باغی که قتلگاه شد

باغ فین کاشان

سابقه و قدمت باغ فین احتمالا به دوره صفویه بازمی‌گردد وسعت باغ بالغ بر 23 هزار مترمربع و شامل یک حیاط مرکزی است که به وسیله دیوار، بارو و برج‌های استوانه شکل محصور شده‌است در مقایسه با بسیاری از باغ‌های ایرانی مشابه، باغ فین با آب قابل توجهی مشروب می‌شود.

تاریخچه:

برخی منابع تاریخی قدمت این باغ را به دوران سلطنت آل‌بویه می‌رسانند به استناد این منابع، زلزله مهیب سال 1573 میلادی باعث تخریب کلی باغ شد بقایای باغی در چند صد متری باغ فین(باغ نو) موجود است که به باغ کهنه معروف است باغ کهنه در دوره ایلخانان مغول بیشترین گسترش را یافته بوده است به هرحال ساختمان باغ فین فعلی به دوران شاه‌عباس اول نسبت داده شده و میراث فرهنگی ایران طراح باغ را غیاث‌الدین جمشید کاشانی می‌داند با این وجود منابع دانشگاهی طراح باغ را شیخ بهایی معرفی می‌کنند.

کار ساخت و توسعه عمرانی باغ در دوره شاه صفی و شاه‌عباس دوم نیز ادامه یافت و به اوج رسید بناهای سردر ورودی، کوشک صفوی و یکی از حمام‌ها محصول این دوره بوده‌اند همچنین شاه سلیمان صفوی صفه‌ای پیرامون چشمه فین بنا نمود که احتمالا موجب تغییر نام چشمه فین به چشمه سلیمانیه بوده است از اواخر دوره صفویه تا دوره زندیه و همزمان با حمله افغان و لشکرکشی‌های نادر شاه، توجهی به باغ نشده است در دوره کریمخان زند و همزمان با وقوع چند زلزله پیاپی، باغ و ابنیه موجود در آن مورد مرمت قرار گرفت و بنای خلوت کریمخانی به آن افزوده گشت.

در دوره سلطنت فتحعلی‌شاه قاجار، بخش‌هایی زیادی به ابنیه باغ افزوده شد تقریبا مابقی ابنیه موجود در باغ، همگی محصول این دوران است ولی با مرگ فتحعلی‌شاه، کار رسیدگی به باغ و درختان آن رها شد و حتی بخش‌هایی از باغ از میان رفت با ثبت ملی این اثر در هفتاد سال پیش، رسیدگی و توجه به آن اهمیت بیشتری یافت در دوره پهلوی، بنای موزه ملی کاشان بر خرابه‌های خلوت نظام‌الدوله و همچنین بنایی در حدفاصل کتابخانه و حمام‌ها ساخته شد و سایر ابنیه نیز مورد مرمت قرار گرفت سوء مدیریت و بی‌توجهی در چند سال اخیر، موجب خسارات جبران ناپذیری به باغ شده‌است.

از زمانهایی بس دور در پایین این چشمه باغی وجود داشته است که کمی پایین تر از باغ فعلی بوده و بر اثر زلزله ای که در سال 982هق روی داد باغ به کلی ویران شد که به دستور شاه عباس صفوی بعد از سال 1000هق باغی در مکان فعلی که در حقیقت قسمتی از باغ قدیمی بود ساخته شد از سال 1135 قمری بعد از حمله افاغنه آبادی باغ به رکود گرایید ولی با دستور "خلوت کریم خانی" در ضلع جنوبی باغ واقع است باغ فین روی به آبادانی گذاشت ولی با زلزله معروف سال 1192قمری باغ فین نیز آسیب کلّی دید,که پس از آن یعنی از سال 1200قمری و با روی کار آمدن سلسله قاجار به خصوص با دستور فتحعلی شاه به مرمّت و عمارت , باغ جانی دوباره گرفت که ساختمان شتر گلوی فتحعلی شاهی در ضلع جنوب غربی و حمام سلطنتی بزرگ که در مجاورت حمام اولّیه ساخته شد از آثار آن می باشد.

بررسی اجمالی بناهای باغ تاریخی فین:

سردرب, دیوار و برج ها:

مجموعه باغ فین حدود 23 هزار مترمربع مساحت دارد که در بدو ورود به این مجموعه ,با ساختمان رفیع سردرب ورودی باغ برخورد می کنیم

این قسمت از باغ در دوره صفویه بنا گذاشته شده است این بنا دارای دو طبقه که طبقه تحتانی شامل هشتی و دالان ورودی به باغ با اتاقهای جانبی و طبقه فوقانی شامل سالن وسیع وزیبایی است که دارای چشم انداز خوبی بر اطراف و از جمله بر باغ دارد و دارای درهای مشبک و زیبایی است.

در اطراف باغ از جمله در طرفین سردر,دیواری به ارتفاع پنج و شش متر و هفت برج دیده می شود.

شترگلوی عباسی:

پس از ورود به باغ و گذشتن از خیابان مصفایی که در وسط آن نهر آب زیبایی که همیشه آب از فواره های فیروزه ای آن در فوران است و درختان سرو بسیار زیبایی در دو طرف آن سر بفلک کشیده است؛ اولین ساختمانی که جلب توجه می کند شتر گلوی عباسی است که به دستور شاه عباس بزرگ ساخته شده است.

در جلوی این بنا حوض وسیعی دیده می شود و در پشت این بنا نیز حوضچه ای قرار دارد که از کف آن آب فوران می کند؛این بنا در دو طبقه و به گونه ای ساخته شده که از هر طرف باغ می توان به آن وارد شد, در میان این ساختمان نیز حوضچه ای است که آب چشمه با طرح جالبی(موسوم به شتر گلو)در آن فوران می کند.

بر روی دیوارها و سقف این بنا آثار نقاشی دوره صفویه با تصاویری از شکارگاه و شاهزادگان می باشد,این ساختمان قبلا به صورت سه طبقه و طبقه بالایی آن به صورت کلاه فرنگی بوده است.

شتر گلوی فتحعلی شاهی:

این بنا که در جنوب باغ واقع است به دستور فتحعلی شاه ساخته شده و شامل شتر گلوو صفّه مجاور و دارای دو حیاط خلوت در قسمت شرق و غرب آن است که کف صفّه کلاََ از سنگ مرمر مفروش بوده و سقف آن به طرز جالبی نقاشی شده است که هنوز قسمتهایی از آن دیده می شود کتیبه نستعلیق زیبای دور تا دور صفه مجاور حوض به خط محمد تقی حسینی کاشانی از خوشنویسان معروف اوایل دوره قاجار است.

اندرونی کریمخانی و اتاق شاه نشینی:

این بنا مجموعه مسکونی است که در جنوب باغ و در مغرب شتر گلوی فتحعلی شاهی قرار دارد و در سال 1176 قمری به دستور کریم خان زند و به همت آقا سلیم آرانی حاکم وقت کاشان , ساخته شده و شامل چندین اتاق تو در تو و حیاط و باغچه ای کوچک است که گفته می شود امیر کبیر به مدت 40 روز در این ساختمان زندگی کرده است در مقابل اتاق شاه نشین حوضچه زیبایی ساخته شده است که دارای منافذ متعدد و منظمی است که آب چشمه سلیمانیه فین به طرز جالبی در آن فوران می کند.

روایتی از باغ فین کاشان (کلیپ تصویری)