کپیرایت، بزرگترین مانع
گفتگو با: با حمیدرضا قبادی درباره بررسی نشر ملی و نسبت آن با نشر بین الملل
امروزه داد و ستد و تعامل در بسیاری از حیطههای اجتماعی، فرهنگی و سیاسی و بین کشورهای مختلف در جریان است. این مقوله در صنعت نشر نیز همواره مطرح است. نقش دولت در تعاملات بین ناشران داخلی و خارجی را با حمید رضا قبادی معاون اسبق امور فرهنگی وزارت ارشاد در حالی پی میگیریم که وی معتقد است قانون کپی رایت به عنوان بزرگترین معضل برای ارتباط ناشران داخلی و ناشران خارجی مطرح میباشد.
به نظر شما وزارت فرهنگ و ارشاد در این چند ساله در برقراری ارتباط با ناشران بینالمللی چه رویکردی در پیش گرفته است؟
بحث ارتباط با ناشران بینالمللی بحث پیچیدهای است. به نظر من، قبل از هرچیز، باید بدانیم چه هدفی را قرار است در این تعاملات دنبال کنیم. بین ناشران ایرانی و اساساً نشر خارجی مسئله بسیار مهم و حیاتی کپیرایت و بحث مالکیت معنوی مطرح است. شاید یکی از دلایل مهمی که تاکنون باعث شده بین نشر ایران و جهان ارتباط قوی و مستحکمی برقرار نشود قانون کپیرایت و مالکیت معنویِ اثر است. البته این بدین معنا نیست که هیچگونه ارتباط و تعاملی بین ناشران داخلی و خارجی پیش نیامده باشد. در همین شرایط، بسیاری از ناشران داخلی ارتباطات منطقی و تعریفشدهای با ناشران خارجی برقرار کردهاند. ما تاکنون مصرفکننده آثار غیرایرانی بودهایم و نکته حائز اهمیت این است که ما باید در حوزه انتشار آثار ایرانی به زبانهای غیرفارسی نیز موفق باشیم.
با حفظ رویکردهای فرهنگی به چه صورت میتوانیم با ناشران دنیا ارتباط برقرار کنیم؟
درست است که بیشتر ناشران دنیا کار فرهنگی انجام میدهند، اما هدف نهاییشان انتفاع مالی است و در چارچوب یک بنگاه اقتصادی کار میکنند. خوب ما هم باید سعی کنیم با حفظ اصول فرهنگیِ خودمان با ناشران دنیا ارتباط برقرار کنیم. البته، همانطور که عرض کردم، قانون کپیرایت بزرگترین مانع در برقراری ارتباط مستمر ناشران داخلی با ناشران دنیاست، اما به هر حال میتوان دستاوردهای مثبت این کشورها را کنکاش و بررسی کرد؛ مثلاً کشور ترکیه در قالب مجموعهای به نام «دِتا» فرد یا انتشاراتیهایی که آثاری را به زبان ترکی ترجمه میکند، در هر جای دنیا، شناسایی و در چارچوبی مشخص و مدون از آن آثار حمایت میکند. مرکز ملی کتاب فرانسه نیز همین قاعده را به نوعی دنبال میکند؛ یعنی اگر آثار فرانسوی در کشوری ترجمه شود، از ناشر یا نویسنده آن حمایت میکند. این خود نوعی تعامل سازنده با ناشران کشورهای دیگر است.
صنعت نشر از نظر فنی چقدر میتواند با کشورهای دیگر ارتباط برقرار کند؟
ما اساساً باید با روشهای جدید و برنامهریزی مدون به سمت تولید حرفهای برویم. ناشری که با ناشران بزرگ ارتباط دارد میتواند از همه لحاظ فیزیک کتاب، مراحل توزیع و بخشهای دیگرـ از آن الگوبرداری کند. البته این الگوبرداری باید منوط به انطباق با ارزشهای خودمان باشد.
آیا در سالهای اخیر تبادلات و تعاملات ناشران با کشورهای همجوار، که از لحاظ زبانی و عقیدتی با ما اشتراکاتی دارند، توانسته به بهترین شکل ممکن انجام شود؟
قطعاً ظرفیتهای ما بهمراتب بیشتر از وضعیت کنونی است. البته کارهای قابل توجهی هم انجام شده است، مثل حضور ناشران ایرانی در نمایشگاههای کشورهای مختلف، که قطعاً بیشتر از گذشته بوده است. همچنین در چند سال گذشته در کشورهای فارسیزبان و کشورهای اقماری روسیه حضور پررنگ و شایان ذکری داشتهایم.
به مسئله حضور در نمایشگاههای بینالمللی اشاره فرمودید. در کشورهای که همهساله نمایشگاه بینالمللی کتاب برپا میشود چقدر این گردآوری، مثل نمایشگاههای بزرگ دنیا، بهانهای میشود برای همکاری ناشران داخلی و خارجی؟
نمایشگاه فرانکفورت یا تهران هریک ابعاد و مختصات خاص خود را دارد. در نمایشگاه بینالمللی کتاب تهران نیز چندی است در محلی به عنوان بازار جهانی کتاب تعدادی از ناشران ایرانی و بنگاههای ادبی که کار ادبی انجام میدهند با ناشران خارجی گرد هم میآیند. این قضیه خودبهخود مجرایی برای عقد قرارداد بین ناشران کشورهای مختلف فراهم میکند که طبیعتاً به خاطر بحث کپیرایت تا به حال نتوانستهایم بهرهبرداری لازم را از آن داشته باشیم.
در مجموع، دولت باید با اهدافی بلندمدت برای تبادل و تعامل ناشران مختلف دنیا با ناشران داخلی اقدام کند که البته این مختصاتش در ارشاد آماده شده است و دولت به این سمت پیش میرود که تعاملات و ارتباطات را بیش از پیش فراهم کند.
به عنوان سۆال آخر، از آنجایی که بیست و ششمین نمایشگاه بینالمللی کتاب آخرین نمایشگاهی است که دولت دهم برگزار میکند، آیا برنامههایی برای حضور ناشران بینالمللی و تعامل با ناشران داخلی ریخته شده است؟
همانطوری که عرض کردم، برنامهریزی و فعالیتها و تبادلات با ناشران بینالمللی نباید محصور به نمایشگاه کتاب باشد. ایران همواره به عنوان یکی از بازارهای ارزشمند برای ناشران خارجی اهمیت داشته است. ما به این بلوغ رسیدهایم که خودمان را در دنیا مطرح کنیم. این مطرح شدن لوازمی دارد. البته در این زمینه اقدامات مفیدی در معاونت فرهنگی بخش بینالمللی کتاب ارشاد انجام شده است که انشاءالله با اجرایی شدنشان در آینده شاهد پررنگتر شدن ایران در صنعت نشر دنیا باشیم.
بخش کتاب و کتابخوانی تبیان
منبع: سوره مهر