آیا اعتقاد به عصمت در ادیان دیگر نیز وجود دارد؟

برخى از مراتب عصمت; یعنى عصمت پیامبران در دریافت وحى و ابلاغ آن، هیچگاه از نبوّت جدایى نمى پذیرد و همان دلیلى كه ضرورت بعثت انبیا را به اثبات مى رساند، دست كم این جنبه از عصمت آنان را نیز مسلّم مى سازد. از این رو، حتّى در ادیانى همچون یهودیت و مسیحیّت ـ كه به عقیده ما مسلمانان و به گواهى شواهدى خدشه ناپذیر، دستخوش تحریفات فراوانى بوده اند ـ ردّ پایى از این مسأله به جا مانده است. برخى از نویسندگان از وجود این اندیشه در آیین زرتشت نیز خبر داده و همین را دلیل بر اقتباس پیامبر اسلام از این مكتب دانسته اند.

مطالعه تطبیقى آیین هاى زرتشتى و عقاید اسلامى، این نكته را نشان مى دهد كه محمّد مستقیم و غیر مستقیم تأثیراتى از آیین ها و باورهاى زرتشتى داشته است. مثلا: شكل بعثت زرتشت و پیغمبر، اعتقاد به خداى یكتا و شیطانى كه منشأ شر است، طاهر و معصوم بودن خاندان این دو پیامبر و...(1)

شگفتا كه گوینده این سخن، هماهنگى دو مكتب در امورى همچون اعتقاد به خداى یكتا، وجود شیطان و چگونگى بعثت را دلیل بر تأثیر پذیرى یكى از دیگرى مى شمارد! در حالى كه اگر این دو آیین، هر دو الهى و آسمانى باشند، هم آوایى آنها با یكدیگر از منشأ و خاستگاه یگانه شان خبر مى دهد. در غیر این صورت نیز، این احتمال را نمى توان نادیده گرفت كه آیین زرتشت، بخشى از آموزه هاى مشترك میان ادیان آسمانى را در تعالیم خود گنجانده باشد.(2)

به هر حال، پیروان مكاتب انحرافى و بشر ساخته نیز به این نكته پى برده اند كه بدون پناه بردن به قرارگاهى تزلزل ناپذیر، نمى توانند دیگران را به سوى خود بخوانند و از استوارى مكتب شان جانبدارى نمایند. از این رو، مكتبى الحادى همچون ماركسیسم نیز چاره اى جز این ندارد كه رهبران فكرى خود را، بر خلاف دیگر مردم، ایمن از فریب دوران بخواند.(3) برخى از عارف نمایان صوفى نیز پیشوایان خود را «محفوظ» از گناه مى شمارند، هر چند «حفظ» را اندكى پایین تر از «عصمت» مى نشانند.(4) از این استفاده هاى نابجا كه بگذریم، بجا است كه در دو دین ابراهیمى یهودیت و مسیحیّت درنگ بیشترى نماییم و از دیدگاه پیروان آنها درباره عصمت آگاه شویم .

الف) عصمت در یهودیّت

از دیدگاه یهودیان «نبى دهان خدا است و سخن و كلام او سخن خدا»(5)

موسى بن میمون (1204ـ1135م)، یكى از بزرگترین اندیشمندان یهودى، اعتقاد به عصمت پیامبران در دریافت و ابلاغ وحى را یكى از اركان اساسى یهودیّت مى شمارد; به گونه اى كه پس از بررسى مبانى فكرى این مكتب، سیزده اصل كلّى را به دست مى دهد كه از جمله آنها این است: «تمامى سخنان انبیا درست است»(6) و «كتاب تورات كه در دست ما است، همانى است كه به حضرت موسى «ع» وحى شده است.»(7)

منابع دین یهود در منشأ پاكى انبیاء صفاتى چند را مۆثر دانسته و میان آنها ترتیب ویژه اى برقرار ساخته اند :

زیركى و چابكى براى انسان پاكى مى آورد، پاكى باعث طهارت مى شود، طهارت به پرهیزگارى منجر مى گردد، پرهیزگارى به انسان قدوسیّت مى بخشد، قدوسیّت آدم را متواضع و فروتن مى كند، تواضع و فروتنى ترس از خطا كارى را در دل انسان مى پرورد، ترس از خطاكارى، سبب پارسایى و دیندارى مى شود، و پارسایى و دیندارى، شخص را داراى روح القدس مى كند(8).

روح القدس در ادیان یهودیت و مسیحیت داراى نقشى ویژه و اهمیت فراوانى است، به گونه اى كه در اینجا «انبیا را از خطا و اشتباه در آنچه كه بر زبان آنان جارى مى كند، محفوظ مى دارد، از این رو، گفته هاى آنان معصوم از خطا مى گردد. بر این اساس، پیامبران نه در گفتار خطا مى كنند و نه در نوشتن سخنان روح القدس»(9)

با این همه،. كتاب مقدس یهودیان، پیامبران را در امور شخصى خود، پیراسته از گناه و خطا نمى داند و كارهاى ناپسند فراوانى براى آنان رقم مى زند.( (10) هر چند گاه در برخى از منابع دینى آنان به صراحت اعلام مى شود كه انحراف اخلاقى پیامبران، به گونه موقّت یا براى همیشه، نبوّت را از آنان مى ستاند: «اگر پیغمبر تكبر كند، نبوت از وى دور مى شود، و اگر او عصبانى و خشمگین شود، نیز نبوت او را ترك مى گوید»11).

 ب) عصمت در مسیحیت

مسیحیّت، افزون بر آنكه مسیح «ع» را معصوم و بدون نقص مى داند، عصمت افراد دیگرى همچون نویسندگان كتاب مقدّس را نیز مى پذیرد .آیین.(12)

مسیحیان، عیسى «ع» را در جایگاهى فراتر از پیامبران مى نشانند و او را پسر خدا مى خوانند;(13) از این رو، انجیل و دیگر كتاب هاى عهد جدید(14) را نوشته كسانى مى دانند كه چند دهه پس از به صلیب كشیده شدن مسیح و با استناد به سنّت هاى شفاهى به جا مانده، سرگذشت و سخنان این خداى جسمیّت یافته را به قلم آورده اند.

از دیدگاه مسیحیان، نویسندگان این كتاب ها هر چند در زندگى شخصى خود از آلودگى به گناه و خطا ایمنى نداشته اند، امّا در نگارش كتاب مقدّس، تأییدات روح القدس را به همراه داشته و معصوم از خطا بوده اند .

گفتنى است كه مسیحیان كاتولیك، پا را از این هم فراتر نهاده، پاپ، رهبر كاتولیك هاى جهان، رانیز، دست كم در فتاواى شرعى، بى عیب و نقص مى شمارند.(15)

نتیجه گیری :

آنكه عصمت و نبوّت با یكدیگر گره خورده اند و از هم جدایى نمى پذیرند، هر چند در ادیانى كه مورد دستبرد تحریفات بشرى قرار گرفته اند، پدیده عصمت نیز گاه مسیر واقعى خود را از دست داده و از بهره بردارى نا بجاى فرصت طلبان دور نمانده است.

پی نوشت ها :

(1) - اسلام شناسى، ص 25ـ24

(2) - براى مطالعه بیشتر در این باره، ر.ك: پژوهشى در عصمت معصومان، ص 90ـ 88

(3) - همان، ص 274ـ273

(4) - ر.ك: الرسالة القشیریة، ص 114 و تصوف و تشیع، ص 123

(5) - تحقیقى در دین یهود، ص 329

(6) - الادیان الحیة، ص 140

(7) - جهان مذهبى، ج 2، ص 624ـ623

(8) - گنجینه اى از تلمرد، ص 139

(9) - المیزان فى مقارنة الادیان، ص 33

(10) - براى آشنایى با برخى از این نسبت هاى ناروا، ر.ك: المیزان فى مقارنة الادیان، ص 36ـ33 و مقارنة الادیان، بحوث و دراسات، ص 219ـ194

(11) - گنجینه اى از تلمود، ص 140

(12) - الهیات مسیحى، ص 205

(13) - ر.ك: كلام مسیحى، ص 69ـ66

(14) - به مجموعه كتاب هاى مقدس مسیحیّت ـ كه انجیل هاى چهارگانه، تنها بخش كوچكى از آن را تشكیل مى دهد ـ عهد جدید مى گویند، در برابر عهد قدیم كه در بر دارنده كتب مقدس یهودیت است. البته مسیحیان، عهد قدیم را نیز بخشى از كتاب مقدّس خویش مى دانند

(15) - »Science and Religion«, in The Encyclopedia of Religion, V13, PP 121-122.

                                                                                                                                               فرآوری: زهرا اجلال

منبع :

سایت آیت الله مصباح یزدی