بازبینی رخدادهای قیامت

در قیامت، بازپرسی همگانی و عمومی است و حتی از پیامبران خدا نیز سۆال می شود: « فَلَنَسْئَلَنَّ الَّذینَ أُرْسِلَ إِلَیْهِمْ وَ لَنَسْئَلَنَّ الْمُرْسَلینَ»؛ « به یقین، (هم) از کسانی که پیامبران به سوی آن ها فرستاده شدند، سۆال خواهیم کرد؛ (و هم) از پیامبران سۆال می‏ کنیم»

پس از پایان یافتن مرحله رستاخیز (ویرانی جهان) مرحله دوم آغاز می شود و برای رسیدگی به اعمال انسان ها که همه در پرونده اعمال آن ها صبت شده، دادگاه عدل خداوند تشکیل و به تمام آن ها رسیدگی می شود. خداوند در این باره می فرماید: « وَ جاءَ رَبُّکَ وَ الْمَلَکُ صَفًّا صَفًّا»؛ «و فرمان پروردگارت فرا رسد و فرشتگان صف در صف حاضر شوند»(1) و اطراف حاضران در محشر را می گیرد و آماده اجرای فرمان حقند.(2)

در قیامت، بازپرسی همگانی و عمومی است و حتی از پیامبران خدا نیز سۆال می شود: « فَلَنَسْئَلَنَّ الَّذینَ أُرْسِلَ إِلَیْهِمْ وَ لَنَسْئَلَنَّ الْمُرْسَلینَ»؛ « به یقین، (هم) از کسانی که پیامبران به سوی آن ها فرستاده شدند، سۆال خواهیم کرد؛ (و هم) از پیامبران سۆال می‏ کنیم»(3)

در صحرای محشر، گواهانی نیز علیه انسان ها اقامه شکایت و شهادت می کنند، از جمله خداوند متعال، پیامبران و اوصیایا الهی، اعضا و جوارح انسان مانند دست، پا، پوست تن و ...، فرشتگان، زمینی که انسان روی آن زندگی کرده و اطاعت و گناه از او سر زده و زمانی که اعمال در آن انجام می شود.(4)

زمان برپایی قیامت

خداوند در آیه ای می فرماید: « یَسْئَلُونَکَ عَنِ السّاعَةِ أَیّانَ مُرْساها قُلْ إِنَّما عِلْمُها عِنْدَ رَبّی لا یُجَلّیها لِوَقْتِها إِلاّ هُوَ ثَقُلَتْ فِی السَّماواتِ وَ اْلأَرْضِ لا تَأْتیکُمْ إِلاّ بَغْتَةً یَسْئَلُونَکَ کَأَنَّکَ حَفِیٌّ عَنْها قُلْ إِنَّما عِلْمُها عِنْدَ اللّهِ وَلکِنَّ أَکْثَرَ النّاسِ لا یَعْلَمُونَ»؛ « درباره قیامت از تو سۆال می ‏کنند، کی فرا می ‏رسد؟ بگو: علمش فقط نزد پروردگار من است و هیچ ‏کس جز او (نمی ‏تواند) وقت آن را آشکار سازد؛ (اما قیام قیامت، حتی) در آسمان ها و زمین، سنگین (و بسیار پر اهمیت) است و جز به طور ناگهانی، به سراغ شما نمی ‏آید. (باز) از تو سۆال می ‏کنند، چنان که گویی تو از زمان وقوع آن باخبری. بگو: علمش تنها نزد خداست، ولی بیشتر مردم نمی ‏دانند»(5)

بنابر این آیه شریفه، هیچ کسی جز خداوند از زمان و وقت دقیق برپایی قیامت آگاه نیست و عدم آگاهی از وقوع رستاخیز به ضمیمه ناگهانی بودن و با توجه به عظمت ابعاد آن سبب می شود که هیچ گاه مردم، آن را دور ندانند و همواره در انتظار آن باشند؛ به این ترتیب خود را برای نجات در آن آماده سازند و این عدم آگاهی، اثر مثبت و روشنی در تربیت نفوس و توجه آن ها به مسئولیت ها و پرهیز از گناه خواهد داشت.(6) از همین روست که خداوند می فرماید: « وَ ما یُدْریکَ لَعَلَّ السّاعَةَ تَکُونُ قَریبًا»؛ « و چه می ‏دانی شاید قیامت نزدیک باشد»(7)

علت دیگر ندانستن زمان قیامت این است که اگر مشخص می بود، افرادی که در آستانه قیامت متولد می شوند، اضطرابی دارند که با جای امتحان بودن دنیا مناسبت نداشت.(8)

تجسم اعمال

مقصود از تجسم اعمال این است که آنچه را انسان در این جهان انجام داده باشد، در جهان دیگر به صورتی متناسب با آن جهان نمودار گردد؛ یعنی پاداش ها و کیفرها، نعمت ها و نقمت ها، فرح و سرور، درد و شکنجه، همان حقایق اعمال دنیوی انسان هاست که در حیات اخروی خود را نسان می دهند.

به عبارت دیگر، هر کرداری که انسان انجام می دهد، یک صورت دنیوی دارد که ما آن را مشاهده می کنیم و یک صورت اخروی دارد که هم اکنون در دل و نهاد عمل نهفته است و روز رستاخیز پس از تحولات و تطوراتی که در آن رخ می دهد، شکل کنونی و دنیوی خود را از دست داده و با واقعیت اخروی خود جلوه می کند و باعث لذت و فرح صاحب عمل و یا آزار و اندوه وی می گردد.

بنابراین جزای اعمال هر انسانی عین اعمال او خواهد بود و در این جمله ذره ای مجازگویی نیست و چیزی در محکمه عدل خداوند، بهتر از این نیست که عین عمل انسان را به خود انسان بازگردانند. از این مطلب در اصطلاح علمی به "تجسم اعمال" تعبیر می شود.

آیات متعددی در قرآن بر این مطلب گواهی دارند، از جمله این آیه شریفه که خداوند می فرماید: « یَوْمَ تَجِدُ کُلُّ نَفْسٍ ما عَمِلَتْ مِنْ خَیْرٍ مُحْضَرًا وَ ما عَمِلَتْ مِنْ سُوءٍ تَوَدُّ لَوْ أَنَّ بَیْنَها وَ بَیْنَهُ أَمَدًا بَعیدًا»؛ « روزی که هر کس، آنچه را از کار نیک انجام داده، حاضر می‌‏بیند؛ و آرزو می‌کند میان او و آنچه از اعمال بد انجام داده، فاصله زمانی زیادی باشد»(9)

در آیه دیگری می فرماید: «إِنَّ الَّذینَ یَکْتُمُونَ ما أَنْزَلَ اللّهُ مِنَ الْکِتابِ وَ یَشْتَرُونَ بِهِ ثَمَنًا قَلیلاً أُولئِکَ ما یَأْکُلُونَ فی بُطُونِهِمْ إِلاَّ النّارَ وَ لا یُکَلِّمُهُمُ اللّهُ یَوْمَ الْقِیامَةِ وَ لایُزَکِّیهِمْ وَ لَهُمْ عَذابٌ أَلیمٌ»؛ « کسانی که کتمان می‏ کنند آنچه را خدا از کتاب نازل کرده و آن را به بهای کمی می‏ فروشند، آن ها جز آتش چیزی نمی‏ خورند؛ (و هدایا و اموالی که از این رهگذر به دست می ‏آورند، در حقیقت آتش سوزانی است.) و خداوند، روز قیامت با آن ها سخن نمی ‏گوید و آنان را پاکیزه نمی ‏کند و برای آن ها عذاب دردناکی است»(10)

در آیه دیگری نیز فرموده است: « إِنَّ الَّذینَ یَأْکُلُونَ أَمْوالَ الْیَتامی ظُلْمًا إِنَّما یَأْکُلُونَ فی بُطُونِهِمْ نارًا وَ سَیَصْلَوْنَ سَعیرًا»؛ « کسانی که اموال یتیمان را به ظلم و ستم می‏ خورند، (در حقیقت) تنها آتش می ‏خورند؛ و به زودی در شعله ‏های آتش (دوزخ) می ‏سوزند»(11)

در آیه اخیر بیانگر آن است که آنچه را افرادی ار راه کتمان حقایق الهی یا از راه ستم بر یتیمان به دست آورند، در حقیقت آتش را در دورن خود جای دهند. شکی نیست که صورت ظاهری و دنیوی اموال یاد شده آتش نبوده؛ بلکه به صورت انواع لذت های دنیوی نمودار می باشند.

بنابراین، این گونه اموال صورت دیگری دارد که اکنون از چشم ظاهر بین انسان پوشیده است، ولی در سرای دیگر حقایق پنهان آشکار می گردد، چهره واقعی این اعمال نمایان گردیده و آن، چیزی جز آتش و عذاب خداوندی نیست: « وَ مِنْهُم مَّن یَقُولُ ائْذَن لِّی وَلاَ تَفْتِنِّی أَلاَ فِی الْفِتْنَةِ سَقَطُواْ وَإِنَّ جَهَنَّمَ لَمُحِیطَةٌ بِالْكَافِرِینَ»؛ « و از آنان كسى است كه مى‏ گوید مرا [در ماندن] اجازه ده و به فتنه ‏ام مینداز؛ هشدار كه آنان خود به فتنه افتاده ‏اند و بى‏ تردید جهنم بر كافران احاطه دارد.»(12)

پی نوشت ها:

1. فجر: 22.

2. طبرسی، مجمع البیان، ج 10، ص 741.

3. اعراف: 6.

4. ر.ک: یونس: 61؛ نساء: 41؛ نور: 24؛ فصلت: 21؛ ق: 21؛ زلزال:4؛  تفسیر نمونه، ج26، ص 176 ـ 170 و 225 و 470.

5. اعراف: 187.

6. ر.ک: تفسیر نمونه، ج7، ص 43 ـ 32؛ ج 25، ص 294 ـ 278.

7. احزاب: 63.

8. هاشمی، پرسمان قرآنی معاد، ص 115.

9. آل عمران: 30.

10. بقره: 174.

11. نساء: 10.

12. توبه: 49.

                                                                                                                                                              زهرا رضاییان

بخش قرآن تبیان