گل با نگاه تربیتی در شعر فارسی

یک

در آغاز این نوشته به ناگاه شعر شاعر معاصر «احمد عزیزی» آیینه می شود با تقدیم به یاس کبوداهل بیت علیه السلام که: «یاس بوی مهربانی می دهد...» و زیبایی گل در همنشینی با طبیعت بی نظیر هستی لحظه ای از دید شاعران خوش ذوق رها نمی شود چون هم ظرافتی شاعرانه را دربردارد و هم می تواند نمادی برای تعلیم و تربیت باشد به مثابه اینکه، دانش آموزان عزیز، مثل گل باشید سرشار از طراوت و زیبایی، دوستدار طبیعت آدمی؛ تا شکرگزاری نعمات خداوندی همیشه قرین لحظه های زندگی تان باشد.

و اما به روشنی می توان «گل» را همیشه پیش رو داشت، درس ها و نکته ها آموخت و مقهور و مبهوت زیبایی عالم و آیات خداوند شد و مروری بر این فرآیند یعنی گل با نگاه تربیتی در شعر فارسی خالی از لطف نخواهد بود.

دو

حافظ از باد خزان در چمن دهر مرنج

فکر معقول بفرما گل بی خار کجاست؟

این بیت «حافظ» نشان می دهد باید شکرگزار نعمات خداوندی بود یعنی هم پاییز را با خزانش دوست داشت و هم بهار و زمستان را چون هر یک درجای خود زیبایند و آفریده های حضرت ربوبی با زیبایی تمام سرشار از حکمت اند و از منظر دیگر همراهی گل با خار، لحظه های آموختنی خوشی را به دنبال دارد و با همین رویکرد «سعدی» خوش سرود:

گلی خوشبوی در حمام روزی

رسید از دست محبوبی به دستم

بدو گفتم که مشکی یا عبیری

که از بوی دلاویز تو مستم

بگفتا من گلی ناچیز بودم

ولیکن مدتی با گل نشستم

کمال همنشین در من اثر کرد

وگرنه من همان خاکم که هستم

سه

من از روییدن خس برسردیوار دانستم

که ناکس کس نمی گردد از این بالانشینی ها

صائب تبریزی

حضرت علی علیه السلام فرمودند:«تواضع و فروتنی ترقی و شرف آدمی است.» و رویش «خس» نشان می دهد انسان بایستی از کبر و غرور بپرهیزد زیرا با غرور نمی توان به رفعت انسانی رسید و سرشت «خار» را دور کرد. به دنبال تواضع و فروتنی باشیم و این خصلت را می توان از «گل» به عاریه گرفت تا با تکرار این حدیث که در «غررالحکم» آمده است:

به وسیله تواضع با تکبر مقابله کنید⁽¹⁾

و یا از حضرت امام حسن عسکری(ع) نقل شده است که فرمود: تواضع نعمتی است که سبب حسادت دیگران نمی شود⁽²⁾ و این فرآیند تربیتی یعنی «فروتنی» را سعدی این گونه به تصویر نشست:

ز خاک آفریدت خداوند پاک

پس ای بنده افتادگی کن چو خاک

تواضع سر رفعت افرازدت

تکبر به خاک اندر اندازدت

به عزت هر آن کو فروتر نشست

به خواری نیفتد ز بالا به پست

به گردن فتد سرکش و تند خوی

بلندیت باید، بلندی مجوی

چهار

چمنی که تا قیامت گل او به بار بادا

صنمی که بر جمالش دو جهان نثار بادا

به نگاه میر خوبان، به شکار می خرامد

که به تیر غمزه ی او دل ما شکار بادا

چه عروس است در جان، که جهان ز عکس رویش

چو دو دست نوعروسان زر و پرنگار بادا

مولوی

این ابیات به روشنی تعلیم می دهد اگر ظاهر و باطن آدم ها یکی نباشد دورویی او را می آزارد و حتی ممکن است دچار افسردگی شود و این نشانه را «گل» پیش رو می گذارد که:

اهل ظرافت های ایمانی باشید و مۆمن به اخلاق نیکو یعنی هم سرشار از درونی ایده آل و هم لطفی بیرونی و ظاهری که چون درونتان باشد. و اما:

برای آموزه های تربیتی می توان از ظرافت های ادبی از جمله شعر شاعران فارسی مدد گرفت و کلید واژه «گل» را معنا بخشید و اینکه فرزندان مان برای رسیدن به جامعه پذیری می توانند این گونه بیاموزند:

1 همنشین با لحظه هایی چون خار و خس نباشند 2 از کبر و غرور دوری کنند وسرشار از تواضع و فروتنی باشند 3 دارای ظاهر و باطنی یکی و چون گل این فرآیند را بیارایند 4 با دیدن «گل» شکرگزار نعمات خداوندی باشند

پی نوشت:

1 حضرت علی(ع)/ غرر الحکم

2 حضرت امام حسن عسکری(ع)/تحف العقول/ صفحه 336

منابع:

1 قاسمی منفرد/ مهدی/ ویژگی های گل/ انتشارات فرهنگ مکتوب/ سال 5138

2 مهر آمین/ محمدحسین/ سیمای جوان از دیدگاه حافظ و سعدی

3 زمانی/ مصطفی/ دوستی های تلخ و شیرین/ ناشر: بنیاد فرهنگی اسلام