تبیان، دستیار زندگی
زنی كه نمی‏خواهد در حماقت و جهل زندگی كند و تسلیم دنیاپرستان شود، چگونه زیستن را از كجا و چه كسی بیاموزد؟ در این دنیای پرتلاطم مادی و زرق و برق‏های پرجاذبه و فریبنده كه ممكن است هر دین‏داری را به سوی خود بكشاند آیا راهی برای خود ساختن و صحیح زیستن وجود دا
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

محیط تربیتی حضرت زینب علیهاالسلام

حضرت زینب علیهاالسلام

زنی كه نمی‏خواهد در حماقت و جهل زندگی كند و تسلیم دنیاپرستان شود، چگونه زیستن را از كجا و چه كسی بیاموزد؟ در این دنیای پرتلاطم مادی و زرق و برق‏های پرجاذبه و فریبنده كه ممكن است هر دین‏داری را به سوی خود بكشاند آیا راهی برای خود ساختن و صحیح زیستن وجود دارد؟

آیا در مذهب و فرهنگ ما زن می‏تواند بینشی اصیل، مستقل و مناسب با طبیعت فطری خود داشته باشد، تا بازیچه مغرضان، استعمارگران و هوسرانان دنیای مادی نشود؟ برای به دست آوردن پاسخ باید به سراغ قرآن و تاریخ اسلام رفت.

قرآن كریم زنانی را معرفی می‏كند كه به خودسازی و زندگی پاكیزه دست‏ یافته‏اند مانند آسیه (همسر فرعون) و مریم مادر مسیح. در تاریخ اسلام نیز افرادی این راه را پیموده و به ما آموخته‏اند كه چگونه باشیم و چگونه زندگی كنیم. آنها زندگان تاریخ‏اند.

از روایات و اخبار استفاده می‏شود كه بخشی از علوم بانو زینب سلام الله علیها از جانب پروردگار به او افاضه شده بود. امام سجاد(علیه‌السلام) در خطابی به عمه‏اش زینب فرموده است: «انتَ ‏بِحمداللهِ عالمةٌ غیرَ مُعلمه و فهمه غیرَ مُفهمه‏»؛ تو بحمدالله دانشمندی معلم ندیده هستی و دارای درك و فهمی هستی كه ذاتی تو است.

در این مقاله به برخی از صفات یكی از آن بانوان، حضرت زینب سلام الله علیها اشاره می‏كنیم و گوشه‏هایی از زندگی درخشان آن بانو را به نظاره می‏نشینیم.

محیط تربیتی، خانه علی علیه‌السلام

اولین محیط تربیتی هر انسان خانه اوست. ‏خانواده زینب؛ پدر و مادر او نمونه‏های كامل انسانیت هستند؛ علی(علیه‌السلام) تا زمانی كه زنده بود ذره‏ای غیر از حلال نخورد و برای غذای خود به نان جو خشكی همراه با شیر اكتفا می‏كرد. آخرت را بر آسایش و راحتی زندگانی دنیا ترجیح می‏داد و اگر در مقابل دو كار الهی قرار می‏گرفت كار سخت‏تر را انتخاب می‏كرد. خود آب از چاه می‏كشید و هیزم برای آتش می‏آورد. حضرت علی (علیه‌السلام) همیشه خوشرو و متبسم، متواضع و فروتن بود. بسیار ساده مانند بردگان می‏نشست و غذا می‏خورد. در عبادت بی‏نظیر بود. در هر شبانه‎روز ای بسا هزار ركعت نماز می‏خواند. كانون خانواده‏اش سراسر ایثار، محبت و تعاون بود.

همسرش «عبدالله بن ‏جعفر» از نیكان زمان و ثروتمندان آن عصر بود و در جود و بخشش مشهور به «ابوالمساكین‏» است. با این حال زینب سلام الله علیها برای خود هیچ اندوخته‎ای نداشت و با دست‏ خالی به كربلا به اسارت رفت و بازگشت. امام سجاد(علیه‌السلام) فرمود: «زینب سلام الله علیها در زندگانی خود برای آینده‏اش هیچ چیز ذخیره نكرد.»

مادر زینب یعنی فاطمه زهرا (علیهاالسلام) نیز الگوی فضایل و در تربیت فرزندانش بسیار كوشا بود. تمام كارهای خانه را خود انجام می‏داد. گندم آرد می‏كرد و آرد را خمیر می‏نمود و نان می‏پخت و لباس ‏وصله می‏زد. شب‎های جمعه تا صبح در حالت ركوع و سجده به سر می‏برد و جز برای دیگران برای خود هیچ دعا نمی‏كرد. در اثر كار زیاد بدنش رنجور شد، تا آنجا كه علی(علیه‌السلام) فرمود: در پی آب كشیدن از چاه اثر آن بر سینه زهرا باقی ماند و در اثر آرد كردن با آسیاب، دست‏هایش پینه بست و در اثر نظافت و پخت و پز لباسش پیوسته گردآلود بود. در سخن گفتن از راستگوترین افراد بود.

این خانواده بهترین الگو برای احترام متقابل نسبت ‏به یكدیگر است، احترام به همسر یكی از اصول زندگی خانه آنهاست، علی(علیه‌السلام) می‏فرماید: «به خدا قسم من هیچ زمان فاطمه را خشمناك نكردم و او را بر كاری اجبار ننمودم تا این كه از دنیا رحلت كرد و همچنین هیچ‏گاه فاطمه مرا خشمناك نكرد و از من نافرمانی ننمود و هر وقت‏به او نگاه می‏كردم غم‏ها از وجودم رخت‏ برمی‏بست.»

انفاق این خانواده سرمشق زندگی همگان است، زیرا پناهگاه یتیمان، فقیران و بردگان بوده و از كوچك تا بزرگ ایشان حتی غذای خود را برای خدا از خویش دریغ می‏داشتند و به نیازمند می‏دادند. (آیات ‏7 تا 11 سوره «هل اتی‏» بیان كننده روحیه جود و بخشش این خانواده است.)

حضرت زینب علیهاالسلام در خطبه‏های خود نشان داده كه به معارف قرآن كاملا آشنا بوده است. اگر كسی به آیات قرآن معرفتی جامع نداشته باشد چگونه می‏تواند هر آیه‏ای را برای استدلال مخصوص به گونه‏ای كه دشمن را محكوم كند، به كار برد.

فرزندان این خانواده كه از جمله آنها «زینب‏» است، از مكارم اخلاق این پدر و مادر بهره‏ها گرفته‏اند؛ در دانش، زهد، صبر، عفت، حضور در صحنه‏های سیاسی.

از روایات و اخبار استفاده می‏شود كه بخشی از علوم بانو زینب سلام الله علیها از جانب پروردگار به او افاضه شده بود.

زینب در چنین خانواده و محیطی بزرگ شد. او نزد بهترین آموزگاران بشریت تربیت ‏یافت.

دانشی از سوی خدا

از روایات و اخبار استفاده می‏شود كه بخشی از علوم بانو زینب سلام الله علیها از جانب پروردگار به او افاضه شده بود. امام سجاد(علیه‌السلام) در خطابی به عمه‏اش زینب فرموده است: «انتَ ‏بِحمداللهِ عالمةٌ غیرَ مُعلمه و فهمه غیرَ مُفهمه‏»؛ تو بحمدالله دانشمندی معلم ندیده هستی و دارای درك و فهمی هستی كه ذاتی تو است.

حضرت زینب علیهاالسلام

او «مفسر قرآن‏» بوده است و در ایامی كه علی (علیه‌السلام) در كوفه حضور داشت این بانوی بزرگ مجلسی در منزل خود داشته و برای زنان تفسیر قرآن بیان می‏فرموده است. در یكی از روزها بیان تفسیر «كهیعص‏» را می‏فرمود. در آن میان امیرمؤمنان (علیه‌السلام) وارد شد و فرمود: ای نور دیده! شنیدم كه تفسیر كهیعص را برای زنان بیان می‏نمودی. عرض كرد: بلی فدایت ‏شوم! فرمود: ای نور دیده! این رمزی است در مصیبتی كه پس از این بر شما عترت پیغمبر، وارد می‏شود پس برخی از آن مصایب را برایش برشمرد تا جایی كه گریه آن مظلومه بلند شد.

گواه دیگر بر دانش انبوه آن بانو خطبه‏هایی است كه در كوفه و شام ایراد كرده است و دانشمندان زیادی آنها را ترجمه و شرح كرده‏اند. این خطبه‏ها نشان‏دهنده تسلط علمی آن بانو در علوم اسلامی به ویژه قرآن كریم بوده است. آیاتی كه او در این خطبه‏ها مطرح كرده است جواب دهنده شبهات بسیاری در زمینه‏های اعتقادی و غیر آن است.

حضرت زینب علیهاالسلام در خطبه‏های خود نشان داده كه به معارف قرآن كاملا آشنا بوده است. اگر كسی به آیات قرآن معرفتی جامع نداشته باشد چگونه می‏تواند هر آیه‏ای را برای استدلال مخصوص به گونه‏ای كه دشمن را محكوم كند، به كار برد.

از آنجا كه امام حسین علیه‌السلام، از عبادت‏های خواهرش زینب كاملا مطلع بود می‏دانست كه او نزد پروردگار خود مقام استجابت دعا دارد در آخرین وداع به وی می‏فرماید: «یا اختاهُ لا تَنسینی فِی نافلةِ اللیل‏»؛ ای خواهرم! مرا در نمازهای شبت فراموش نكن.

آری، تنها غواص ماهر دریای قرآن و حقایق آن می‏تواند حامل پیام امامت ودیعه‏دار اسرار الهی باشد. او در زمان بیماری امام سجاد (علیه‌السلام) از جانب امام حسین(علیه‌السلام) نیابت ‏خاصی برای مراجعات و رفع مشكلات مذهبی مردم داشته است و مردم نیز در امور حلال و حرام به زینب سلام‎ الله ‎علیها مراجعه می‏كردند تا زمانی كه امام سجاد (علیه‌السلام) از بیماری شفا پیداكرد.

شاهد دیگر بر مقام علمی او روایاتی است كه آن محدثه نقل كرده است، از جمله آنها، خطبه مادرش فاطمه(علیهاالسلام) در مسجد مدینه است. و حدیث «ام ایمن‏» پیرامون حوادثی كه در آینده در كربلا به وقوع خواهد پیوست.

در محضر خدا

چنانكه نوشته‏اند آن بانوی پاك در همه عمر هیچ‎گاه نمازهای نافله را ترك نكرده است. امام سجاد علیه‌السلام فرمود: «عمه‏ام زینب در مسیر كوفه تا شام نمازهای واجب و مستحب را به جا می‏آورد و در بعضی جاها به علت گرسنگی و تشنگی زیاد نمازش را نشسته می‏خواند.»

از آنجا كه امام حسین(علیه‌السلام)، از عبادت‏های خواهرش زینب كاملا مطلع بود می‏دانست كه او نزد پروردگار خود مقام استجابت دعا دارد در آخرین وداع به وی می‏فرماید: «یا اختاهُ لا تَنسینی فِی نافلةِ اللیل‏»؛ ای خواهرم! مرا در نمازهای شبت فراموش نكن.

مراتب عرفانی حضرت زینب علیهاالسلام با مقام امامت چندان فاصله‏ای ندارد. او مانند مادرش زهرا چنان در عبادت كوشا بود كه پاهای مباركش متورم شد.

مراتب عرفانی حضرت زینب علیهاالسلام با مقام امامت چندان فاصله‏ای ندارد. او مانند مادرش زهرا چنان در عبادت كوشا بود كه پاهای مباركش متورم شد.

نشان داد كه تفاوتی بین زن و مرد برای رسیدن به عبودیت پروردگار نیست و ملاك و امتیاز انسان نزد خداوند مذكر و مؤنث ‏بودن نیست.

قرآن می‏فرماید:« مَنْ عَمِلَ صَالِحًا مِّن ذَكَرٍ أَوْ أُنثَى وَهُوَ مُؤْمِنٌ فَلَنُحْیِیَنَّهُ حَیَاةً طَیِّبَةً وَلَنَجْزِیَنَّهُمْ أَجْرَهُم بِأَحْسَنِ مَا كَانُواْ یَعْمَلُونَ‏»(نحل/97)؛ هر كس عمل صالحی انجام دهد - مرد باشد یا زن - در صورتی كه ایمان داشته باشد ما حتما به او زندگی پاكیزه روزی گردانیم و بهتر از آنچه عمل كرده‏اند به آنها پاداش می‏دهیم.

در آیینه زهد

زاهد آن فقیری نیست كه به دلیل ناتوانی خویش دنیا را نخواهد بلكه كسی است كه با وجود ثروت و امكانات، به زر و زیور دنیا دلبسته نباشد. زینب پاك در دامن مادری تربیت‏ شد كه پوست گوسفند، فرش خانه‏اش بود و پدر بزرگوارش بارها كفش خود را پینه می‏زد و در زمان خلافت هرگز دو خورشت‏ یكجا مصرف نكرد.

زنی كه نمی‏خواهد در حماقت و جهل زندگی كند و تسلیم دنیاپرستان شود، چگونه زیستن را از كجا و چه كسی بیاموزد؟ در این دنیای پرتلاطم مادی و زرق و برق‏های پرجاذبه و فریبنده كه ممكن است هر دین‏داری را به سوی خود بكشاند آیا راهی برای خود ساختن و صحیح زیستن وجود دارد؟

همسرش «عبدالله بن ‏جعفر» از نیكان زمان و ثروتمندان آن عصر بود و در جود و بخشش مشهور به «ابوالمساكین‏» است. با این حال زینب سلام الله علیها برای خود هیچ اندوخته‎ای نداشت و با دست‏ خالی به كربلا به اسارت رفت و بازگشت. امام سجاد(علیه‌السلام) فرمود: «زینب سلام الله علیها در زندگانی خود برای آینده‏اش هیچ چیز ذخیره نكرد.»

او هجرت و شركت در حماسه كربلا و اسارت را بر ماندن در مدینه و زندگی در كنار شوهر و داشتن كنیزان و غلامان ترجیح داد و فریفته خوشی چند روزه دنیا نشد و نام خود را در كنار امام حسین(علیه‌السلام) ثبت كرد، آگاهی داشتن آن بانو از حوادث كربلا، شهادت برادرش و اسارت خود، بر عظمت این زهد می‏افزاید.

وی دو فرزند خود را نیز به كربلا برد و آنها به شهادت رسیدند. با این كه علاقه مادر نسبت‏ به فرزند امری ذاتی و فطری است وقتی كه آن دو به شهادت رسیدند برای این كه در صبر و ایمان او خللی پیدا نشود برای دیدن دو فرزند شهیدش از خیمه‏ها بیرون نیامد.

او به زنان مسلمان آموخت ‏به جای نظاره و تقلید زندگی دیگران و توجه به زیورهای دنیا و دل بستن به آنها باید دنیا را وسیله رسیدن به آخرت دانست و زخارف دنیا انسان را ابدی نمی‏كند و آنچه به انسان حیات جاوید می‏بخشد تكیه به معنویت است.

منبع:

مجله ماهنامه كوثر، شماره 6 ، حسین علوی مهر .

پیوند به:

زینت پدر؛ زینب است

حضرت زینب علیهاالسلام در مقام تسلیم و رضا

روایات نقل شده از زینب کبری علیهاالسلام

مشاوره
مشاوره
در رابطه با این محتوا تجربیات خود را در پرسان به اشتراک بگذارید.