تبیان، دستیار زندگی
کلمه سیاست هر چند که در قرآن کریم نیامده است لیکن در اخبار و آثار زیاد تکرار شده است . در نهج البلاغه امام علی (علیه السلام) می فرمایند : العدل سائس عام ، عدل و داد سیاستی است همگانی یا دادگر و داد گستر سیاستمداری است عمومی.
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

سیاست و سرگذشتش در نهج البلاغه !


سیاست واژه ای است که امروزه مباحث مربوط به آن نُقل هر مجلسی است. از سیاست سخن گفتن و از سیاست شنیدن عضو پایه ثابت محافل عصر امروز گشته . در این میان خود واژه سیاست هر روز چهره ای متفاوت تر به خویش می گیرد. از این فرصت استفاده کرده ما نیز از این تغییرات و تحولات سخن میگوییم .

سیاست و حکومت

پیشینه تاریخی واژه سیاست

در باب خاستگاه و سرچشمه تفکرات سیاسی کمی اختلاف نظر وجود دارد. عده ای طبق عادت معمولشان خاستگاه بسیاری علوم از جمله سیاست و علوم سیاسی را در یونان باستان و نزد افرادی چون تالس و افلاطون و ارسطو و ... جستجو می کنند و در این زمینه متذکر می شوند که بیشتر افکار و ایده های سیاسی جدید مانند عدالت، آزادی، حکومت مشروطه، احترام به قوانین و امثال آن از عقائد فلاسفه قدیم یونان درباره دولت سیته یونان قدیم سرچشمه گرفته است. ظهور این نوع عقاید سیاسی در یونان قدیم نتیجه تأثیرات موسسات موجوده آن زمان در دفاع متفکرین و انعکاس آن موسسات در افکار عمومی و بالاخره نتیجه افکار فلاسفه قدیم یونان است.

البته علّامه جعفری اعتقاد داشتند پیش از آنکه علوم یونانی در جوامع اسلامی ترجمه شود همه مفاهیم ذکر شده بلکه زیباتر و عالی تر آن در منابع اسلامی با کمال صراحت و جدیّت مطرح شده است. از قرن شانزدهم میلادی که آسیا و آفریقا میدان تاخت و تاز استعمارگران گشت علاوه بر بدعت ها و رسوم نوظهور در شوون زندگی واژه ها و اصطلاحات  تازه نیز در این میان رواج یافت که یکی از آنها کلمه سیاست است . این واژه اکنون رواج یافته البته نه به معنای سابق آن بلکه این بار سیاست در چهره و کسوت دیگری ظاهر می شود و معنایی که از آن قصد می شود غیر از معنایی است که سابق متداول بوده است. سیاست به معنای تحول یافته آن از قرن شانزدهم بود  رواج یافت.

معنای سیاست

کلمه سیاست هر چند که در قرآن کریم نیامده است لیکن در اخبار و آثار زیاد تکرار شده است. در نهج البلاغه امام علی (علیه السلام) می فرمایند : العدل سائس عام ، عدل و داد سیاستی است همگانی یا دادگر و داد گستر سیاستمداری است عمومی. (نهج البلاغه دشتی / حکمت 437 )

سیاست علوی نوعی مردم سالاری دینی است که هم اکثریت مردم را در دخالت و تصمیم گیری سیاسی محق و مکلّف می سازد و هم بر اجرای احکام الهی و تثبیت حکومت دینی اصرار می ورزد . پس سیاست علوی حاکمیت اصول و ارزش های اسلامی است که متضمن مصالح مردم است . حاکمیتی که با پذیرش و خواست مردم توأم می باشد

و در ضمن نامه ایی به معاویه این چنین آمده است: تو کجا و تشخیص فاضل از مفضول و سیاست کننده از سیاست شونده کجا؟ و در نامه ای دیگر چنین آمده است کی شما بنی امیّه – معاویه – سیاست مدار امّت و حاکم بر ملت بوده اید با کدام سابقه درخشان ؟ در کتاب غررو درر آمدی نیز در تعریف سیاست جملاتی چنین آمده است : آفت زمامداران و روسا ضعف بینش سیاسی است . آراستگی سیاست دادگری و عدل پروری است به هنگام حکومت و عفو و بخشش است در وقت قدرت و توان . نکویی سیاست به پا داشتن و زنده دل نگاه داشتن ملت است . تدبیر نیکو و پرهیز از اسراف و ولخرجی زینت و آراستگی سیاست است. در کتاب مجمع البحرین اصل سیاست به معنی تصدی امر امّت و قیام به مصالح مردم است . در قاموس راجع به ریشه سیاست آمده است : سوس، ریشه را گویند ریشه ای که شیرین است لیکن شاخه آن تلخ ، سیسه الرعیه سیاسیه ، ملت را سیاست کردم سیاستی ، یعنی امر و نهی کردم ، فرمان دادم و باز داشتم . در لغت نامه دهخدا نیز می نویسد : سیاست پاس داشن ملک ، نگهداری ، حراست ، حکم راندن بر رعیت و ریاست و داوری است .

امام علی

سیاست دیروز و سیاست امروز

این واژه در احادیث و متون قدیم عربی به معنی فرماندهی و اداره و امر و نهی و تربیت به کار رفته است. سیاست یک سلسله تدابیر و طرح ها و برنامه هایی است که هر چند ممکن است تلخ و ناگوار به نظر آید لیکن در دراز مدت و به طور ریشه ای و در اصل جوهر مفید  ثمر بخش است . ولی امروزه سیاست در عصر استعمار و بر اثر رفتار ریاکارانه غربیها با ملل شرق اکنون غالباً درمعنی نفاق و فریب و دو رویی استعمال می شود . امروزه در اذهان مردم این واژه همراه شیطنت و خدعه و نیرنگ تداعی می شود و این مظلومیتی است که برای این واژه پیش آمده همانند ظلمی که بر سر کلمات زیبایی چون استعمار، توده، حقوق بشر آمده است . معنای قدسی سیاست امروزه متحول گشته و جهان و انسان را وسیله و خود را هدف تلقی کرده و با شنیدن کلمه سیاستمدار چهره یک حقّه باز و شیاد به ذهن انسان خطور می کند . اگر به راستی چنین است یعنی آیا نوع بشر چنان حقیر و بدبخت شده است که نمی تواند زندگی خود را با واقعیات تطبیق دهد و برای اجرای مقاصد خود فرصت جویی ننماید تا با واقعیات با کمال خلوص و رضا ارتباط برقرار کند و از نیرنگ بازی ها ودروغ اجتناب ورزد ، زور نگوید بلکه حق گوید و حق بشنود و احترام جان ومال و نوامیس و کرامت انسانی مردم را به جای آورد .

سیاست یک سلسله تدابیر و طرح ها و برنامه هایی است که هر چند ممکن است تلخ و ناگوار به نظر آید لیکن در دراز مدت و به طور ریشه ای و در اصل جوهر مفید ثمر بخش است . ولی امروزه سیاست در عصر استعمار و بر اثر رفتار ریاکارانه غربیها با ملل شرق اکنون غالباً درمعنی نفاق و فریب و دو رویی استعمال می شود

نگرش علی (علیه السلام) درباره سیاست

تفسیر اسلامی از سیاست با سایر مکتب ها و نظام های سیاسی کاملاً تفاوت دارد . برخی سیاست را از مردم جدا می کنند و استبداد را پدید می آورند و گروهی به جدایی شریعت از سیاست فتوا می دهند و سکولاریسم را تحقق می بخشند . سیاست علوی نوعی مردم سالاری دینی است که هم اکثریت مردم را در دخالت و تصمیم گیری سیاسی محق و مکلّف می سازد و هم بر اجرای احکام الهی و تثبیت حکومت دینی اصرار می ورزد . پس سیاست علوی حاکمیت اصول و ارزش های اسلامی است که متضمن مصالح مردم است . حاکمیتی که با پذیرش و خواست مردم توأم می باشد. باید توجّه  داشت وقتی از سیاست علوی سخن گفته می شود به معنای نفی بهره برداری از عقل و تجربه نیست ، بی شک سیاستمدار علوی در تصمیم های سیاسی باید از ارزش های عقلانی جهت تحقق اهداف سیاسی علوی بهره بگیرند. گفتنی است سیاست علوی با نگرشی که به آدم و عالم دارد و هستی شناسی و خداشناسی و معرفت شناسی معینی را ارائه می کند روی کرد جدیدی به مسائل سیاسی ما عطا می کند و مطالب مهمی را به عرصه سیاست می افزاید.

 فرآوری : مریم پناهنده  

بخش نهج البلاغه تبیان  


منابع :

1.نهج البلاغه ترجمه محمد دشتی

2.حکمت اصول سیاسی اسلام / محمد تقی جعفری / بنیاد نهج البلاغه

3. نظرات سیاسی در نهج ابلاغه / دکتر محمد حسین مشایخ / بنیاد نهج البلاغه

4. جامعه علوی درنهج البلاغه / عبدالحسین خسرو پناه / مرکز مطالعات پژوهشگاه فرهنگی

مشاوره
مشاوره
در رابطه با این محتوا تجربیات خود را در پرسان به اشتراک بگذارید.