قابل توجه میزبان های محترم
یكی از سنت های پسندیده اسلامی كه بر آن بسیار تأكید شده است، مهمان دوستی یا میزبانی است و برای اینكه مهمان داری منشأ خیر و بركت باشد، آدابی دارد كه به برخی از آنها اشاره می كنیم.
استقبال از مهمان
استقبال از مهمان و دست دادن از نخستین وظایف میزبان در برابر مهمان است. چنان كه رسول خدا صلی الله علیه و آله می فرماید: «هنگام ملاقات و نخستین برخورد، سلام كنید و دست بدهید تا گناهانتان ریخته شود». 1
در حقیقت، در اولین برخوردهاست كه مهمان، میزان علاقه مندی میزبان را از ملاقات با خویش درك می كند. ازاین رو، برخورد اولیه هر اندازه با خوش رویی، گرمی و صمیمیت بیشتری همراه باشد، علاقه مندی مهمان به مهمانی بیشتر می شود.
گرامی داشتن مهمان
مهمان، عزیز و گرامی است. بنابراین، از هر گروه كه باشد، پیر یا جوان، كوچك یا بزرگ، غریبه یا آشنا، ثروتمند یا فقیر، باید با او برخورد مناسبی شود؛ زیرا تا او مهمان است، محترم است.
امام علی(ع) در این باره می فرماید: «اَكْرِمْ ضَیفَك وَ انْ كانَ حَقیراً؛ مهمان خود را گرامی دار، اگر چه حقیر و كوچك باشد».3
سلمان فارسی می گوید: خدمت پیامبر رسیدم درحالی كه حضرت بر بالشی تكیه داده بود. پیامبر آن را به عنوان احترام به من داد و فرمود: «ای سلمان، هر مسلمانی كه برادر مسلمانش بر او وارد شود و جهت احترام برای او بالشی بگذارد، خدا او را می آمرزد». 4
برو میهمان را گرامی شمار /چه باشد بزرگ و چه خرد و چه خوار.5
بزرگداشت نعمت خدا
از آداب میزبانی آن است كه نباید هر آنچه را از نعمت های خداوند برای پذیرایی از مهمان فراهم آورده است، كم ارزش پندارد و با تعارف های دروغین مانند: «لایق شما نیست» یا «چیز قابل داری نیست»، نعمت های خداوند متعال را تحقیر كند. رسول خدا صلی الله علیه و آله در این مورد می فرماید:
در گناه كاری انسان، همین بس كه آنچه را برای برادرش در میزبانی آنان حاضر می كند، كم ارزش و ناچیز پندارد.6
پرهیز از تكلف
پذیرایی از مهمان نباید برای میزبان، تكلف آور و مشقّت بار باشد. در غیر این صورت، مهمان به جای رحمت، مایه زحمت خواهد بود. حدیثی از رسول خدا صلی الله علیه و آله است كه می فرماید: «لاتَكلَّفُوا الضَّیف؛ برای مهمان تكلف مكنید.»7 همچنین در جای دیگر می فرماید: «لایتكلّفنَّ أحَدٌ لِضیفهِ ما لایَقدرُ؛ هیچ كس نباید آنچه را قادر نیست، به زحمت، برای مهمان فراهم كند».8
نقل است كه «مردی حضرت علی(ع) را به مهمانی دعوت كرد، او دعوت را به این شرط پذیرفت كه صاحب خانه چیزی از بیرون تهیه نكند و مهمانی، فشار و ستمی را بر خانواده اش وارد نسازد». 9
سلمان اهل تكلف نبود، ولی وقتی مهمان خواسته ای را بر زبان آورد، ناچار شد برای رضایت خاطر او آن را فراهم كند.
پرهیز از ریا و خودنمایی
میزبانی از مهمان نباید با انگیزه های ریاكارانه، حساب گرانه و مصلحت اندیشانه باشد. گاهی اصل مهمانی دادن، ریاكاری است. حتی نوع غذا دادن، محل اطعام و كیفیت سفره چیدن و دعوت مهمانی، تظاهر و خودنمایی است. همه این كار ها نارواست و موجب هدر رفتن نعمت های الهی می شود و پی آمد آن، نارضایتی خداوند از میزبانی است.
پیامبر خدا فرموده است: هركس از روی ریا و خودنمایی مهمانی دهد، در روز قیامت، خداوند همانند آن را از طعام های دوزخی به او می خوراند.11
میزبانی از فقیران و ثروتمندان
میزبان نباید مهمانی را فقط به افراد خاص نظیر ثروتمندان اختصاص دهد و دیگران را از آن محروم كند. او در مهمانی ها فقط باید رضایت خدا را در نظر بگیرد.
رسول خدا صلی الله علیه و آله می فرماید: «هركس را كه برای خدا دوست داری و به خاطر خدا مورد محبت توست، به مهمانی دعوت كن.»12
همچنین می فرماید: بدترین مهمانی ها آن است كه ثروتمندان و بی نیازان به آن دعوت می شوند و گرسنگان از آن باز داشته می شوند.13
پرهیز از واداشتن مهمان به كار كردن
از دیگر آداب میزبانی، به زحمت نینداختن مهمان است. او باید تا آنجا كه امكان دارد امور مهمانی را خودش انجام دهد. رسول خدا صلی الله علیه و آله می فرماید: «سَخافَهٌ بِالمَرْءِ اَنْ یَسْتخدمَ ضَیفَهُ؛ از سبك عقلی مرد آن است كه مهمان خویش را به خدمت گیرد».14
شبی امام رضا(ع) مهمان داشت. در میان صحبت، چراغ نقصی پیدا كرد. مهمان دستش را پیش آورد تا چراغ را درست كند. امام نگذاشت و خود این كار را انجام داد و فرمود: «اِنّا قومٌ لانَستخدمُ أضیافَنا؛ ما قومی نیستیم كه مهمان را به خدمت گیریم».15
همراهی با مهمان در غذا خوردن
بهتر آن است كه میزان هنگام پذیرایی از مهمان خود حضور داشته باشد و در خوردن غذا یا میوه و شیرینی او را همراهی كند تا او احساس غربت، تنهایی یا شرم نكند. رسول خدا صلی الله علیه و آله می فرماید: «همراه مهمان غذا بخور؛ زیرا مهمان شرم دارد به تنهایی غذا بخورد».16
روایت كرده اند كه هرگاه مهمانی به خانه رسول خدا صلی الله علیه و آله می آمد، حضرت با او غذا می خورد و از سفره دست نمی كشید تا آنكه مهمان از غذا خوردن دست می كشید.17
فراهم نكردن اسباب رفتن مهمان
میزبان نباید به گونه ای رفتار كند كه به گمان مهمان، اسباب رفتنش را آماده می كند. برای مثال، ساك مهمان را ببندد، كفش هایش را جفت كند یا بگوید تشریف داشتید، بلكه باید به شیوه ای رفتار كند كه نشانه تمایل میزبان به ماندن مهمان باشد، البته بدون تظاهر.
پیشوایان معصوم(ع) به دلیل علاقه به مهمان، هیچ گاه او را هنگام رفتن یاری نمی دادند. نقل شده است كه مهمانانی نزد امام صادق(ع) آمدند و امام از ایشان پذیرایی كرد. وقتی قصد رفتن كردند، امام زاد و توشه راه و هدیه هایی به ایشان عطا كرد و به خدمت كاران خود فرمود از آنان كناره گیری كنند و كمكشان نكنند. آنگاه فرمود: «انّا أهلُ بَیْتٍ لانُعُینُ اَضیافَنا عَلی الرِّحلَةِ مِن عِندَنا؛ ما اهل بیت راضی نمی شویم كه مهمان از نزد ما برود».18
بدرقه و مشایعت مهمان
بدرقه مهمان از آخرین وظایف میزبان است. بهتر است این كار تا در خروجی خانه باشد. رسول خدا صلی الله علیه و آله فرموده است: «مِن حَقِّ الضَّیف أنْ تَمشی مَعَهُ فتُخرجَه مِن حَریمِك الی الباب؛ از حق مهمان، همراهی كردن با او تا در خروجی خانه است.»19 همچنین فرموده است: «از حقوق مهمان بر تو آن است كه هنگام خروج از خانه بدرقه اش كنی».20
پی نوشت ها:
1. بحارالانوار، ج 74، ص 153.
2. علی قرنی، نصایح و مواعظ سودمند، قم، انتشارات صحفی، 1372، ج 1، ص 201.
3. غررالحكم و دررالكلم آمدی (به صورت موضوعی)، ج 2، ص 19.
4. مكارم الاخلاق، ص 20.
5. عطاءالله مجدی، هزار گوهر، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، 1368، چ 2، ص 271.
6. بحارالانوار، ج 72، ص 453.
7. نهج الفصاحه (با تنظیم موضوعی)، ص 618.
8. همان.
9. بحارالانوار، ج 72، ص 451، ح 4.
10. میزان الحكمه، ج 5، ص 525.
11. وسائل الشیعه، ج 16، ص 455.
12. بحارالانوار، ج 75، ص 425.
13. علاء‌الدین علی متقی هندی، كنز العمال، بیروت، مۆسسه الرساله، 1409 هـ.ق، جزء 44627.
14. نهج الفصاحه (با تنظیم موضوعی)، ص 618.
15. كافی، ج 6، ص 283، باب كراهیه استخدام الضیف، ح 2.
16. نهج الفصاحه (با تنظیم موضوعی)، ص 618.
17. سنن النبی، ص 67.
18. وسائل الشیعه، ج 11، ص 456، ح 15250.
19. نهج الفصاحه (با تنظیم موضوعی)، ص 617.
20. بحارالانوار، ج 72، ص 451.
بخش خانواده ایرانی تبیان
منبع : مرکز پژوهش اسلامی صدا و سیما-کتاب مفاتیح الحیات
