تبیان، دستیار زندگی
گاهی این سۆال به ذهن می رسد که اگر دو نفر گناهی همانند هم انجام دهند در صورتی که ضریب هوشی متفاوتی داشته باشند آیا در قیامت جزای یکسانی خواهند دید؟
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

عاقل ترین مردم کیست؟

عقل


از آیات قرآن مجید و روایات معتبر اسلامى چنین بر مى‏آید كه عزیزترین و سودمندترین نعمت خداوند مهربان به انسان عقل است. در هزار آیه از قرآن مجید، میدان‏هایى براى جولان و حركت عقل معرفى شده كه به بیش از صد میدان مى‏رسد. البته، این ودیعه ارجمند الهى‏ در ابتداى تولد بشرحالت جزئى دارد؛ اما اگر انسان بتواند آن را با نبوت انبیا و امامت ائمه ، تعالى بخشد، چون بین عقل و نبوت و امامت و در یك كلمه «وحى» ارتباطى مستقیم وجود دارد، نهایتا عقل مى‏تواند به تعالى لازم دست پیدا كند و به عقل كلى یا فعّال تبدیل شود.


مفهوم عقل در كلام امام صادق(علیه السلام)

روزى، از امام صادق، علیه السلام، پرسیدند:«یابن رسول اللّه! ما العقل؟»اى پسر رسول خدا، عقل چیست؟ فرمود:«ما عبد به الرحمن و اكتسب به الجنان». عقل آن است كه به وسیله آن خداى رحمان بندگى شود و بهشت به وسیله آن به دست آید.

چیزى است كه اگر به آن پیوند بخورى، «عبد اللّه» مى‏شوى و به خداوند مى‏پیوندى. در حقیقت، راه جمع شدن تو با خدا و سرمایه‏اى است كه با آن مى‏توان بهشت را به دست آورد. پرسیدند: آنچه معاویه را در حكمرانى یارى مى‏داد چه بود؟ فرمود:«تلك النكراء! تلك الشیطنة، و هى شبیهة بالعقل، و لیست بالعقل». (1) آنچه معاویه داشت عقل نبود، نیرنگ‏بازى و شیطنت بود؛ چون وجود او با شیطان جمع شده بود، اما به نظر مى‏آمد كه او آدم عاقلى است، در حالى كه عاقل آن است كه به پایان كار اندیشه كند و علامت عاقل بودنش آن است كه خود را به خدا و انبیا و قرآن و ائمه پیوند مى‏زند.

بین خرد ونیرنگ تفاوت وجود دارد؛برخی دسیسه وفریب دادن دیگران را نشانه عقل ودرایت می دانند در حالی که در ظاهر چنین به نظر می رسد ودر واقع این نشانه پیوند آنان با شیطان است

نشانه هاى عاقل

بهترین روش برای خودشناسی بهره گرفتن از روایات ائمه است،بنابراین هر فردی برای سنجش میزان بهره مندی از خرد می تواند خود را با روایات معصومین بسنجد؛ائمه نشانه های خردمندان را اینگونه معرفی می کنند:

1-ترك شهوات : العاقل من هجر شهوته و باع دنیاه باخرته (2) عاقل كسى است كه شهوت خود را ترك كند و دنیایش را به آخرتش بفروشد.

2-كنترل زبان: العاقل من عقل لسانه (3) عاقل كسى است كه زبان خود را از حرام كنترل كند.

3-سخن نگفتن از بیم تكذیب.

4-خواهش نكردن از بیم محروم شدن.

5- وعده ندادن به آنچه كه مقدور انسان نیست .

6- امید نداشتن به آنچه كه مایه سركوبى است : امام كاظم علیه السلام مى فرماید: إنَّ العاقِلَ‏ لا یُحَدِّثُ مَن یَخافُ‏ تَكذیبَهُ‏، وَلا یَسأَلُ مَن یَخافُ مَنعَهُ، وَلا یَعِدُ ما لا یَقدِرُ عَلَیهِ، وَلا یَرجو ما یُعنَّفُ بِرَجائِه.(4)

دروغ

7- دروغ نگفتن : ان العاقل لا یكذب و ان كان فیه هواه.(5) عاقل دروغ نمى گوید گرچه هوا و هوس او در دروغ باشد.

8- فریب نخوردن : امام علیه السلام مى فرماید: ‏ لَا یُلْسَعُ الْعَاقِلُ‏ مِنْ جُحْرٍ مَرَّتَیْن‏ (6)خردمند كسى است كه از یك سوراخ دو مرتبه گزیده نشود و فریب نخورد.

9- ترك باطل : حضرت على علیه السلام مى فرماید: الْعَاقِلُ‏ مَنْ رَفَضَ الْبَاطِل‏ (7) .خردمند آن است كه باطل را ترك كند.

10- تشخیص ضرر كمتر: لیس العاقل من یعرف الخیر من الشر لكن العاقل من یعرف خیر شرین (8)آن كسى كه خوبى را از بدى تشخیص دهد عاقل نیست ؛ عاقل كسى است كه در میان دو شر موردى را كه كمتر ضرر دارد انتخاب كند.

11- شكرگزارى در برابر حلال و صبر از حرام : امام كاظم علیه السلام مى فرماید: یا هشام ان العاقل الذى لا یشغل الحلال شكره و لا یغلب الحرام صبره(9)اى هشام ! خردمند كسى است كه حلال از شكرش باز ندارد و حرام بر صبرش چیره نشود.

آن كسى كه خوبى را از بدى تشخیص دهد عاقل نیست ؛ عاقل كسى است كه در میان دو شر موردى را كه كمتر ضرر دارد انتخاب كند

عاقل ترین مردم كیست ؟

1- كسى كه مطیع تر در برابر خداوند باشد: اعقل الناس اطوعهم لِلّه (10)

2-نزدیك ترین افراد به خداوند: اعقل الناس اقربهم من اللّه(11)

3-دورى از هر پستى : اعقل الناس ابعدهم من كلّ دنیّة (12)

4- پیروى از خردمندان : اعقل الناس من اطاع العقلاء (13)

5-دوراندیشی: أَعْقَلُ‏ النَّاسِ‏ أَنْظَرُهُمْ فِی الْعَوَاقِب‏(14)

عقل :معیار حسابرسى افراد

گاهی این سۆال به ذهن می رسد که اگر دو نفر گناهی همانند هم انجام دهند در صورتی که ضریب هوشی متفاوتی داشته باشند آیا در قیامت جزای یکسانی خواهند دید؟ حال این سۆال را بر اساس گفتار معصومین پاسخ می دهیم:

1-امام باقر علیه السلام مى فرماید: انما یداقّ اللّه العباد فى الحساب یوم القیمة على قدرما آتاهم من العقول فى الدنیا(15) همانا خداوند بندگانش را در قیامت حسابرسى مى كند به اندازه خردى كه به آن ها در دنیا داده است .

2- قال رسول اللّه صلّى اللّه علیه و آله اذا بلغكم عن رجل حسن حال فانظروا فى حسن عقله فانما یجازى بعقله(16) هرگاه خوبى مردمى به شما رسید بنگرید در نیكویى خرد او ،چون كیفر و پاداش بر طبق عقل مى باشد.

نتیجه: با توجه به فرمایشات گهربار معصومین،می توان دریافت که بین خرد ونیرنگ تفاوت وجود دارد؛برخی دسیسه وفریب دادن دیگران را نشانه عقل ودرایت می دانند در حالی که در ظاهر چنین به نظر می رسد ودر واقع این نشانه پیوند آنان با شیطان است.

پی نوشت :

1-الكافى، ج 1، ص 11

2- تصنیف غرر الحكم و درر الكلم ، ص 53

3- همان،ص54

4- مكاتیب الأئمة علیهم السلام ، ج‏4 ،ص 489

5- الكافی ، ج‏1 ، 39

6- بحارالانوار، ج 1، ص 132 .

7- همان،ج1،ص159

8- شرح نهج البلاغة لابن أبی الحدید ، ج‏6 ،ص 322

9- الكافى ، ج 1،ص 16.

10- تصنیف غررالحکم ودررالکلم،ص52

11-همان.

12- همان

13- همان

14-همان

15- الكافى ، ج 1، ص 11.

16- همان،ج1،ص12.

فرآوری: زهرا انصاری نسب

بخش اعتقادات شیعه تبیان


منبع:

1-       تحلیلى بر روشهاى تربیت نفس و اهداف آن در فرهنگ وحى،اكبر دهقان

2-        عقل: كلید گنج سعادت(سیری در معارف اسلامی)،استاد انصاریان

مشاوره
مشاوره
در رابطه با این محتوا تجربیات خود را در پرسان به اشتراک بگذارید.