توبه،بازگشت به همه خوبی ها

حجت الاسلام و المسلمین حاج شیخ حسین انصاریان در جلد دوم تفسیر حکیم مطلبی درباره توبه و بازگشت به سوی حق تعالی نوشته اند که در ادامه بخش‏هایی از آن ارائه میشود:

توبه و بازگشت و روى برگرداندن از هواى نفس و شیطان و روى آوردن به خدا، و جبران گذشته حقیقتى است كه حضرت ربّ العزه براساس مهروزى و محبت به بندگان و ملاحظه مصلحت دنیا و آخرت آنان نسبت به آن فرمان‏ واجب داده است، كه اجراى این فرمان واجب از اعظم عبادات بلكه مایه و ریشه عبادات و تركش از اعظم گناهان و محرمات است.

وَ تُوبُوا إِلَى اللَّهِ جَمِیعاً أَیُّهَا الْمُۆْمِنُونَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ: (1)

و شما اى گروه اهل ایمان همگى به سوى خدا بازگردید تا پیروز و رستگار شوید.

هُوَ أَنْشَأَكُمْ مِنَ الْأَرْضِ وَ اسْتَعْمَرَكُمْ فِیها فَاسْتَغْفِرُوهُ ثُمَّ تُوبُوا إِلَیْهِ إِنَّ رَبِّی قَرِیبٌ مُجِیبٌ: (2)

صالح به قومش گفت: او شما را از زمین به وجود آورد، و از شما خواست كه در آن آبادانى كنید، بنابراین از گناهان و آلودگیها دست بردارید و از حضرتش آمرزش بخواهید آنگاه به سوى او توبه كنید و به جناب او باز گردید زیرا پروردگارم به بندگانش نزدیك و اجابت كننده دعاى آنان است.

جمله توبوا در آیات قرآن امر واجب به همگان است و اطاعت از امر واجب بر همگان ضرورى و لازم است، و اجرایش موجب ثواب و پاداش، و عصیان و سرپیچى از آن گناه و سبب كیفر و آتش است.

وجود مقدس او كه به توبه فرمان داده پذیرش آن را هم ضمانت فرموده و به توبه كنندگان در قرآن مجید وعده داده كه آنان را مورد عفو قرار دهد و توبه بازگشتشان را بپذیرد و خود را قابل التوب و تواب معرفى كرده و كراراً در آیات كتابش به این حقیقت توجه داده است.

غافِرِ الذَّنْبِ وَ قابِلِ التَّوْبِ: (3)

 (4)

به یقین خدا همواره بسیار توبه‏پذیر و مهربان است.

وجود مبارك او اهل توبه را محبوب خود دانسته و به این حقیقت در قرآن مجید اشاره میكند:

إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ التَّوَّابِینَ وَ یُحِبُّ الْمُتَطَهِّرِینَ: (5)

یقیناً خدا دوستدار تائبان و محبّ پاكیزه شوندگان از آلودگى هاست.

هیچ زمانى نیست كه در صورت تحقق توبه واقعى از پذیرفتن توبه امتناع ورزد چنان كه در قرآن مجید میفرماید:

وَ هُوَ الَّذِی یَقْبَلُ التَّوْبَةَ عَنْ عِبادِهِ وَ یَعْفُوا عَنِ السَّیِّئاتِ: «6»

و اوست كسى كه همواره از بندگانش توبه را میپذیرد و از بدیها گذشت میكند.

محدث خبیر فیلسوف كبیرفیض كاشانى در كتاب شریف محجة البیضاء كه تصفیه احیاء علوم الدین از مسائل غیرعقلى و غیرشرعى است میفرماید: توبه عبارت از حقیقتى است كه از سه واقعیت مترتب بر یكدیگر منظم شده و پیوند و گره خورده:

علم و آگاهى، حال درونى و كوشش و عمل، علم و آگاهى اول و حال درونى دوم و كوشش و عمل سوم است، مرحله اول سبب تحقق مرتبه دوم و مرتبه دوم سبب تحقق مرتبه سوم است، سببى كه اقتضاى جریان سنت حق را در ملك و ملكوت دارد اما علم و آگاهى عبارت است از معرفت و توجه به سنگینى زیان گناه و این معصیت حجاب میان انسان و هر محبوب مثبتى است،

چون این توجه و عرفان به او دست دهد و یقینى چیره بر قلب او گردد از این توجه به خاطر این كه گناه عامل از دست رفتن محبوب شده درد پشیمانى و الم حیا و شرمسارى از قلب سر میزند، و قلب به این معنا توجه میكند كه این تیره بختى و تیره روزى معلول از دست رفتن عمل صالح است،

این الم و درد قلبى به حالت دیگر كه عبارت از اراده و قصد به جانب فعل و عمل است ظهور میكند كه گرهى به گذشته و حال و آینده دارد، گره و تعلّقش به حال به صورت ترك گناه كه فعلًا آلوده به آن است خودنمائى میكند، و نسبت به آینده به صورت عزم جدى بر ترك گناه خود را نشان میدهد و نسبت به گذشته در چهره تلافى و جبران گذشته ها از قضاى واجب و پر كردن خلأ كارهاى خیر تحقق مییابد.

چون علم و حال و عمل از افق وجود انسان نسبت به نواقص و ناپاكیها و آلودگى هایش طلوع میكند، توبه تحقق مییابد و گناه آمرزیده میشود، و گذشته ها جبران میگردد و آینده در گردونه سلامت قرار میگیرد، و مغفرت و رحمت شامل انسان میشود، و ظلمت به نور تغییر مییابد، و باطل میرود و حق به جاى آن قرار میگیرد و سعادت دنیا و آخرت انسان تضمین میگردد.

و از آنجا كه گناه و معصیت یقیناً مهلك ترین سم، و مخرب دین، و بر باد دهنده دنیا و آخرت است وجوب توبه از آن فورى است و نسبت به انجام آن درنگ و وقت گذرانى و وعده دادن بخود براى توبه در آینده ابداً جایز نیست و بلكه تأخیر آن به هر علّتى معصیتى دیگر و گناهى زشت است

و چه بسا كه در تأخیر آن آفاتى گریبانگیر انسان شود و از همه آفات زیانبارتر تنگى وقت و از دست رفتن مهلت و رسیدن لحظه مرگ كه همه و همه موجب تحقق نیافتن این حقیقت عظیمه و مایه الهیه و ملكوتیه است.

قرآن مجید در این زمینه هشدار كمرشكنى می‏دهد كه واجب است هر معصیت كارى به این هشدار با همه وجود توجه كند:

وَ لَیْسَتِ التَّوْبَةُ لِلَّذِینَ یَعْمَلُونَ السَّیِّئاتِ حَتَّى إِذا حَضَرَ أَحَدَهُمُ الْمَوْتُ قالَ إِنِّی تُبْتُ الْآنَ وَ لَا الَّذِینَ یَمُوتُونَ وَ هُمْ كُفَّارٌ أُولئِكَ أَعْتَدْنا لَهُمْ عَذاباً أَلِیماً: «7»

و براى كسانى كه پیوسته كارهاى زشت مرتكب میشوند تا زمانى كه مرگ یكى از آنان فرا رسد و در آن لحظه كه همه فرصتها از دست رفته گوید: اكنون توبه كردم، و نیز براى آنان كه در حال كفر از دنیا میروند توبهاى نیست، اینانند كه عذابى دردناك براى آنان آماده كرده ایم.

در این زمینه روایاتى معتبری درباره توبه حقیقى و بازگشت جدى به سوى پروردگار است، توبه‏اى كه قصد آدمى را بر ترك گناه جدى كند، و گذشته را جبران نماید، و آیندهاى پاك و سالم بسازد.

پی نوشت‎ها:

1.    نور، آیه 31

2.    هود، آیه 61

3.    غافر، آیه 3

4.    نساء، آیه 16

5.    بقره، آیه 222

6.    شورى، آیه 25

منبع:

تفسیر حكیم ج2، نوشته حضرت آیت الله حسین انصاریان

تهیه و تنظیم: عبداله فربود، گروه حوزه علمیه تبیان