چهارده رحل گشوده

نگاهی به مراسم «صفه» در حرم مطهر

مراسم قرآن خوانی «صفه» آن قدر قدمت دارد كه شاید تاریخ شروع این مراسم در گرد و غبار تاریخ گم شده باشد.

البته بعضی مورخان معتقدند كه مراسم قرآن خوانی ویژه در بارگاه ملكوتی امام رضا(ع)پس از شهادت ایشان شروع شد؛ یعنی بیش از 12قرن است كه مراسم صفه در سرزمین خراسان برپاست . اما اسناد و وقف نامه هایی هم وجود دارند كه شهادت می دهند مراسم قرآن خوانی صفه در حرم مطهر امام رضا(ع)از سال 1276هجری قمری شروع شده و تا امروز كه صفحه های سالشمار عدد 1430هجری قمری را نشان می دهد ادامه دارد.

درست زمانی كه خورشید طلو ع می كند و آفتابش را روی حرم مطهر رضوی پهن می كند صدای قرآن خوانی مراسم صفه هم طنین انداز می شود؛ صبح ها نیم ساعت بعد از طلوع آفتاب و شب ها بلافاصله بعد از اقامه نماز مغرب و عشاء. مراسم صفه قبلاً در رواق دارالحفاظ -یعنی در رواق پیش روی حضرت-برپا می شد ولی اكنون این مراسم قرآن خوانی در رواق دارالسلام -رواق زیبای جنوب شرقی حرم مطهر و در شرق دارالحفاظ انجام می شود.

ابتدا تعدادی از فراشان (خادمان به چهار دسته حفا1 فراشان، دربانان و كفش داران تقسیم می شوند(محل برگزاری مراسم صفه را آماده و زائران را به بیرون از رواق دارالسلام هدایت می كنند. آنها قبل از شروع مراسم با احترام خاصی 14رحل و قرآن نفیس در اندازه های بزرگ را به محل برگزاری مراسم می آورند. این رحل ها و قرآن ها به دو قسمت مساوی تقسیم شده و در سمت چپ و راست جلوی رواق دارالسلام به طور منظم و با فاصله یك اندازه از یكدیگر گذاشته می شوند.

هفت قرآن نفیس در سمت راست و هفت قرآن نفیس در سمت چپ قرار می گیرد و خادمان،14شمعدان لاله زیبای تك شعله را نیز جلوی هر یك از رحل ها می گذارند . قرآن ها و رحل های مراسم صفه با احترام خاصی دست به دست می شوند؛ انگار نور روی دست ها می چرخد و در فضا پاشیده می شود.

یكی از خدام، شمع های داخل لاله ها را روشن می كند. 14خادم وارد دارالسلام می شوند و هر یك پشت رحل ها می ایستند. خدام و فراشان كشیك روز هم در سمت چپ و راست با حالت خشوع و احترام می ایستند . سركشیك خدام، معاون كشیك و سادات در بالای رواق می نشینند . جلوی هر سر كشیك هم یك شمعدان روشن قرار می گیرد كه روی سنگفرش ها روشنی می ریزد.

قرآن ها گشوده می شوند. شمع ها آب می شوند . 14مرد سرمه ای پوش پشت رحل ها با احترام زانو می زنند. آنها 14قاری و حافظ قرآن هستند كه به حفاظ معروفند و این مقام را یا به ارث برده و یا به صورت افتخاری دریافت كرده اند. آنها یكی پس از دیگری پشت رحل های گشوده قرار می گیرند. زائران هم از دور ناظر بر اجرای مراسم هستند. زمزمه های قرائت قرآن بلند می شود. انگار فضا جان می گیرد. در و دیوار رواق هم صدا زمزمه می كنند. كلمات آهنگین در فضا می پیچد و گوش ها را نوازش می دهد. قلب ها كم كم می لرزند و چشم ها بارانی می شوند. قاری «صدق الله العلی العظیم »را می گوید.

حفاظ زمانی كه در خواندن مدیحه 14معصوم (ع)به نام مبارك امام رضا(ع)می رسند همگی قیام می كنند و با ادای احترام به حضرت دوباره می نشینند .

هر یك از حفاظ به نوبت مدیحه را می خواند و چون نوبت به دیگری می رسد، او هم خطبه و مدیحه امام بعد را می خواند. به محض شروع فقره چهاردهم و با بیان نام مبارك امام زمان (عج)بار دیگر همه قیام می كنند. پس از اتمام فقره چهاردهم مدیحه ،خطیب حفا1 خطبه مخصوصی را قرائت می كند. با پایان یافتن مراسم، خدام سجده شكر به جای می آورند. سپس سركشیك یا معاون او به جمع آوری قرآن ها، رحل ها و لاله ها می پردازد. این وسایل با كمال احترام دست به دست می گردند تا به اتاق مخصوص نگهداری قرآن ها در زاویه جنوب شرقی رواق دارالحفاظ انتقال یابند.

مراسم صفه در اسناد

در اسناد تاریخی آمده است كه حدود یك قرن و نیم پیش مردی به نام «امام وردیخان بیات مختاری »سنت قرآن خوانی صفه را ثبت كرد. او در وقف نامه ای تعیین كرد كه درآمد حاصل از موقوفه ای را برای مخارج این مراسم مصرف كنند. بیات مختاری مقرر كرد كه خادمان حفاظ در رواق توحید خانه (یكی از رواق های شمالی حرم مطهر و بین رواق دار الفیض و صحن انقلاب )صبح و شام كلام الله مجید را تلاوت كنند و 12بند توسل خواجه نصیر الدین طوسی را هم بخوانند.

در وقف نامه بیات مختاری آمده هر سال مقدار 22خروار گندم و مبلغ 16تومان نقد رایج خزانه كه این مبلغ مساوی 160ریال ناصر الدین شاهی بود برای برگزاری مراسم صفه در نظر بگیرند.

در این وقف نامه آمده است كه خطیب و صدرالحفاظ ،هر یك دو خروار گندم و مبلغ دو تومان نقد دریافت كنند. 12نفر حفاظ دیگر هم هر كدام یك خروار و 50 من گندم و یك تومان نقد بگیرند. حفاظ بر اساس وقف نامه موظف هستند در مراسم صفه هر نفر در شام یك جزء و در صبح یك جزء قرآن تلاوت كنند. در ضمن حفاظ باید در این مراسم ،مشئات خواجه نصیر الدین طوسی را با صدای خوش و زیبا بخوانند و ثواب تلاوت كلام الله مجید را به ارواح مطهر انبیا و 14معصوم (ع)هدیه كنند.

علاوه بر وقف نامه امام وردیخان بیات مختاری كه به آن اشاره شد، حاج قاسم ملك التجار -یكی از واقفان بزرگ آستان مقدس رضوی -هم در سال 1277هجری قمری برای برگزاری مراسم صفه وقف نامه ای نوشت كه بر اساس این وقف نامه، مراسم صفه ملك التجار بلافاصله بعد از مراسم صفه بیات مختاری در حرم مطهر برگزار می شود.

منبع:آستان قدس رضوی

بخش حریم رضوی