خط قرمز حفظ حجاب کجاست؟
در مقاله قبل که در مورد حجاب بحث کردیم متذکر شدیم که در دو سوره قرآن در مورد حجاب بحث شده یکی سوره نور و دیگری سوره احزاب.
و طی بررسی 5 آیه از سوره نور (آیات 27 تا 31) به نکته ای ظریف اشاره کردیم که قصد داریم در این مقاله به بحث در مورد آن بپردازیم. و آن نکته مسئله استثناء برای لزوم پوشش زن است :
در آیه 31 سوره نور این استثناء با جمله «و لا یبدین زینتهن الا ما ظهر منها» بیان شده است: به زنان مۆمنه بگو دیدگان خویش فرو گیرند و دامنهای خویش حفظ كنند و زیور خویش آشكار نكنند مگر آنچه پیداست.....
«الا ما ظهر منها» یعنی جز زینتهایی كه آشكار است. از این عبارت چنین استفاده میشود كه زینتهای زن دو نوع است. یك نوع زینتی است كه آشكار است. نوع دیگر زینتی است كه مخفی است مگر آنكه زن عمدا و قصدا بخواهد آن را آشكار كند. پوشانیدن زینت نوع اول واجب نیست، اما پوشانیدن زینتهای نوع دوم واجب است. اینجاست كه این پرسش به صورت یك مشكل پیش میآید كه زینت آشكار كدام است و زینت نهان كدام؟
درباره این استثنا از قدیمترین زمانها از صحابه و تابعین و ائمه طاهرین علیهم السلام سۆال میشده و به آن جواب داده شده است. در تفسیر مجمع البیان آمده است:
درباره این استثنا سه قول است:
قول اول اینكه مراد از «زینت آشكار» جامههاست (جامههای رو) و مراد از «زینتنهان» پای برنجن (نوعى زینت نظیر دستبند كه به مچ پا مىبستهاند) و گوشواره و دستبند است. این قول از ابن مسعود صحابی معروف نقل شده است.
برای زن پوشانیدن چهره و دستها تا مچ واجب نیست، حتی آشكار بودن آرایشهای عادی و معمولی كه در این قسمتها وجود دارد نظیر سرمه و خضاب كه معمولا زن از آنها خالی نیست و پاك كردن آنها یك عمل فوق العاده به شمار میرود نیز مانعی ندارد ولی این یك نظر علمی و کلی است و هر یك از افراد جامعه از هر كس كه تقلید میكنند عملا باید تابع فتوای مرجع تقلید خودشان باشند
قول دوم اینكه مراد از زینت ظاهره سرمه و انگشتر و خضاب دست است، یعنیزینتهایی كه در چهره و دو دست تا مچ واقع میشود. این، قول ابن عباس است.
قول سوم این است كه مراد از زینت آشكار، خود چهره و دو دست تا مچ است. این، قول ضحاك و عطاست.
درباره این استثنا از ائمه اطهار علیهم السلام زیاد پرسش شده است و آنها جوابدادهاند. در تفسیر صافی این روایتها غالبا نقل شده است. ظاهرا در روایات شیعه در این جهت اختلافی نیست كه یك روایت ذكر می شود:
امام باقر علیه السلام فرمودند: زینت ظاهر عبارت است از جامه، سرمه، انگشتر، خضابدستها، النگو. سپس فرمودند زینتسه نوع است: یكی برای همه مردم است و آن همین است كه گفتیم. دوم برای محرمهاست و آن جای گردنبند به بالاتر و جای بازوبند به پایین و خلخال به پایین است. سوم زینتی است كه اختصاص به شوهر دارد و آن تمام بدن زن است. (تفسیر صافى ذیل آیه 31 از سوره نور، نقل از تفسیر على بن ابراهیم قمى)
نوع روایات مورد اشاره با نظر ابن عباس و ضحاك و عطا منطبق است نه با نظر ابن مسعود كه مدعی بوده است مقصود از زینت ظاهره جامه است.
زینتهای زن دو نوع است. یك نوع زینتی است كه آشكار است. نوع دیگر زینتی است كه مخفی است مگر آنكه زن عمدا و قصدا بخواهد آن را آشكار كند. پوشانیدن زینت نوع اول واجب نیست، اما پوشانیدن زینتهای نوع دوم واجب است
اساسا نظر ابن مسعود قابل توجیه نیست، زیرا جامهای كه خود به خود آشكار است جامه رو است نه جامه زیر، و در این صورت معنی ندارد كه گفته شود زنان زینتهای خود را آشكار نكنند مگر جامه رو را. جامه رو قابل پوشاندن نیست تا استثناشود; بر خلاف چیزهایی كه در كلمات ابن عباس و ضحاك و عطاست و در روایات شیعه امامیه آمده است; اینها اموری است كه قابل این هست كه دستور پوشانیدن یانپوشانیدن آنها داده شود.
به هر حال نوع این روایات میفهماند كه برای زن پوشانیدن چهره و دستها تا مچ واجب نیست، حتی آشكار بودن آرایشهای عادی و معمولی كه در این قسمتها وجود دارد نظیر سرمه و خضاب كه معمولا زن از آنها خالی نیست و پاك كردن آنها یك عمل فوق العاده به شمار میرود نیز مانعی ندارد ولی این یك نظر علمی و کلی است و هر یك از افراد جامعه از هر كس كه تقلید میكنند عملا باید تابع فتوای مرجع تقلید خودشان باشند.
اما اینكه زن نسبتبه محارم خود تا چه اندازه حق دارد پوشش نداشته باشد، روایات و فتاوی مختلف است. آنچه از یك عده روایات استنباط میشود و بر طبق آن نیز بعضی از فقها فتوا دادهاند این است كه از ناف تا زانو از محارم غیر شوهر باید پوشیده شود.
فرآوری: آمنه اسفندیاری
بخش احکام اسلامی تبیان
منابع:
شهید مرتضی مطهری- تلخیص از كتاب مجموعه آثار، ج9، ص465-506
اندیشه قم
