هنر در غارهای میرملاس

هنر دوران غار در ایران

نقوشی که انسان ساکن غار بر اساس عقاید و باورهای خود با ابزار و وسایلی ساده نشانی از خود به سازگار گذاشته است. آثاری که پس از سالها و هزاره ها هنوز کاملا شناخته نشده و گهگاه نمونه های تازه تری در نقاط مختلف ایران کشف می شود. اولین نمونه ی چنین سنگ نگاره هایی که مربوط به انسان غارنشین است، در منطقه ی لرستان کشف گردید. " حمید ایزدپناه" که این سنگ نگاره ها را برای اولین بار بررسی و معرفی نموده بود ، در کتاب آثار باستانی و تاریخی لرستان، آن را چنین معرفی می نماید:

" در کوه های اطراف کوهدشت ، نقوشی به رنگ های قرمز و سیاه بر دیوار بعضی از غارها موجود است. برای رسیدن به این غارها ، راهی سخت و دشوار را باید طی کرد ، زیرا همه ی نقشها در یک محل نیستند. قسمتی در کوه " سرسرخن" و بقیه در کوه "همیان" قرار دارد. این نقوش شاید پیرترین و کهن ترین آثار هنری اقوام ایرانی هستند که هنوز هم جوان مانده اند و پس از گذشت قرن ها و هزاره ها ، رنگ و حالت آن ها که نمودی از کیفیت زندگی و نشانه ای از اندیشه و بالاخره هنر ذاتی آن هاست که هم چون کتابی که با خط تصویری نوشته شده باشد و مبین و روشنگر گوشه ای از تمدن زمان های دوری است که باقی مانده اند.

اولین غار در دره ی " میرملاس" در کوه سرسرخن واقع شده است. فاصله ی این دره تا شهر کوهدشت نزدیک به 30 کیلومتر است. غار میرملاس که به مرور زمان درهم ریخته است، اینک سایبانی بیش از آن باقی نمانده است. نقاشی ها نیز در دو طرف جنوب و شمال دره بر روی دیوار سایه بان نقش شده که اینک در معرض نابودی به وسیله عوامل طبیعی می باشد. طول سایه بان جنوبی غار میرملاس 35متر است، نقاشی ها از جنوب شروع شده و به طرف شمال ادامه می یابند و بیشتر، صحنه هایی از شکارگاه و یا رزمگاه را مجسم می سازند. برخی نیز نقش حیوانهایی است که نمی توان برای آن ها نامی گذاشت."¹

این نقشهای مجرد و انتزاعی چگونه شکل گرفته اند و نگارگر آن با چه هدفی دست به ابداع و ترسیم آن زده است؟ آیا چون سنگ نگاره های مکشوف در اروپا، "بخشی از آئین جادویی و اعتقادی بوده است که به منظور تامین شکاری موفقیت آمیز اجرا می شده است، چنان که با ساختن تصویر یک جانور قصد می کردند که خود آن جانور را به تصاحب درآورند، و با کشتن آن تصویر، یقین حاصل می کردند که روحِ زندگیِ جانور را کشته اند.²"

اما در میان تصاویر و نقوش موجود در غارهای لرستان، علاوه بر نقوش حیوانی و انسان در حال شکار ، نقشهایی از جانورانی که بر اسب سوارند نیز دیده می شود و شاید جنبه روایی نقوش بیشتر باشد. در این نگاره ها به خلاف آنچه که در غارهای اروپایی دیده می شود، سعی در زنده نمایی و شبیه سازی کم تر است، و نقش هایی استیلیزه و ساده دیده می شود، اما در عین حال قدرت خود در نقش پردازی از طبیعت را گاه به نمایش گذاشته است.

اولین نقش از نگاره های میرملاس،" نقشی شبیه به لنگر کشتی است که شاید از یک اندیشه ی کهن دینی ناشی شده باشد که بین دو یال کله ی گوزن نقش شده و دو یال تبدیل به شاخ های آن می شود.

نقش دیگری سواری است در حال تاختن و یک موجود خیالی به رنگ قرمز ، نقش یک گاو به رنگ سیاه در اندازه ی 18*15 سانتی متر. نقش یک نفر سوار بر اسب در حال تاخت و تیراندازی ، چند نفر پیاده که به شکار مشغولند. نقش سواری در حال تاخت و تعقیب یک گوزن. نقش حیوانی شبیه زرافه و در نگاهی با نقوش انسانی...³"

نقاشی های قسمت شمالی تنگه ی میرملاس که ادامه ی آثار قبلی است با نقشی از انسانی که بر پشت خود دو بال دارد با اندامی درشت که کمرش با شیئی شبیه کمربند بسته شده است و با دو دست خود دو شکار در حال فرار را گرفته و چند شکار نیز دورتر در حال فرار هستند. اندازه این نقش 40*45 سانتی متر و به رنگ سیاه نقاشی شده است و مجددا نقوش انسانی، گوزن ، حیوانی شبیه شتر و موضوع شکارگاه و...

نکته ی قابل توجه در این نگاره ها موضوع نقشها است که عمدتا با موضوع شکارگاه و رزمگاه است، دو موضوعی که در طول تاریخ نگارگری ایران بسیار مورد توجه بوده و در آثار مختلف سبک ها و دوره های گوناگون با تغییراتی دیده می شود، ولی موضوع و شکل اصلی خود را حفظ کرده است و تداوم تکاملی را در نگارگری ایران می نمایاند که تا روزگار ما پیوستگی دارد.

پی نوشت:

1- آثار باستانی و تاریخی لرستان، ج1، ص342.

2- تاریخ هنر، ص12.

3- آثار باستانی و تاریخی لرستان، ج1، ص342.

دیوارنگاری در ایران/ سید عبدالمجید شریف زاده/ موسسه صندوق تعاون

آثار باستانی و تاریخی لرستان/ حمید ایزدپناه/ انتشارات آگاه

تاریخ هنر / ه.و.جنسن/ ترجمه پرویز مرزبان/ سازمان انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی