نامزدی در قانون مدنی ایران

---

نامزدی به دورانی از زندگی زوج جوان اطلاق می شود که پس از توافق اولیه آنها برای ازدواج در آینده آغاز می‌شود. قرارداد نامزدی موجب پیدایش یک تعهد اخلاقی، آثار حقوقی می‌شود. طرفداران دوران نامزدی در دو گروه مذهبی و غیرمذهبی جای دارند.

---

طرفداران مذهبی معتقدند که هرگونه رفت و آمد و معاشرت دختر و پسر بدون عقد موقت یا عقد دائم خلاف شرع است و لذا نامزدی به سبک رایج نادرست و خلاف دین است. منظور این گروه از «دوران نامزدی»فاصله ی بین عقد و عروسی است. قانون مدنی ایران در مواد 1035 تا 1040 قانون مدنی مقرراتی را وضع نموده است. که به موجب این مقررات نامزدی یک عقد جایز است و هر یک از دو طرف می‌توانند آن را فسخ کرده و از ازدواج صرفنظر کنند.

مقدمه

کلمه «نامزدی» همانگونه که از لفظ آن برمی آید، به معنای زدن نام است. و پس از آن نام زن به عنوان زوجه بر مرد و نام مرد به عنوان شوهر بر زن نهاده می شود. نامزدی به دو صورت در میان مردم رایج و متداول است که یکی از آنها غیر مجاز و لغو است. و دیگری جایز و لازم است. تاکنون از صورت نامردی غیرمجاز سوء استفاده زیادی شده است. آسیبها و خطرات زیادی متوجه این دوران نامزدی است. البته از حالت مجاز و قانونی نامزدی هم سوء استفاده شده است.

در اینجا هردو حالت نامزدی و خطرات آن از دریچه قانون مدنی تبیین می شود.

نامزدی

نامزدی یا وعده ازدواج، قراردادی است که بین دو نفر، به منظور ازدواج در اینده، نهاده میشود.

مادّه 1035 قانون مدنی، در اینباره میگوید: «وعده ازدواج، ایجاد عُلقه زوجیت نمیکند، اگر چه تمام یا قسمتی از مهریه که بین طرفین برای موقع ازدواج مقرّر گردیده، پرداخته شده باشد. بنا بر این، هر یک از زن و مرد، مادام که عقد نکاح جاری نشده، میتوانند از ازدواج، امتناع کند و طرف دیگر نمیتواند به هیچ وجه، او را مجبور به ازدواج کند و یا به دلیل امتناع از وصلت، مطالبه خسارتی نماید.»

تصویرنامزدی غیرمجاز در قانون مدنی

اگر مراد از نامزدی این باشد که زن و مرد قصد داشته باشند با یکدیگر ازدواج کنند ولی هیچگونه صیغه عقد دائم یا موقت بین آنها منعقد نشده باشد. این دو به یکدیگر نا محرم هستند و با دیگر نامحرمان تفاوتی ندارند. این برداشت از نامزدی، غیرمجاز و لغو و بی اثر است. و به همین دلیل مورد حمایت قانون نیست.

قوانین راجع به نامزدی در مواد 1035 تا 1040 قانون مدنی آمده و از مواد 90 تا 95 قانون مدنی سوئیس الهام گرفته است. به موجب این مقررات نامزدی یک عقد جایز است و هر یک از دو طرف می‌توانند آن را فسخ کرده و از ازدواج صرفنظر کنند.

برخی براساس شایعات معتقدند در برخی کیش ها از جمله بهائیت دوران نامزدی نامحدود است. در حالیکه چنین نیست. در دین بهائی دوران نامزدی حداکثر 95 روز می‌تواند باشد. و پس از آن ذکر وصلت مجاز نیست. یعنی از زمان اعلام تصمیم دو طرف به ازدواج تا انجام آن و مراسم عروسی حداکثر می‌تواند 95 روز طول بکشد. نامزدی در مسیحیت هم با تعهد و وظایفی همراه است. وبا توجه به ریشه یهودی آن، از لحاظ تعهد همچون ازدواج می‌باشد ولی بدون رابطه جنسی.

در نظام قانون مدنی ایران، «نامزدی» یا وعده ازدواج در واقع قراردادی است که بین زن و مرد به منظور ازدواج در آینده منعقد می شود. این قرارداد در قانون مدنی برخی از کشورهای غیر اسلامی مثل سوئیس (از ماده 90 تا 95) به صورت یک قرارداد جایز معرفی شده که طرفین می توانند آن را فسخ کنند. اما در احکام فقه اسلامی و قانون مدنی ایران نامزدی بدون صیغه عقد دائم یا موقت کاملاً لغو و بی اثر است. مثلاً ماده 1035 قانون مدنی ایران می گوید:

«وعده ازدواج ایجاد علقه ی زوجیت نمیکند، اگر چه تمام یا قسمتی از مهریه که بین طرفین برای موقع ازدواج مقرر گردیده، پرداخت شده باشد، بنابراین هر یک از زن و مرد مادام که عقد نکاح جاری نشده باشد می تواند از وصلت امتناع کند و طرف دیگر نمی تواند به هیچ وجه او را مجبور به ازدواج کرده و یا از جهت صرف امتناع از وصلت مطالبه خسارتی نماید.»

بنابراین نکاح در قانون مدنی فقط از طریق صیغه عقد تحقق می یابد و بدون عقد، هیچ رابطه حقوقی بین زن و مرد بوجود نمی آید. حتی اگر دختر و پسر قبل از اجرای صیغه عقد، تحت عنوان نامزدی، به ازدواج با همدیگر متعهد شوند و برای تخلف از آن مبلغی را به منزله التزام معین کنند، این تعهد مورد حمایت قانون نیست و بی اثر است و مبلغ التزام شده نیز قابل مطالبه نیست.

پس در نامزدی به معنای اول، هریک از طرفین قبل از وقوع عقد حق دارند که از وصلت امتناع کنند. و هیچ عاملی نمی تواند آنها را به ازدواج مجبور کند. و هرگونه تعهدی در این نامزدی بلااثر و باطل است. و همانگونه که ماده 1035 صراحت دارد، قبل از اجرای صیغه عقد هیچ الزامی برای طرفین وجود ندارد و هریک از آنها می توانند بدون عذر موجه از وصلت خودداری کند و طرف مقابل نمی تواند او را مجبور به ازدواج کند.

نامزدی مجاز

همانطورکه اشاره شد، برداشت دیگری از«نامزدی وجود دارد که جایز و ضروری است و آن عبارت است از فاصله ای که میان عقد شرعی و قانونی با مراسم عروسی برقرار می شود. و فرصت کافی به دختر و پسر می دهد تا بعد از عقد رسمی و قبل از عروسی، از همدیگر شناخت بیشتری کسب کنند. نامزدی به این معنا کاملا جایز و لازم است.»

بر هم خوردن نامزدی

از آن جا که ازدواج، قراردادی مهم است، قانون گذار به مرد و زن، امکان داده است که تا آخرین لحظه قبل از وقوع عقد، از تصمیم خود بازگردند؛ چرا که انصراف از یک تصمیم نسنجیده و خُلف وعده زناشویی، هر چند که از نظر اخلاقْ مذموم باشد، بهتر از آن است که زن و مرد، خانواده ای متزلزل تشکیل دهند. بنا بر این، هیچ یک از نامزدها نمی تواند از طریق قضایی، نامزد دیگر را مجبور به ازدواج نماید.

با وجود این، اگر یکی از نامزدها در به هم زدن نامزدی، مقصّر باشد، نامزد دیگر می تواند با رعایت حدود مقرّر در قانون، مطالبه خسارت کند که در ضمن آن، مسئله پس گرفتن هدایا نیز مطرح می شود.

در واقع، بر هم زدن نامزدی «بدون علّت موجّه»، یک نوع سوء استفاده از حق است و تقصیر شمرده می شود و موجب ضمان و مسئولیت مدنی خواهد بود. از این رو، زیان های ناشی از بر هم زدن ناموجّه نامزدی، بر طبق قواعد عمومی مسئولیت مدنی (مادّه 331 قانون مدنی و مادّه یکم قانون مسئولیت مدنی)، قابل مطالبه است.

حال، این سۆال مطرح می شود که هرگاه در اثر به هم خوردن نامزدی بدون علّت موجّه، به حیثیت و آبروی نامزد دیگر یا به عواطف و احساسات او لطمه قابل توجّهی وارد شود، ایا زیان دیده می تواند از این حیث، مطالبه خسارت کند؟ قانون مدنی در این باره ساکت است؛ لیکن با توجّه با ملاک اصل 171 قانون اساسی و قانون مسئولیت مدنی مصوّب 1339، که جبران خسارت معنوی را به صراحت به رسمیت شناخته است، می توان به نامزدِ زیان دیده، حق داد که علاوه بر مطالبه خسارات مادّی، جبران زیان های معنوی را نیز بخواهد.

فرآروی : طاهره رشیدی

بخش حقوق تبیان

---

منابع : 1- صفائی، دکتر سیدحسین و دکتر امامی، حقوق خانواده / 2- حجتی اشرفی، غلامرضا، مجموعه قوانین اساسی ـ مدنی / 3- وبلاگ به پاتوق / 4- حوزه