زیارت اربعین

اربعین، چهلمین روز شهادت امام حسین علیه السلام است كه جان خود و یارانش را فداى دین كرد. ازآنجا كه گرامیداشت ‏خاطره شهید و احیاء اربعین وى، زنده نگهداشتن‏ نام و یاد و راه اوست و زیارت، یكى از راههاى یاد و احیاء خاطره است، زیارت‏ امام حسین‏«ع‏» به ویژه در روز بیستم ماه صفر كه اربعین آن حضرت است، فضیلت بسیاردارد.

امام حسن عسكرى‏«ع‏» در حدیثى علامتهاى ‏«مؤمن‏» را پنج چیز شمرده است:پنجاه و یك ركعت نماز در شبانه روز که هفده رکعت آن نمازهای واجب و مابقی نوافل می باشد، زیارت اربعین، انگشتر در دست راست کردن، پیشانى بر خاك نهادن در نماز ‏و«بسم الله الرحمن الرحیم» را در نماز،آشكارا گفتن.(1)

زیارت اربعین كه در این روز مستحب است، در كتب ادعیه آمده است ‏و به اینگونه شروع مى‏شود: «السلام على ولى الله و حبیبه...» كه این متن،از طریق ‏صفوان جمال از امام صادق‏«ع‏» روایت‏ شده است. زیارت دیگر آن است كه جابربن‏عبدالله انصارى دراین روز خوانده است و متن زیارت به عنوان زیارتنامه آن امام در نیمه ‏ماه رجب نقل شده و با جمله‏«السلام علیكم یا آل الله...» شروع مى‏شود.(2) مورخان نوشته‏اند كه جابربن عبدالله انصارى، همراه عطیه عوفى موفق شدند كه درهمان اولین اربعین پس ازعاشورا به زیارت امام حسین‏«ع‏» نائل آیند. وى كه آن هنگام ‏نابینا شده بود، در فرات غسل كرد و خود را خوشبو ساخت و گامهاى كوچك برداشت تا سر قبر حسین بن على‏«ع‏» آمد و با راهنمایى عطیه، دست روى قبر نهاد و بیهوش شد، وقتى به هوش آمد، سه بار گفت: یا حسین! سپس گفت:«حبیب لا یجیب حبیبه...» آنگاه ‏زیارتى خواند و روى به سایر شهدا كرد و آنان را هم زیارت نمود.(3)

زیارت پیاده

غیر ازعشق و محبت، كه پاى زائر را پیاده به مرقد امام حسین‏علیه السلام مى‏كشاند و رنج ‏سفر و خوف و خطر را به جان مى‏خرد، پیاده روى براى زیارت سید الشهدا، ثواب بسیار دارد و مورد تاكید پیشوایان دین است. امام صادق‏«ع‏» فرموده است:«من خرج من منزله یرید زیارة قبرالحسین بن على‏«ع‏» ان كان ماشیا كتبت له بكل خطوة حسنة و محا عنه سیئة...»(4) هر كس به قصد زیارت امام حسین‏«ع‏»، پیاده از خانه‏اش خارج شود، خداوند در مقابل هر گام، براى او حسنه‏اى مى‏نویسد و گناهى از او مى‏زداید.

یكى از زائران همیشگى امام حسین‏«ع‏» كه هر ماه آن حضرت را زیارت مى‏كرده، به خاطر پیرى و ناتوانى، یك بار نتوانست برود. نوبت بعد كه پیاده پس از چند روز راهپیمایى به ‏حرم مى‏رسد و سلام مى‏دهد و نماز زیارت مى‏خواند، در خواب،آن حضرت را مى‏بیند كه به وى مى‏گوید:چرا به من جفا كردى، تو كه نیكوكار بودى... (5) این شدت عنایت ائمه ‏را به زائر پیاده مى‏رساند. معاویة بن وهب- از اصحاب امام صادق علیه السلام- مى‏گوید:

خدمت آن حضرت رسیدم. در مصلاى خود در خانه‏اش نشسته بود و پس از نماز با خداوند راز و نیاز مى‏كرد. از جمله- در دعا نسبت به زائران قبرحسین‏«ع‏»- مى‏گفت:

«خدایا زائران قبرحسین را بیامرز، اینان كه در این راه، پول خرج مى‏كنند، بدنهاى خود را دراین راه در معرض خطر قرار مى‏دهند... خدایا رحم كن بر چهره‏هایى كه آفتاب، رنگ آنها را تغییر داده، صورتهایى كه متوجه قبراباعبدالله است، چشمهایى كه در محبت ما اشك ‏مى‏ریزد... خدایا این جانها و بدنها را به تو مى‏سپارم، تا كنار حوض كوثر به هم برسیم...»(6) این سنت زیارت پیاده، از زمان ائمه بوده و تا كنون نیز ادامه دارد و اجر بیشمارى براى ‏آن نقل شده است. فاضل دربندى مى‏نویسد: این پیاده بودن، یا به جهت فقیربودن زائراست كه نشان مى‏دهد این زیارت، برخاسته از شوق و محبت است، یا به جهت آنست كه ‏زائر، خود را در برابر سلطان اقلیم جوانمردى و خورشید سپهر عصمت و شهادت كوچك ‏مى‏شمارد و در راه او، رنج ‏سفر پیاده را بر خود هموار مى‏كند و هر دو ارزشمند است.(7) در عراق، از سالها پیش چنین رسم است كه هیئتها، دسته‏ها و كاروانهایى كوچك یا بزرگ، درایام خاصى از بصره، بغداد وعمدتا از نجف، براى زیارت كربلا پیاده حركت‏مى‏كنند. به ویژه درایام زیارتى خاص مثل نیمه شعبان، اول رجب، ایام عاشورا و اربعین ‏بیشتر و پرشكوه تر است و اغلب، راه كنار ساحل فرات را انتخاب مى‏كنند كه از نجف تا كربلا 18 فرسنگ است و چند روز طول مى‏كشد. دراین كاروانهاى زیارتى پیاده، علماى ‏بزرگ هم شركت مى‏كردند، همچون میرزاى نایینى، آیة الله كمپانى، سید محسن امین، وبسیارى ازعلماى معاصر. دراین مسیر، دیدار با عشایر و فعالیتهاى تبلیغى هم انجام ‏مى‏گرفت و شعارهایى هم مطرح مى‏شد و روضه‏خوانى برگزار مى‏گشت.

در ایام حكومت بعثیها، این پیاده رویهاى پر شكوه، آن هم از طریق جاده غیر رسمى‏ كنار فرات، رنگ مبارزه و مخالفت با رژیم عراق هم به خود مى‏گرفت و یك بار هم در ایام ‏اربعین حسینى در سال 1397 ه.ق به درگیریهاى سخت میان نیروهاى بعثى با انقلابیون ‏شیعه و كاروانهاى زیارتى در طول راه و در حرم اباعبدالله الحسین‏«ع‏» انجامید و كشته‏ها ومجروحان بسیارى داد، (8) و به‏«اربعین خونین‏» معروف شد.

پی نوشت ها:

2- مفاتیح الجنان، زیارت اربعین.

3- منتهى الآمال،ج 1، حوادث اربعین/ نفس المهموم، ص 322/ بحارالانوار،ج 98، ص 328.

4- بحارالانوار،ج 98، ص 28/ المزار، شیخ مفید، ص30.

5- همان، ص 16.

6- همان، صص 52 و 8 .

7- اسرارالشهادة، فاضل دربندى، ص136،(چاپ سنگى).

8- شرح مبسوط ماجرا در كتاب‏«انتفاضة صفرالاسلامیه‏»از رعد الموسوى آمده است.