چگونه دعا کنیم که نتیجه‌بخش باشد/مصاحبه

گفتگوی اختصاصی تبیان با حاج علی رضا بکائی

آقای حاج علی رضا بکائی دارای مدرک تحصیلی لیسانس الهیات و تحصیلات حوزوی هستند. مناجات خوان مجرب و متعهد که مناجات خوانی را از قبل از انقلاب آغاز کرده اند ایشان در جبهه های جنگ با آن دم گرم و آسمانی خود برای رزمندگان دعای کمیل می خواندند، و از سال 58 با مجلس آقا سید علی میرهادی آشنا شدند.

مجلس ثابت ایشان؛ اولین جمعه هر ماه قمری (شرح و قرائت زیارت جامعه کبیره) و همچنین تدریس کلاس های آشنایی با اصول اولیه دعا خوانی ، در هیأت رزمندگان اسلام برگزار می گردد. مسجد امام حسین علیه‌السلام در شبهای ماه مبارک رمضان شاهد سوز مناجات حاج آقا بکایی می‌باشد. نوای دلنشین ایشان در مناجات ابوحمزه ثمالی برای میهمانان خداوند طنین انداز است و ناله سرشار از ندامت و استغفار میهمانان ضیافت الهی مایه فخر پروردگار .ایشان مۆلف کتاب «ره توشه مناجاتیان» هستند که کتابی است پربار و حاصل پژوهش های چند ساله جناب آقای بکائی در زمینه "دعا" به چاپ رسیده و در دسترس علاقه مندان می باشد . ایشان همچنین کتاب «پژوهشی پیرامون دعا» را در دست تألیف دارند. سایت شخصی ایشان در حال آماده سازی است که تا آخر ماه مبارک رمضان راه اندازی می شود. به آدرس الکترونیکی www.Alirezabokaei.ir

* اگر موافق هستید، گفتگو را با مفهوم «دعا» و جایگاه آن در بینش اسلامی آغاز کنیم؟

همانطور که می دانید، دعا به دو معنا آمده است :

1- خواندن : که انسان در مقابل مولای خودش قرار بگیرد و بدون درخواست ،اشتیاق ارتباط با خداوند را داشته باشد،و چون ادب اقتضا می کندکه ارتباط بین عبد و مولا دو طرفه باشد،با او سخن می گوید و نجوا پیدا می کند. اگر بین عبد و مولا ارتباط دو طرفه باشد این ارتباط ماندگار و لذت بخش می شود. وگرنه ارتباط کاملی نیست.

2- خواستن: همان اظهارنیاز به آستان حضرت حق است. بیشتر ارتباط انسانها با خداوند از این نوع است .

خداوند تبارک و تعالی یک ضمانت هایی دارد که به بندگانش روزی برساند. ما چه در خانه اش برویم و یا نرویم روزی ما را می دهد. اما اگر برویم چگونه می دهد؟ این مهم است. (البته منظور از روزی همین یک لقمه نان و پنیر نیست، این هم یک نوع روزی است اما روزی شکل های مختلفی دارد. )

ما انسانها معمولا برطبق فطرتمان دعا که می کنیم منظور همان خواستن از درگاه خداوند است، هر گاه به در خانه خدا می رویم خواسته ای داریم، می گوییم خدایا "بده" حالا این طلب از جزئی ترین امور تا کلی ترین آن را شامل می شود (موفقیت فرزندان، شفای امراض، وسعت در روزی، ... تا در خواست های متعالی).

البته دعا به معنای "خواستن" هم آداب دارد. یعنی معصومین علیهم السلام به ما فرموده اند چه دعایی داشته باشیم و با چه ادبیاتی با خدا صحبت کنیم؟ کی و کجا صحبت کنیم؟چه بخواهیم و چه نخواهیم؟ همه دعا این نیست که از خدا فقط مطالبه کنیم، این خواستن و اظهار نیاز به درگاه خدا خودش یک کلاس است، که امام معصوم این کلاس را برای ما گذاشته و آموزش می دهد که چه بخواه و چه نخواه.

خواسته های ما همیشه از نخواسته هایمان بیشتر است ،ما معمولا به در خانه خدا می رویم و با اصرار می خواهیم و سماجت هم می کنیم که بگیریم، این منع شده. گفته اند تو به خداوند بسپار که اگر صلاح است بدهد. او صلاح تو را می داند ممکن است چیزی را به تو بدهد و چیز مهم تری از دست بدهی. ممکن است چیزی با اصرار از او بگیری که ظرفیت آن را نداشته باشی و بعد آسیب آن را ببینی.

*شما فرمودید دعا روش و آدابی دارد، این روش چیست؟ و چگونه باید دعا کرد که نتیجه بخش باشد؟

حضرات معصومین علیهم السلام به ما آموزش می دهند که چگونه دعا کنیم و لذا ورود به هر دعایی ادبیات خاص خود را دارد. ما در دعای کمیل با یک فرهنگ و بیانی با خداوند صحبت می کنیم که در دعای ابوحمزه ثمالی آنگونه نیست.امام سجاد علیه السلام در دعای ابوحمزه ساختاری به ما می آموزد وقتی می خواهی در خواست کنی،ابتدا آنچه را که تو خود در ذهن داری و فکر می کنی چیزی هستی، باید بشکنی و به تعبیری زیر پایت را خالی می کند تاشخصیت کاذبی را که برای خود ساخته بودی از بین ببری،و آنگاه در جایگاه حقیقی خودت که اظهار فقر و نیاز حقیقی است، دعا کنی.

در دعای ابوحمزه حضرت به ما متذکرمی شوندکه اینگونه بگو:

«وما انا یا سیدی و ما خطری»؛ خدای من !مگر من کی ام؟مگر ارزش من نزد تو چقدر است؟ من چه اهمیتی برای تو دارم؟ وقتی خود را شکستی خدا تو را می سازد. وقتی او بسازد زیبامی شود،زیرا آنچه که من ساخته ام زیر بنایش همه نفس است، اما اگر او بسازد، بندگی است.

همین جا ارتباط برقرار می شود و آنوقت خداوند می گوید: تو یک «یا الله» بگو ، ما هفتاد لبیک برمی گردانیم، اینجا ارتباط تنظیم می شود و هر وقت ارتباط بین بنده و مولا تنظیم شد آنوقت دعا جای خودش را پیدا می کند انسان می داند که چه باید بخواهد.

باید توجه داشت دعا مقدماتی دارد که بسیار مهم است و باید رعایت شود .می گویند صدقه دادن سرعت اجابت را بیشتر می کند، این نشان دهنده این است که دعا کننده باید مقدماتی را بگذارند و سپس دعا کند.

علامه طباطبایی تعبیری دارند که : مقدمات دعا جزء آداب دعاست. مثلا اگر یک ظرف کثیف و در بسته را مدتی همانطور نگه دارند بو می گیرد، اگر در همان حالت بهترین و خوش عطر ترین برنج را هم در آن بریزند آن بوی بد را به خودش می گیرد، بوی بد مانع به مشام رسیدن بوی عطر برنج می شود، باید آن ظرف شسته شود. دل انسان هم همین گونه است باید ابتدا جلا داده شده، زباله ها بیرون ریخته شود، بعد عطر دعا در آن بنشیند که در این صورت فضایی را معطر می کند.

* بنظر شما چه عواملی در اجابت دعا تأثیر گذار است؟

یکی از عوامل اجابت دعا عامل زمان است،ما از عامل زمان نباید غفلت کنیم که از ایستگاه های بسیار مهمی است برای بنده ای که می خواهد ارتباطش را شروع کند .

در روایات داریم که موقع طلوع آفتاب دعا مستجاب است، موقع زوال ظهر و همچنین هنگام نزول باران، لیله القدر، شب نیمه شعبان و .... دعا مستجاب است. در این بین یکی از بهترین دروازه های دعا، ماه مبارک رمضان است.

در ماه رمضان هم آخر شب موقع بسیار خوبی است که در احادیث ثلث آخر شب را بهترین زمان فرموده .

معلوم است که آخر شب فضیلت ویژه ای دارد و برای تمرین بندگی، آخرشبهای ماه مبارک می تواند زمان مۆثرتری باشد.

* ثلث آخر شب که به دعا در آن زمان بسیار توصیه می شود، مشخصا چه زمانی است؟

اگر ما از نماز مغرب تا نماز صبح را به سه قسمت تقسیم کنیم، قسمت آخر شب همان زمان سفارش شده است. همان وقتی که در روایات برای نماز شب و وصل به نماز صبح سفارش شده. تقریبا دو ساعت و نیم تا سه ساعت قبل از نماز صبح را آخر شب گویند که البته بین تابستان و زمستان متغیر است.

دعا در جوانی خیلی بیشتر توصیه شده.در ماه رمضان خوب است جوانان برای خود خلوتی داشته باشند. اگر خود را پیدا کردیم ، خدا را هم پیدا می کنیم. ما خودمان را گم کرده ایم همه این دل گرفتگی و سردرگمی های جوانان ما از این است که خودشان را گم کرده اند. نمی دانند چه می خواهند و کجا باید باشند. اگر کسی توانست خود را پیدا کند به سرعت پیشرفت خواهد کرد.

خداوند خطاب به انسان می فرماید: من همه چیز را برای تو خلق کردم اما تو را برای خودم آفریدم. خداوند از روح خود در ما دمیده است،«و نفخت فیه من روحی»، این لطافت را انسان با بیراهه رفتن از بین می برد. اگر انسان خودش را پیدا کند ارتباط برقرار می شود ، و رمضان بهترین زمان آن است.

یکی از آثار رمضان این است که ما الگوهای زندگی خود را تغییر دهیم. چون انسان کمال طلب است،فطرتا دوست دارد بهترین ها را به عنوان الگو انتخاب کند.این بهترین ها را گاهی انسان در قالب مادی و گاهی نیز در قالب معنوی انتخاب می کند. با این توضیح که که قالب های مادی ماندگار نیست ،ولی در مقابل قالب های معنوی پایدار و ماندگارند.عبودیت انسان در ارتباط با ربوبیت حق تعالی ماندگار است. رمضان بهترین زمان ممکن برای یافتن و پیدا کردن قالب معنوی است.

ارزش عمر آدمی به لحظاتی است که با خدا باشد و ما بقی به هدر رفته است. رمضان بهترین فرصت برای این بندگی و با خدا بودن است و البته شروع راه است. در ادامه توفیق راه را هم او به ما می دهد و دستمان را می گیرد و آنگاه شتاب خواهیم گرفت.

اساسا خداوند رمضان را برای همین بندگی و ایجاد ارتباط قرار داده و بهترین راهش هم دعاست. اگرحرکت به سمت خدا را زودتر آغاز کنیم بهتر است،زیرا معلوم نیست چقدر از عمر ما باقی مانده است، به همین دلیل دستور داده اند که زودتر توبه کنید.

یکی دیگر از عوامل تأثیر گذار در اجابت دعا ،عامل مکان است. لذا گفته اند دعا در مسجد بهتر از خانه شماست. در مسجد جامع بهتر از مسجد محل و در حرم امام معصوم بهتر از مسجد جامع است و .... ، چنانکه در مسجد النبی نماز ده هزار رکعت ثواب دارد ،و در مسجد الحرام معادل صدهزار رکعت است.

عامل مکان هم در کنار عامل زمان در استجابت دعا اهمیت دارد. مردم باید رویکرد به خانه خدا داشته باشند، در ماه رمضان که بحمدالله خوب است و جوانان استقبال می کنند .دعا را هم باید خوب معرفی کرد . اگر کسی لذت آن را چشید دیگر رها نمی کند.

البته عوامل استجابت بسیار زیاد هستند که ما به سر فصل ها اشاره کردیم.

* از عوامل اجابت دعا صحبت کردید، بنظر می رسد توجه به موانع استجابت دعا نیز حائز اهمیت باشد. اینطور نیست؟

بله، همینطور است. در بحث استجابت دعا باید با یک دید عمیق تربه آن نگاه شود که چه عواملی در استجابت دعا و چه عواملی در عدم استجابت آن نقش دارند؟

در موانع اجابت فهرستی را معصومین علیهم السلام ذکر کرده اند که باید آن موانع کنار گذاشته شوند. اینجا مجال برشمردن آن ها یک به یک نیست ،اما به طور کلی گفته اند که "مطلق گناهان" مانع اجابتند. اگر کسی انتظار اجابت دارد باید ترک گناه کند. و این باعث می شود انسان به سرعت به سوی توبه روی بیاورد. چون می خواهد درخواستش اجابت شود. و بازخوردش را ببیند و همین مقدمه دعا ،باعث نزدیکی او به خدا می شود.

به عنوان مثال عاقّ والدین مانع دعاست، دعا بالا نمی رود، اول باید دل پدر و مادر را به دست آورد، بعد دعا کرد. برای همین است که دعا می کنیم: «اللهم اغفرلی ذنوب التی تحبس الدعا»، دعا حبس می شود، چون مانع دارد و بالا نمی رود موانع که رفع شد خواسته ها برآورده می شود.

اگر ما لذت دعا را بدانیم، اصلا این وادی را رها نمی کنیم.چه وقت لذت را می بریم؟ وقتی که موانع اجابت را از میان برداریم. خداوند وقتی می گوید: «...فإنّی قریب،أجیب دعوة الداع إذا دعان » من نزدیکم و اگر مرا بخوانند پاسخ می دهم. پس چرا خبری نیست؟ نمی شود که انسان سخنی که می گوید پاسخ نداشته باشد. چرا وقتی من می خواهم دعا بخوانم سنگین می شوم اما برای لودگی کاملا با نشاطم. گاه در صحبت با دوستان اگر 5 ساعت هم صحبت بدون استفاده داشته باشم مشکلی نیست اما اگر خواستم یک دعای کمیل بخوانم، عجله می کنم که زود تمام شود،این یعنی از دعا لذت و حضّ معنوی نمی برم. در احوال امام سجاد علیه السلام هست که در هنگام نماز آنقدر سر پا می ایستاد که پاهای مبارکشان متورم می شد. هنگامی که به «ایاک نعبد و ایاک نستعین» می رسید به قدری تکرار می کرد که گاهی بیهوش می شد. اصلا دعا سازندگی دارد. دعا همه روابط انسان را تنظیم می کند. دعا تنها برای ثوابش نیست ثواب را هم البته می دهند اما آنجا لذت است.

قسمت دوم مصاحبه