قلمرو دین در زندگی

مقصود از دین اقلّى و اكثرى چیست؟ و اساساً قلمرو دین در زندگى بشر در دو فرهنگ اسلامى و غربى كدام است؟

صرف نظر از این كه هر دین خاصّى چه توصیه هایى درباره زندگى بشر دارد، به عنوان نگاه برون دینى این پرسش مطرح مى شود كه اصولا در چه مسائلى مى بایست از دین انتظار راهنمایى و كمك داشت؟

سه گونه پاسخ به این پرسش ارائه داده اند: یكى از این پاسخها در جانب افراط، دیگرى در جانب تفریط و سوّمى در مسیر اعتدال قرار دارد:

پاسخ نخست

آن كه گفته شود: بشر در تمام شۆون زندگى فردى و اجتماعى خود از كیفیّت غذا خوردن، لباس پوشیدن، خانه سازى و معمارى، نشستن و برخاستن، راه رفتن و خوابیدن و... تا تشكیل حكومت، تعیین وظیفه تك تك دولتمران و چگونگى كشوردارى و نیز بیان مطالب گوناگون علمى، باید از دین دستورالعمل دریافت كند و بدون مشقّت و تحمّل كمترین رنج تحقیق و مطالعه، بیشترین موفقیت را از طریق دین عاید خود كند.

چنین نگرشى به دین ـ كه دین را موظّف به برآورده كردن همه نیازهاى انسان مى داند ـ نگاه «اكثرى» به دین نام دارد و از آنجا كه بر حسب این نگرش، دین پاسخگوى تمامى انتظارات است، بشر نیازى به استفاده از نیروى عقل و شكوفا كردن توانایى هاى خدادادى خود نخواهد داشت.

این طرز تلّقى از دین كاملا ناصواب و به دور از حقیقت است و هرگز دین حقّى را نمى توان نشان داد كه خواهان كنارگذاردن عقل و توانایى هاى انسان باشد و خود را پاسخگوى تمام نیازمندى هاى بشر معرّفى كند.

بعد از مردود دانستن این نگرش اكثرى به دین، این سۆال از نو مطرح مى شود كه قلمرو واقعى دین چیست؟ و انسان در چه امورى موظّف به پیروى از دین است؟ سۆالى كه چند قرن پیش سر منشأ كشمكشهاى فراوان بین ارباب كلیسا و رجال سیاست در مغرب زمین شد و سرانجام به صلحنامه اى نانوشته منتهى گشت كه در حقیقت دومین پاسخ به پرسش مورد نظر مى باشد:

پاسخ دوم

آن كه گفته شود: زندگى انسان مشتمل بر دو بخش دنیا و آخرت است و این دو بخش كاملا مجزّا و مستقلّ از یكدیگرند، به گونه اى كه عملكرد انسان در امور مربوط به دنیا هیچ گونه تأثیرى در سرنوشت اخروى او ندارد. بشر در امور اخروى و رابطه اش با خدا بایستى از دین دستور بگیرد و در امور دنیوى و زندگى این جهانى مُجاز است آن گونه كه خود مى پسندد عمل كند. این همان دیدگاه سكولاریسم یا جدایى دین از عرصه هاى اجتماعى است و به دیدگاه «اقلّى» معروف است.

این دیدگاه نیز ناتمام به نظر مى رسد؛ زیرا گرچه «زندگى» انسان قابل تقسیم به دو بخش دنیا و آخرت است: كه بخش دنیایى آن از تولد آغاز و با مرگ پایان مى پذیرد و بخش آخرتى آن با مرگ شروع و تا بى نهایت امتداد مى یابد و هر یك از این دو بخش ویژگى هایى مخصوص خود را دارد، لكن تقسیم یاد شده بدین معنا نیست كه «رفتار» و اعمال انسان در دنیا نیز داراى دو بخش است: اعمال دنیوى و اعمال اخروى كه این دو بخش هیچ گونه ارتباطى با یكدیگر ندارند.

چنین نگرشى ـ كه كار دین را تنها نیایشهاى فردى و یا گروهى مى داند كه در عبادتگاه هایى مانند كلیسا و مسجد و امثال آن انجام مى گیرد و محصور به رابطه فردى انسانها با خداست و ارتباطى به زندگى اجتماعى او ندارد، علاوه بر این كه مستند به دلیل صحیحى نیست، به هیچ وجه با محتواى ادیان الهى سازگار نمى باشد و چنانكه مى دانیم هر دین حقّى ـ صرف نظر از سعه و ضیق احكام آن ـ مدّعى است كه بشر موظّف به تطبیق رفتار و اعمال خود در هر دو بُعد فردى و اجتماعى با دستورات آن دین است و انسانها نمى توانند بطور خود سر در دنیا عمل كنند. این معنا با نگاهى گذرا به محتویات ادیان آسمانى بخصوص دین مقدّس اسلام به خوبى نمایان است. )پاسخ سوم را در نوشتار بعدی خواهیم داد، با ما همراه شوید )

منبع :

-        مشکات هدایت ، آیت الله مصباح یزدی ، ص 175 – 177