شناسنامه ی هامون

تهیه کنندگان: داریوش مهرجویی، شرکت پخشیران/ مدیر تولید: فریدون آزما/ مدیر تدارکات و جلوه های ویژه: محمد علینقی کنی/ دستیاران کارگردان: امیر سیدی، مسعود رشیدی/ منشی صحنه و برنامه ریز: پروانه پرتو/ نویسنده فیلمنامه: داریوش مهرجویی/ مدیر فیلمبرداری: تورج منصوری (رنگی، 35 میلی متری)/ عکاس: رضا مهاجر/ تدوین: حسن حسندوست/ موسیقی: ناصر چشم آذر/ طراح و اجرای گریم: عبدالله اسکندری/ طراحان صحنه: فریار جواهریان، معصومه وثوق/ طراح لباس: ژیلا مهرجویی/ صدابرداران سرصحنه: اصغر شاهوردی احمد صالحی/ بازیگران اصلی: خسرو شکیبایی/ عزت الله انتظامی/ حسین سرشار، بیتا فرهی، توران مهرزاد، جلال مقدم، امرالله صابری، فتحعلی اویسی، آنیک شفرازیان، علی کشاورز، فاطمه طاهری، فرهاد خان محمدی، اسدالله یکتا، فریدون آزما، فتانه آصف، رشید اصلانی، اکبر مشکاتی، صدیقه کیانفر/ 120 دقیقه.

"حمید هامون" در حالی که همسرش او را ترک و تقاضای طلاق کرده، مشغول کار روی رساله دکترایش به نام "عشق و ایمان" هم هست. دوستی دارد وارسته به نام "علی عابدینی" که هنگام تنهایی و سرخوردگی ها به دادش می رسد. "هامون" در حالی که درگیر ماجراهای حقوقی مربوط به طلاق و سرگرم مشغله های شغلی و زندگیش است ، لحظات خوش و ناخوش زندگی گذشته اش را هم مرور می کند. در مواجهه با بن بستی نهایی، خودش را به دریا می افکند. اما این "علی عابدینی" است که به دادش می رسد و از غرقه شدن می رهاندش.

"هامون" یک فیلم روشنفکرانه است و این روشنفکری از همان نخستین صحنه ها بشدت خود را تحمیل می کند. ... اینچنین است که مهرجویی فیلم روشنفکرانه اش را آغاز می کند و آن را با انبوه عبارات و اصطلاحات فلسفی مآب آکنده می سازد. (مسعود ترقی جاه، سروش، شماره 508، شنبه 12 اسفندماه 1368).

داریوش مهرجویی با این فیلم برمی گردد به بازنگری مجدد کاراکتر مورد نظرش- آدمی که نمی تواند- و این عدم توانایی او را در هر جهتی می توان تعمیم داد و ... در اینجا نیز بار دیگر بگوئیم که شخصیت حرفه ای فیلمساز مانع از سقوط فیلم به ورطه یک ملودرام خانوادگی پرسوز و گذار می شود. ... (ایرج صابری، فاراد، شماره 40، 23 مردادماه 1369).

به نظر من ساختمان فیلم فاقد یکدستی است. از شروع و پایان فلینی وار. ... بگیریم تا کمدی اسلپ استیک راه پله و شعرخوانی رفتگر و درام اجتماعی خون گرفتن از خود، به نظر می رسد از هر یک از انواع سینما تکه ای دارد. ... در روان بودن فیلم و اینکه حوصله تماشاگر را سر نمی برد، من هم حرفی ندارم. (احمد طالبی نژاد).

البته این (ساختمان غیریکدست فیلم) نوعی سبک است. ضعف نیست. عمداً این کار را می کند. به نظر من مهرجویی در تلفیق این شیوه های بیانی موفق است، ... من بیشتر ترجیح می دهم که با احتیاط بگویم تکه هایی از "هامون" در ما هست. نه اینکه همه ما "هامون" هستیم. ... آویزان بودن مشکل خیلی از روشنفکران همه کاره و هیچکاره است. ... اما چیزی که در این فیلمساز به عنوان یک سبک بسیار ارزنده و مهم توی این فیلم، و کم و بیش در فیلمهای دیگرش به چشم می خورد، تکرار می کنم. توانایی اوست در تلفیق استادانه ی جزئی ترین رفتار آدمها با مفاهیم عام و کلیات ذهنی. (جهانبخش نورایی. هر دو نظر به نقل از ماهنامه ی فیلم. شماره 94، شهریور ماه 1369).

اما از همه ی این مسائل جالب تر ( و در واقع جالب ترین مسئله فیلم) نبود ساختمان در فیلم است. "هامون" بشدت مغشوش و درهم ریخته است. طبق معمول- البته- خیلی ها می گویند چون قرار است آشفتگی و عدم قطعیت ذهنی یک فرد نشان داده شود، پس باید ساختمان فیلم هم آشفته و مغشوش باشد. و این نامناسب ترین حرفی است که بتوان درباره ساختمان یک فیلم گفت. در هر نوع آشفتگی یک نوع نظم وجود دارد. قصد فیلم نمایش آشفتگی هامون است یا آشفته کردن تماشاگر؟ هر فصل "هامون" را می شود به جای فصل دیگری گذاشت. می توان تمام سکانسها را بهم ریخت و هر کدام را در هر لحظه ای که خواست نمایش داد. می توان پرده های فیلم را جابجا نمایش داد. ... (شاهرخ دولکو، سروش، شماره 524، 3 شهریور ماه 1369).

"هامون" یک خط قصه سرراست و ملودرام آشنا دارد که حکایت مکرر اختلاف زن و شوهر ایرانی باشد. حالا قرار است مجموعه ی عواملی این قصه ی یک خطی را قوام ببخشند، پررنگ کنند و به زوایای مختلف آن، جذابیت دراماتیک بدهند. ... این از تهمتهای ناروای روشنفکری و این از قیاس باطلب با "ابراهیم". این از تناقض بزرگ فیلم بین ظاهر روشنفکرانه و باطن لمپن اندیش (تا به فراست، هرکه چهره ی خویش در آن بیند) و این هم از تناقض بزرگتر ذهن داریوش مهرجویی به عنوان سینماگری مولف و صاحب اندیشه ... (شهرام جعفری نژاد).

فیلم "هامون" ادعانامه ای است صریح و بی پروا علیه روشنفکران جامعه. دیدگاه انتقادآمیز مهرجویی نسبت به موجودیت روشنفکر در این فیلم، تازگی ندارد و "حمید هامون" اولین روشنفکری نیست که در حیطه ی فیلمهای مهرجویی هویت فردی و موقعیت اجتماعی اش مورد ارزیابی قرار می گیرد و در حد موجودی سترون، واخورده، ویرانگر و بی اعتبار معرفی می شود. روشنفکرستیزی در آثار مهرجویی مضمونی سابقه دار است و از همان اولین فیلم معتبر این فیلمساز به طور ضمنی مطرح شده است. (تهماسب صلح جو، هر دو نظر از ماهنامه ی فیلم. شماره 95. مهرماه 1369).

... نتیجه می گیریم که شما در این فیلم هم مانند "پستچی" قصد "فضل سینما" نمایی دارید، با یک اشنایی دادن ناقص با عنصر روشنفکر و به نقد کشیدن نارسای دنیای آنان با وسایل سینما در حالیکه، برداشت شما از سینما و طرح آن از همان نوع روشنفکری است که "هامون" می نمایاند. این دکوپاژ، این مونتاژ، این "فلاش بک" های ناشی از تراوش تخیل "هامون" نمونه ی یک بازی روشنفکرانه ی کاذب در سینما است. مثل اینکه شما "سنوب" را با "روشنفکر" اشتباه کرده اید ... (دکتر هوشنگ کاووسی، امید، سال اول، شماره ی 2، یکشنبه 2 دی ماه 1369).

جوایز: سیمرغ بلورین بهترین کارگردانی به داریوش مهرجویی (به خاطر ایجاد هماهنگی کامل در فیلم و دست یافتن به معیارهای بالای سینمایی و زیبایی شناسی)، سیمرغ بلورین بهترین فیلمنامه به مهرجویی (به خاطر ارائه موفق مفهوم "علی خواهی" در فرهنگ ایرانی)، سیمرغ بلورین بهترین بازیگر مرد نقش اول (خسرو شکیبایی)، سیمرغ بلورین بهترین فیلمبرداری (تورج منصوری)، سیمرغ بلورین بهترین تدوین (حس حسندوست)، و جایزه ی ویژه به داریوش مهرجویی (به خ اطر تلاش موفق در ساخت و پرداخت فیلمی تامل برانگیز که حدیث صادقانه، موثر و سینمایی تحول و بازگشت انسان به سوی اصل خویش است- 1368).

تالیف احمد امینی