَ لَهُمْ» فرمود: «اَنَّهَ لا یشْهَدُها اَحَدٌ اِلاَّ نَفَعَهُ اللّهُ اَمّا اَنْتُمْ فَتَرْجِعُونَ مَغْفُورا لَکُمْ وَاَمّا غَیرُکُمْ فَیحْفَظُونَ فِی اَهالِیهِمْ وَاَمْوالِهِمْ؛ به راستی کسی در مکّه [و زیارت حج خانه خدا] حضور نمی یابد، مگر اینکه خداوند به او نفعی می رساند؛ امّا شما [شیعیان] بخشیده شده برمی گردید، ولی غیر شما مال و اهل و عیالشان محافظت می شود.» همچنان که اگر کسی مانع انجام حج افراد شود، به او فتنه و بلایی می رسد.

حضرت صادق علیه السلام فرمود: «لِیحْذَرْ اَحَدُکُمْ اَنْ یعَوِّقَ اَخاهُ عَنِ الْحَجِّ فَتُصِیبَهُ فِتْنَةٌ فِی دُنْیاهُ مَعَ ما یدَّخَرُ لَهُ فِی الاْآخِرَةِ؛ آن که برادر [ایمانی] خود را از حج باز دارد، باید بترسد که افزون بر آنچه در آخرت برای او ذخیره شده [از عذاب] در دنیایش نیز به مصیبت گرفتار شود

برآورده شدن حاجات

خانه خدا ـ مخصوصا در اولین نگاه ـ مکانی است برای استجابت دعا و همین طور است صحرای عرفات و دیگر مواقف و به طور کلّی، حاجی مورد توجّه خاص خداوند است و خداوند حاجات او را برآورده می سازد.

امیر مۆمنان علی علیه السلام فرمود: «مَنْ تَرَکَ الْحَجَّ لِحاجَةٍ مِنْ حَوائِجِ الدُّنْیا لَمْ یقْضَ حَتّی ینْظُرَ اِلَی الْمُحَلَّقِینَ؛ کسی که حج را برای حاجتی از حاجتهای دنیوی ترک گوید، [حاجتش] برآورده نمی شود، مگر اینکه نگاهش به [حاجیان] سر تراشیده بیفتد

حضرت صادق علیه السلام فرمود: «لِیحْذَرْ اَحَدُکُمْ اَنْ یعَوِّقَ اَخاهُ عَنِ الْحَجِّ فَتُصِیبَهُ فِتْنَةٌ فِی دُنْیاهُ مَعَ ما یدَّخَرُ لَهُ فِی الاْآخِرَةِ؛ آن که برادر [ایمانی] خود را از حج باز دارد، باید بترسد که افزون بر آنچه در آخرت برای او ذخیره شده [از عذاب] در دنیایش نیز به مصیبت گرفتار شود»

فقرزدایی

انجام حج برای همیشه فقر را از انسان دور می سازد. پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: «الْحَجُّ ینْفِی الْفَقْرَ؛ حج باعث از بین رفتن فقر [به صورت دائم[ می شود.» وامام صادق علیه السلام فرمود: «مَنْ حَجَّ ثَلاثَ حِجَجٍ لَمْ یصِبْهُ فَقْرٌ اَبَدا؛ هر کس سه بار حج انجام دهد، تا ابد فقر به او نمی رسد

حج نه تنها باعث فقرزدایی می شود، بلکه باعث توسعه رزق و روزی نیز می گردد. این مطلب را در عنوان بعدی پی می گیریم.

روزی

افزایش رزق و روزی

از دیگر آثار و برکات مادی حج این است که بر رزق و روزی انسان افزوده می شود.

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: «حُجُّوا تَسْتَغنُوا؛ حج انجام دهید [تا از نظر مالی] بی نیاز شوید.» امام صادق علیه السلام نیز فرمود: «ما رَأَیتُ شَیئا أَسْرَعَ غِنی وَلا أَنْفَی لِلْفَقْرِ مِنْ اِدْمانِ حِجِّ هذا الْبَیتِ؛ چیزی سریع تر برای بی نیازی [مالی] و نابود کننده فقر از مداومت حج خانه [خدا[ ندیدم

اسحاق بن عمار می گوید که به امام صادق علیه السلام عرض کردم: من با خود این گونه قرار گذاشته ام که هر سال تنها و یا با یکی از بستگان با سرمایه خودم حج انجام دهم. حضرت فرمود: «بر این قرار، تصمیم جدی داری؟» عرض کردم: بلی. فرمود: «اِنْ فَعَلْتَ ذلِکَ فَأَیقِنْ بِکَثْرَةِ الْمالِ أَوْ أَبْشِرْ بِکَثْرَةِ الْمالِ؛ اگر این کار (حج در هر سال) را انجام دهی، پس یقین کن به زیادی مال [خویش] و یا بشارت باد تو را به زیادی مال

بیمه سلامتی

اثر دیگر سفر حج این است که بر سلامتی بدن و صحت جسم نیز اثر می گذارد.

امام زین العابدین علیه السلام فرمود: «حُجُّوا وَاعْتَمِرُوا تَصِحَّ أَجْسامُکُمْ؛ حج کنید و عمره انجام دهید که باعث سلامتی بدنهای شما می شود

تذکر مهم

آنچه از آثار و برکات انجام حج بیان شد، اختصاص به کسانی دارد که با شرایط، حج را به جا آورند. این شرایط متعدد است و اهم آنها را این گونه می توان بیان کرد:

1. اخلاص

حجی آثار معنوی و برکات مادی را در پی دارد که از روی اخلاص انجام گیرد، نه برای شهرت و ریا و یا به قصد تجارت و سیاحت و... .

به جهت برکات و عظمت حج است که یکی از بزرگ ترین خواسته های حضرات معصومین علیهم السلام زیارت حج خانه خدا بوده است. این مضمون «اَللّهُمَّ ارْزُقْنِی حَجَّ بَیتِکَ الْحَرامِ فِی عامِی هذا وَفِی کُلِّ عامٍ؛ خدایا انجام حج و [زیارت] بیت الحرام خودت را در همین سال و در هر سال روزی من گردان.» در بسیاری از دعاهای ماه مبارک رمضان آمده است

عبد الرحمان بن کثیر می گوید: سالی با امام صادق علیه السلام در سفر حج همراه شدم. در مسیر راه بر کوهی صعود کرد [در عرفات یا منی و یا خود مکه]. پس مُشرف بر حاجیان شده، به آنها [با دقت] نظر کرد و فرمود: «ما أَکْثَرَ الضَّجِیجَ وَأَقَلَّ الْحَجِیجَ؛ چقدر ناله کننده بسیار است، ولی حاجی [واقعی بسیار[ کم!»

2. ترک گناه و محرمات احرام

امام باقر علیه السلام فرمود: «ما یعْبَأُ بِمَنْ یۆُمُّ هذا الْبَیتَ اِذا لَمْ یکُنْ فِیهِ ثَلاثُ خِصالٍ وَرَعٌ یحْجُزُهُ عَنْ مَعاصِی اللّهِ تَعالی وَحِلْمٌ یمْلِکُ بِهِ غَضَبَهُ وَحُسْنُ الصَّحابَةِ لِمَنْ صَحِبَهُ؛ اعتنا نمی شود [از طرف خدا] به کسی که قصد این خانه [خدا] می کند، مگر سه خصلت در او باشد: 1. ورعی که او را از معصیت الهی باز دارد؛ 2. حلم و بردباری که به وسیله آن مالک غضبش باشد [و بر خشم خود مسلط شود]؛ 3. و نیکو رفاقت کردن با کسی که با او رفیق می شود [و خوش اخلاق بودن در سفر حج].»

3. دوری از مال حرام

حجی آثار و برکات دارد که با مال حرام، همچون پول ربا، و پول خمس نداده و درآمدهای نامشروع نباشد. رسول گرامی اسلام صلی الله علیه و آله فرمود: «مَنْ حَجَّ بِمالٍ حَرامٍ فَقَالَ لَبَّیکَ اللّهُمَّ لَبَیکَ قَالَ اللَّهُ لَهُ لا لَبَّیکَ وَلا سَعْدَیکَ حَجُّکَ مَرْدُودٌ عَلَیکَ؛ کسی که با مال حرام [قصد [حج کند، پس [هنگامی که] می گوید: خداوندا! لبیک. خداوند می فرماید: نه لبیک و نه سعدیک، حج تو به سوی خودت برگشت می خورد [و هرگز مورد قبول واقع نمی شود].»

و امام باقر علیه السلام فرمود: «لا یقْبَلُ اللَّهُ حَجّا وَلا عُمْرَةً مِنْ مالٍ حَرامٍ؛ خداوند حج و عمره ای را که با مال حرام انجام گیرد، قبول نمی کند.»

در نتیجه، آثار و برکات معنوی، اخلاقی و مادی حج را کسی می تواند دریافت کند که از گناهان دوری کند و ترک احرام را کند و حجی با اخلاص و مال حلال انجام دهد.

                                                                                                                                       فرآوری : زهرا اجلال

بخش اخلاق و عرفان اسلامی تبیان


منابع :

بیانات حجت الاسلام قرائتی

شماره 86 مجلّه مبلّغان

بیانات آیت الله مظاهری

مشاوره
مشاوره
در رابطه با این محتوا تجربیات خود را در پرسان به اشتراک بگذارید.