واسطه های فیض الهی !
از جمله اعتقادات بسیار مهم و اساسی به ویژه در میان شیعیان اعتقاد به مسأله ی امامت است که در ذیل آن اعتقاد به واسطه گری امامان در رسانیدن فیض الهی به انسانها قرار داد. این موضوع همان مسأله ولایت و بُعد ولایت تکوینی امامان معصوم (ع) است که در میان شیعیان از اهمیت بسیاری برخوردار است و جزء اعتقادات اصلی به شمار می رود.
علاوه بر امامان این عقیده در مورد خود نبی مکرم اسلام (ع) نیز وجود دارد و ولایت معنوی حضرت رسول (ص) و واسطه ی فیض بودن حضرتش (ص) نیز از اعتقادات مهم و اساسی به شمار می رود. اما گاهی از اوقات عدم درک صحیح از این اعتقاد اصلی و ریشه ای و فقدان تبیین صحیح و جامع از آن سبب می شود برخی در این موضوع دچار شبهه شده و ولایت معنوی معصومین (ع) را قبول ننمایند و یا حتی آن را نشانه ی شرک، کفر، و بی دینی قلمداد نمایند! این نوشتار می کوشد به بررسی این موضوع بپردازد و مقصود از آن را تبیین نماید.
واسطه های فیض الهی !
معصومین (ع) انسان های کاملی هستند که توانسته اند همه ی ظرفیتهای معنوی خود را تکمیل نموده و به مرتبه ای برسند که با خدای متعال ارتباطی نزدیک داشته باشند و چون از سوی دیگر آنها بشر و انسان هستند، می توانند آنچه را از صعود و رشد معنوی خویش نزد پروردگار بدست آورده اند به بشریت و انسانهای دیگر ارائه و عرصه نمایند. در واقع شیعه معتقد ست امامان معصوم (ع) مستقل در حل و عقد امور نیستند بلکه آنها عباد صالح و واسطه های فیض از مبدء فیاض الهی هستند. انسان های کاملی که راه رشد و صعود معنوی و به خدا رسیدن را پیموده اند و اکنون به هدایت و ارشاد سایر مردم می پردازند تا آنها نیز به پیمودن این مسیر موفق شوند!
و رجوع به خلق برای رفع حاجت از باب توسل به اسباب الهی است. زیرا خداوند متعال دنیا را دار اسباب قرار داده است
توسل به ائمه معصومین (ع)!
معنای توسل به معصومین (ع) نیز براساس همان نقش واسطه گری ایشان در رسانیدن فیض الهی به خلق بدست می آید. به بیان دیگر توسل به معصومین (ع) به معنای حاجت خواستن و طلب خیر از آنهاست که ایشان از خداوند متعال برای ما طلب نمایند نه آنکه به معنای دیدن آنها به طور مستقل و نقش ایشان به طور مستقل در هستی باشد. به بیان دیگر حاجت خواستن و توسل به هیچ یک از خلق شرک نیست چه رسد به معصومین (ع) اما در جایی شرک معنا می دهد که مۆثر حقیقی بنگریم. اما در اعتقادات شیعه همواره به مخلوق بودن خود معصومین (ع) و نقش وساطت و واسطه گری ایشان میان خلق و خالق تأکید می شود پس این اتهام بزرگی است که شیعه را به خاطر توسل به معصومین (ع) دچار و مبتلا به شرک تلقی نماییم!
دار اسباب!
اصولاً حاجت خواستن از خلق با شرک منافات دارد. زیرا مثلاً مریض از دکتر تقاضای شفای می کند و یا مثلاً غریق در میان دریا حاجت خود را فریاد می زند و نجات می خواهد و یا در بسیاری از تعاملات میان انسانها نیازهای خویش را بوسیله ی یکدیگر مرتفع می سازند، این مسأله اساساً ربطی به شرک ندارد. زیرا به هر حال مۆثر حقیقی بودن در همه ی این احوال خدای تعالی است و رجوع به خلق برای رفع حاجت از باب توسل به اسباب الهی است. زیرا خداوند متعال دنیا را دار اسباب قرار داده است و در روایات است که أبی الله أن یجری الامور إلا بأسبابها، خدای تعالی ابا دارد از آنکه امور را به جز از طریق اسبابشان به جریان بیندازد.
اساساً دار دنیا منافاتی با این موضوع ندارد و بلکه لازمه ی دنیا چنین امری است که اسباب مادی زمینه ساز دفع حاجات انسانی باشند اما معلوم است که خود اسباب را پروردگار متعال قرار داده است و این خود عین توحید و نفی شرک است.
معصومین (ع) و مشکل گشایی!
بر همین اساس توسل به معصومین (ع) در مشکلات و در خواست از ایشان برای حاجت امری منطقی و موافق با عقل است که انسان در هنگام نیاز به سوی کسی یا اسبابی برود که بتواند مشکل او را حل نماید. اما همان طور که اشاره شد این هرگز به معنای مستقل دیدن اسباب از مۆثر حقیقی یعنی پروردگار عالمیان نیست بلکه توسل به اسباب از باب آیات الهی است و در این میان توسل به معصومین (ع) به عنوان انسانهای کاملی که آبرومند نزد خدا هستند امری منطقی است که شفاعت فرد را در نزد پروردگار نمایند و هرگز این مسأله نشانی از شرک را بدنبال نخواهد داشت. اگر شیعیان در مشکلات و گرفتاری ها می گویند: "یا علی ادرکنی" معنای آن این نیست که "یا علی الله ادرکنی"! بلکه ایشان بوسیله ی معصومین (ع) توجه به خدای متعال پیدا کرده و از معصومین (ع) به عنوان اسباب نجات و وسیله ی قرب به پروردگار بهره می برند.
توسل به معصومین (ع) به معنای حاجت خواستن و طلب خیر از آنهاست که ایشان از خداوند متعال برای ما طلب نمایند نه آنکه به معنای دیدن آنها به طور مستقل و نقش ایشان به طور مستقل در هستی باشد
وسایل الهی در خلق!
ابن ابی الحدید معتزلی که از اشرف علمای اهل تسنن است در جلد چهارم شرح نهج البلاغه ی خویش خطبه ی حضرت صدیقه کبری فاطمه زهرا (س) را در قضیه غصب فدک در حضور مهاجر و انصار نقل نموده که در اول خطبه حضرت زهرا (س) اشاره به معنای آیه 25 سوره ی مائده می فرماید. در سوره ی مائده خداوند متعال می فرماید: یا ایها الذین امنوا اتقوا الله و ابتغوا إلیه الوسیله، ای اهل ایمان از خدا بترسید و بوسیله توسل جوئید به خدای متعال (یعنی با وسیله به درگاه با عظمت بروید تا به نتیجه ی کامل برسید.) (مائده /35)
حضرت زهرا (س) در خطبه ی فدکیه فرمودند: و الحمد الله الذی لعظمته و نوره یبتغی من فی السموات و الارض إلیه الوسیله و نحن وسیلة فی خلقه، حمد می کنم خدای را که از پرتو نور عظمتش اهل آسمانها و زمین او را بندگی می کنند و هدف تمام وسائل ذات اقدس اوست و مائیم وسیله در میان خلق." با توجه به فرمایش حضرت زهرا (س) تقرب به عظمت کردگار به واسطه ی وسائل فیضی است که همانا معصومین (ع) هستند که ریسمان میان خلق و خالقند. با توجه به این موضوع که خود معصومین (ع) نیز مخلوقات خدای متعال هستند اما توانسته اند از نظر معنوی رشد و کمالی بسیار بیشتر از سایر مخلوقات داشته باشند.
سخن پایانی ....
براساس آنچه گذشت اتهام شرک به شیعه به خاطر تقرب و توسل و حاجت خواستن از معصومین (ع) و اعتقاد به نقش واسطه گری ایشان میان خالق و خلق، اتهامی نادرست و غیر منطقی است زیرا در هیچ یک از قسمتهای اعتقادی در این موضوع و در باب اعتقاد به ولایت معنوی معصومین (ع) شرک به معنای صحیح و مصطلح آن که شریک کردن و شریک قرار دادن برای خدای تعالی است به هیچ عنوان وجود ندارد و این بهتان عظیمی است که به شیعه روا دانسته اند!
بخش اعتقادات شیعه تبیان
منابع و مآخذ:
1- شبهای پیشاور – سلطان الواعظین شیرازی
2- اسرار الآیات – صدر المتألهین شیرازی
3- جهان بینی توحیدی – شهید مطهری
4- تفسیر المیزان – علامه طباطبایی
5- شرح نهج البلاغه – ابن ابی الحدید – ج4 – ص79
