تبیان، دستیار زندگی
از فرمایش امام، علیه السلام، استنباط مى‏شود، علل و دلایل متعددى تشكیل حكومت و برقرارى ولىّ امر را لازم آورده است. این علل و دلایل و جهات، موقتى و محدود به زمانى نیستند؛ و در نتیجه لزوم تشكیل حكومت همیشگى است.
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

تشکیل حكومت ضرورت عقل و روایات

اهل بیت

طبق ضرورت عقل و ضرورت احكام اسلام و رویه رسول اكرم (ص) و حضرت امیر المۆمنین (ع) و مفاد آیات و روایات، تشكیل حكومت لازم است. اكنون به عنوان نمونه روایتى را كه از حضرت الرضا (ع) نقل شده مى‏آورم:

عبد الْواحد بنُ محمد بنِ عَبدوسِ النیسابوری العطّار، قالَ حدَّثنی أبو الحسن على بنُ محمدِ بنِ قُتَیْبَةَ النیسابوری، قالَ قال أبو مُحمد الفضل بن شاذان النیسابوری: إنْ سَألَ سائِلٌ فَقالَ: اخْبِرْنی هَلْ یَجُوزُ أَنْ یُكلِّفَ الْحَكیمُ ... ..و غُیّرَتِ الشَّرائِعُ وَ السُّنَنُ وَ الأحْكامُ و الأیمانُ. وَ كانَ فى ذلِكَ فَسادُ الْخَلْقِ أجْمَعینَ‏(1).

قسمت اول حدیث را كه مربوط به نبوت است و الآن مورد بحث ما نیست نیاوردیم.

مورد بحث ما قسمت اخیر است كه امام مى‏فرماید:

اگر كسى بپرسد چرا خداى حكیم اولى الامر قرار داده و به اطاعت آنان امر كرده است. جواب داده خواهد شد كه به علل و دلایل بسیار چنین كرده است. از آن جمله، اینكه چون مردم بر طریقه مشخص و معینى نگهداشته شده، و دستور یافته‏اند كه از این طریقه تجاوز ننمایند و از حدود و قوانین مقرر درنگذرند، زیرا كه با این تجاوز و تخطى دچار فساد خواهند شد، و از طرفى این امر به تحقق نمى‏پیوندد و مردم بر طریقه معین نمى‏روند و نمى‏مانند و قوانین الهى را برپا نمى‏دارند، مگر در صورتى كه فرد (یا قدرت) امین و پاسدارى بر ایشان گماشته شود كه عهده‏دار این امر باشد و نگذارد پا از دایره حقشان بیرون نهند، یا به حقوق دیگران تعدى كنند- زیرا اگر چنین نباشد و شخص یا قدرت بازدارنده‏اى گماشته نباشد، هیچ كس لذت و منفعت خویش را كه با فساد دیگران ملازمه دارد فرو نمى‏گذارد و در راه تأمین لذت و نفع شخصى به ستم و تباهى دیگران مى‏پردازد- و علت و دلیل دیگر اینكه ما هیچ یك از فرقه‏ها یا هیچ یك از ملتها و پیروان مذاهب مختلف را نمى‏بینیم كه جز به وجود یك برپا نگهدارنده نظم و قانون و یك رئیس و رهبر توانسته باشد به حیات خود ادامه داده باقى بماند، زیرا براى گذران امر دین و دنیاى خویش ناگزیر از چنین شخص هستند؛ بنا بر این، در حكمت خداى حكیم روا نیست كه مردم، یعنى آفریدگان خویش، را بى‏رهبر و بى‏سرپرست رها كند؛ زیرا خدا مى‏داند كه به وجود چنین شخصى نیاز دارند، و موجودیتشان جز به وجود وى قوام و استحكام نمى‏یابد؛ و به رهبرى اوست كه با دشمنانشان مى‏جنگند؛ و درآمد عمومى را میانشان تقسیم مى‏كنند؛ و نماز جمعه و جماعت را برگزار مى‏كنند؛ و دست ستمگران جامعه را از حریم حقوق مظلومان كوتاه مى‏دارند.

اگر باید نظم اسلام برقرار شود و همه افراد بر طریقه عادلانه اسلام رفتار كنند، و از آن تخطى ننمایند، اگر باید جلو بدعتگذارى و تصویب قوانین ضد اسلامى توسط مجلسهاى قلابى گرفته شود، اگر باید نفوذ بیگانگان در كشورهاى اسلامى از بین برود، حكومت لازم است. این كارها بدون حكومت و تشكیلات دولت انجام نمى‏شود

و باز از جمله آن علل و دلایل، یكى این است كه اگر براى آنان امام برپا نگهدارنده نظم و قانون، خدمتگزار امین و نگاهبان پاسدار و امانتدارى تعیین نكند، دین به كهنگى و فرسودگى دچار خواهد شد، و آیین از میان خواهد رفت؛ و سنن و احكام اسلامى دگرگونه و وارونه خواهد گشت؛ و بدعتگذاران چیزها در دین خواهند افزود؛ و ملحدان و بى‏دینان چیزها از آن خواهند كاست، و آن را براى مسلمانان به گونه‏اى دیگر جلوه خواهند داد. زیرا مى‏بینیم كه مردم ناقصند، و نیازمند كمالند و ناكاملند؛ علاوه بر اینكه با هم اختلاف دارند و تمایلات گوناگون و حالات متشتت دارند. بنا بر این، هرگاه كسى را كه برپا نگهدارنده نظم و قانون باشد و پاسدار آنچه پیامبر آورده بر مردم نگماشته بود، به چنان صورتى كه شرح دادیم، فاسد مى‏شدند؛ و نظامات و قوانین و سنن و احكام اسلام دگرگونه مى‏شد و عهدها و سوگندها دگرگون مى‏گشت. و این تغییر سبب فساد همگى مردمان و بشریت به تمامى است.

امام علی

چنانكه از فرمایش امام، علیه السلام، استنباط مى‏شود، علل و دلایل متعددى تشكیل حكومت و برقرارى ولىّ امر را لازم آورده است. این علل و دلایل و جهات، موقتى و محدود به زمانى نیستند؛ و در نتیجه لزوم تشكیل حكومت همیشگى است. مثلًا تعدى مردم از حدود اسلام و تجاوز آنان به حقوق دیگران و اینكه براى تأمین لذت و نفع شخصى به حریم حقوق دیگران دست‏اندازى كنند همیشه هست. نمى‏توان گفت این فقط در زمان حضرت امیر المۆمنین (ع) بوده، و مردم بعداً همه ملائكه مى‏شوند! حكمت آفریدگار بر این تعلق گرفته كه مردم به طریقه عادلانه زندگى كنند، و در حدود احكام الهى قدم بردارند. این حكمتْ همیشگى و از سنتهاى خداوند متعال، و تغییرناپذیر است. بنا بر این، امروز و همیشه وجود ولىّ امر، یعنى حاكمى كه قیّم و برپا نگهدارنده نظم و قانون اسلام باشد، ضرورت دارد- وجود حاكمى كه مانع تجاوزات و ستمگریها و تعدى به حقوق دیگران باشد؛ امین و امانتدار و پاسدار خلق خدا باشد؛ هادى مردم به تعالیم و عقاید و احكام و نظامات اسلام باشد؛ و از بدعتهایى كه دشمنان و ملحدان در دین و در قوانین و نظامات مى‏گذارند جلوگیرى كند. مگر خلافت امیر المۆمنین (ع) به خاطر همین معانى نبود؟

از فرمایش امام، علیه السلام، استنباط مى‏شود، علل و دلایل متعددى تشكیل حكومت و برقرارى ولىّ امر را لازم آورده است. این علل و دلایل و جهات، موقتى و محدود به زمانى نیستند؛ و در نتیجه لزوم تشكیل حكومت همیشگى است

آن علل و ضرورتهایى كه آن حضرت را امام كرده است الآن هم هست؛ با این تفاوت كه شخص معینى نیست؛ بلكه موضوع را عنوانى قرار داده‏اند(2) تا همیشه محفوظ باشد.

پس، اگر احكام اسلام باید باقى بماند و از تجاوز هیأتهاى حاكمه ستمگر به حقوق مردم ضعیف جلوگیرى شود و اقلیتهاى حاكمه نتوانند براى تأمین لذت و نفع مادى خویش مردم را غارت و فاسد كنند، اگر باید نظم اسلام برقرار شود و همه افراد بر طریقه عادلانه اسلام رفتار كنند، و از آن تخطى ننمایند، اگر باید جلو بدعتگذارى و تصویب قوانین ضد اسلامى توسط مجلسهاى قلابى گرفته شود، اگر باید نفوذ بیگانگان در كشورهاى اسلامى از بین برود، حكومت لازم است. این كارها بدون حكومت و تشكیلات دولت انجام نمى‏شود. البته حكومت صالح لازم است: حاكمى كه قیّم امین صالح باشد. و گر نه حكومت كنندگان موجود به درد نمى‏خورند، چون جابر و فاسدند و صلاحیت ندارند.

چون در گذشته براى تشكیل حكومت و بر انداختن تسلط حكام خائن و فاسد به طور دسته جمعى و بالاتفاق قیام نكردیم، و بعضى سستى به خرج دادند، و حتى از بحث و تبلیغ نظریات و نظامات اسلامى مضایقه نمودند، بلكه بعكس، به دعاگویى حكام ستمكار پرداختند! این اوضاع به وجود آمد؛ نفوذ و حاكمیت اسلام در جامعه كم شد؛ ملت اسلام دچار تجزیه و ناتوانى گشت؛ احكام اسلام بى‏اجرا ماند، و در آن تغییر و تبدیل واقع شد؛ استعمارگران براى اغراض شوم خود به دست عمال سیاسى خود قوانین خارجى و فرهنگ اجنبى را در بین مسلمانان رواج دادند و مردم را غربزده كردند. اینها همه براى این بود كه ما قیّم و رئیس و تشكیلات رهبرى نداشتیم. ما تشكیلات حكومتى صالح مى‏خواهیم. این مطلب از واضحات است.

پی نوشت :

1 - علل‏الشرائع، ج 1، ص 251، باب 182، حدیث 9.

2 - مراد آن است كه در لزوم تشكیل حكومت و هدایت مردمان، عنوان ولى امر مذكور آمده است؛ نه آن كه از شخص معینى مثلا حضرت امیر (علیه السلام) نام برده باشد. بنابراین اداره نظام اسلامى در هر عصر، از وظایف كسى است كه عنوان ولى امر بر او قابل انطباق باشد.

بخش اعتقادات شیعه تبیان


منبع:

امام خمینی ،  ولایت فقیه ، ص 29 – 32

مشاوره
مشاوره
در رابطه با این محتوا تجربیات خود را در پرسان به اشتراک بگذارید.