بعد از رحلت نبی جانشین کیست؟

از جمله اصول اعتقادی مهم مسأله ی ولایت و امامت است که در اصول اعتقادی شیعه از اهمیتی بسیار برخوردار است. اما به راستی چرا شیعیان امامت را جزء اصول اعتقادی خود می دانند اما اهل تسنن نه؟! چه رمزی در این میان است؟!

تعریف امامت!

امامت از منظر شیعیان یکی از اصول اعتقادی دین است که هم سنگ توحید و نبوت مطرح می گردد. در حالی که اهل تسنن مسأله ی جانشینی رسول اکرم (صلی الله علیه و آله) را از جمله مباحث فقهی قلمداد می نمایند و وجوب آن را از نوع وجوب کفائی می خوانند. این اختلاف در واقع ریشه در تعریف امامت و جانشینی نبی اکرم (صلی الله علیه و آله) در میان شیعیان و اهل تسنن دارد و با تعریفی که هر کدام از جایگاه و مقام امام و جانشینی نبی (صلی الله علیه و آله) ارائه می نمایند این موضوع معلوم می گردد.

جانشین پیامبر (صلی الله علیه و آله) یا امام؟!

اهل تسنن اعتقاد دارند که رسول اکرم (صلی الله علیه و آله) پیش از رحلت خویش کسی را به عنوان جانشین پس از خود معین نفرمودند و اگر در احادیث و روایاتی حضرت علی (علیه السلام) را به مردم معرفی نموده اند مضمون این روایات و احادیث دلالت بر محبت و دوستی امیر المومنین (علیه السلام) دارد. براین اساس جانشین پس از پیامبر (صلی الله علیه و آله) هر کسی است که توسط مردم ولو گروهی اندک از آنها معین گردد. در حالی که شیعیان قائل به انتخاب جانشین پیامبر (صلی الله علیه و آله) توسط خداوند متعال و معرفی به مردم توسط خود رسول اکرم (صلی الله علیه و آله) هستند. در واقع شیعیان انتخاب امام و جانشین پیامبر (صلی الله علیه و آله) را مخصوص می دانند یعنی حتماً نص صریحی از جانب خداوند براین مطلب وجود دارد که پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) پیش از رحلت خویش آن را معرفی فرموده اند.

امام کیست؟

در اندیشه ی شیعه امامت مقام و جایگاهی منصوص از جانب خداوند است و براین اساس ویژگی های خاصی را دارا می باشد. در حقیقت امام کسی است که کلیه ی وظایف و مسئولیتها و نقش های پیامبر و نبی را ایفا می کند و تنها تفاوت آنها آن است که بر پیامبر وحی می شود و برا مام دیگر وحی مصطلح توسط فرشته ی وحی انجام نمی گیرد گرچه امام نیز از الهامات غیبی برخوردار است. براین اساس امامت نیز همچون نبوت منصبی الهی است که در ابعاد مختلف هدایت و رهبری مردم را بر عهده می گیرد که این ابعاد عبارتند از: هدایت تکوینی و هدایت تشریعی.

هدایت تکوینی امام!

امام نیز همچون پیامبر در اندیشه ی شیعه نقش هدایت باطنی و روحانی و معنوی همه ی خلقت و در رأس همه ، انسانها را بر عهده دارد و ایشان را به سوی سعادت رهنمون می شود. براین مبنا آگاهی به نفوس و باطن غیب از ویژگی های امام همچون پیامبر است.

هدایت تشریعی امام!

امام مجری احکام الهی و شریعت به اذن الهی پس از پیامبر است و کلیه ی قوانین و دستورات الهی را در جامعه اجرا می نماید. براین اساس وظیفه ی تشکیل حکومت برای اجرای احکام و قوانین اجتماعی دین در جامعه نیز برعهده ی امام است ،همان طوری که در زمان پیامبر برعهده ی شخص نبی بود. به عبارت دیگر تدبیر و اداره و هدایت همه ی امور دنیوی و اخروی مردم برعهده ی امام است زیرا او جانشین پیامبر است و همه ی وظایف و نقش های او را عیناً اجرا می نماید و برعهده دارد.

جانشین پیامبر، امام یا خلیفه؟!

در دیدگاه اهل تسنن جانشین پیامبر که از طریق خود مردم انتخاب می شود نمی تواند نقشی چنان گسترده همچون پیامبر داشته باشد بلکه اوتنها وظیفه دارد احکام را در جامعه پیاده نماید و بدین منظور باید حکومت اسلامی تشکیل دهد. براین اساس جانشین پیامبر در دیدگاه اهل تسنن امام نیست بلکه او خلیفه ای است که حاکم جامعه ی اسلامی می گردد. بنابراین جانشین پیامبر تنها حکومت باید بکند و از این رو مهمترین ویژگی او آن است که بتواند حکومت تشکیل دهد و لذا هر کس که بتواند حکومت تشکیل دهد در جامعه ی اسلامی او شایستگی دارد که جانشین پیامبر و خلیفه باشد.

خلاصه مباحث

براساس آنچه در تعریف جانشین پیامبر (صلی الله علیه و آله) در اندیشه اهل تسنن و شیعیان آمده است، معلوم می شود که به چه علت شیعیان امامت را از اصول اعتقادی خویش می دانند و اهل تسنن آن را یکی از احکام فقهی در شرع به حساب می آورند! در واقع نگاه به امامت به عنوان نقش جایگزین نبوت پس از پیامبر با همه ی ویژگی های آن به جز دریافت وحی از فرشته ی وحی در نظر شیعیان سبب می شود این مقام را مقامی هم رتبه ی نبوت و از اصول اعتقادی به شمار آورند، در حالی که اهل تسنن تنها نقش جانشین پیامبر را در حکومت و تشکیل حکومت اسلامی تعریف می نمایند که برآن اساس جزو احکام عملی شرعی و فقهی به شمار خواهد رفت.

نتیجه گیری و سخن پایانی ....

جانشین پیامبر در اندیشه شیعیان و اهل تسنن جایگاه و نقش متفاوتی دارند .با توجه به این بحث متقن و دلایل منطقی که دیدگاه اهل تسنن و شیعه را در باب جانشینی پیامبر معلوم می نماید، باید قضاوت را برعهده ی مسلمانان نهاد که به راستی جانشین پیامبر چه کسی باید باشد؟! امام یا خلیفه؟!.....

                                                                                                                                                           ن. رادفر

بخش اعتقادات شیعه تبیان

فهرست منابع و مآخذ:

1-    کلام اسلامی – دکتر سعیدی مهر

2-    مسأله ی امامت – شهید مطهری (ره)

3-    الهیات – آیت الله سبحانی

4-    امام شناسی – علامه ی مجلسی (ره)