تحصیل و تدریس در كلام بزرگان(1)
تحصیل و تدریس در كلام بزرگان
درباره فضیلت علم و تعلیم و تعلم ، علم مطلوب ، علم مذموم ، مقایسه علم با سایر امور دنیوی و اخروی، وظیفه عالم و ... روایات فراوانی در مجامع روایی نقل شده و گاهی چند جلد از یک کتاب به این موضوع اختصاص داده شده است .
لم و ایمان هر کدام نقشی متفاوت در سازندگی آیندهء انسان دارند. نقش علم این است که راه ساختن را به انسان ارائه میدهد. علم انسان را توانا میکند که هرگونه " بخواهد " آینده را همان گونه بسازد.
علم مانند ابزاری در اختیار خواست انسان قرار میگیرد و طبیعت را آنچنانکه انسان بخواهد و فرمان دهد میسازد. اما اینکه طبیعت را چگونه بسازد، آیا از طبیعت مصنوعاتی بسازد به سود جامعهء انسانی و یا نیروهای مخرب برای مزید توسعه طلبی افرادی مخصوص، این دیگر به این ابزار که نامش علم است مربوط نیست، این بسته به این است که انسانهایی که علم در فرمان آنهاست چگونه انسانهایی بوده باشند.
پیامبر اکرم (ص) به علم و سواد تشویق میکرد، کودکان اصحابش را وادار کرد که سواد بیاموزند، برخی از یارانش را فرمان داد زبان سریانی بیاموزند.
این تأکید و تشویقها درباره علم سبب شد که مسلمین با همت و سرعت بینظیری به جستجوی علم در همه جهان پرداختند، آثار علمی را هر کجا یافتند به دست آوردند و ترجمه کردند.
و خود به تحقیق پرداخته و از این راه علاوه بر اینکه حلقه ارتباطی شدند میان تمدنهای قدیم یونانی و رومی و ایرانی و مصری و هندی و غیره، و تمدن جدید اروپایی، خود یکی از شکوهمندترین تمدنها و فرهنگهای تاریخ بشریت را آفریدند که به نام تمدن و فرهنگ اسلامی شناخته شده و میشود.
در این مقاله نظر علما و شیوه عملی آنها را در کسب دانش متذکر می شویم.
حضرت امام خمینی (ره)
«باید چه طبقه جوان، روحانی، و چه دانشگاهی ، با كمال جدیت به تحصیل علم هریك در محیط خود ادامه دهند.
این زمزمهی بسیار ناراحت كننده كه اخیراً بین بعضی جوانان شایع شده كه درس خواندن چه فایده ای دارد مطلبی است انحرافی و مطمئنأ یا از روی جهالت و بی خبری است و یا با سوء نیت و از القائات طاغوتی شیطانی است كه می خواهند طلاب علوم دینی را از علوم اسلامی باز دارند... .
اگر علوم اسلامی مردانی متخصص نداشت تا كنون آثار دیانت محو شده بود و اگر پس از این نداشته باشد این سد عظیم مقابل اجانب منهدم می شود و راه برای استثمار گران هر چه بیشتر باز می شود و اگر دانشگاهها خالی از مردانی دانشمند و متخصص شوند اجانب منفعت طلب چون سرطان در تمام كشور ریشه دوانده و زمام امور اقتصادی و علمی ما را به دست می گیرد و سر پرستی می كنند .»[1]
شهید ثانی (ره):
باید معلم و شاگرد در اشتغالات علمی ـ اعم از خواندن، مباحثه، تدبر و... همواره ساعی و كوشا باشند و ملازمت و همبستگی خود را در اشتغالات علمی استمرار دهند اشتغالاتی كه مطلوب است .
و سرمایه زندگی آنها را فراهم می سازد آنها نباید حتی الامكان خویشتن را با مسائلی سرگرم سازند كه با علم و دانش ارتباط و پیوندی ندارد ، نباید در كنار علم به امور دنیوی به عنوان دل مشغولی بپردازند ، در صورت لزوم ، باید اشتغالات غیر علمی آنها در حد ضرورت باشد ».[2]
آیت الله سید حسن نجفی قوچانی(ره):
ایشان درباره قصد تحصیل یك طلبه اینگونه می نویسد ( طلبه باید درس را لله بخواند و برای دستگیری و هدایت و ارشاد جهال درس بخواند ، كه بندگان خدا را از ورطه جهالت و ضلالت برهاند ، كه خدا چنین طلبه را دوست خواهد داشت»[3]
آیت الله بهاءالدینی (ره):
ایشان در ضمن توصیه هایی به طلاب می فرمایند: (در تحصیل) باید از سرعت بی مورد و تندخوانی مضر پرهیز كرد ؛ زیرا خوب خواندن ودقت لازم كردن موجب تشویق شخص در ادامه تحصیل اوست ... اگر دقت و حوصله در مطالعه باشدمطالب ارزندهای نصیب انسان می شود ...
نشاط درس برای تحصیل انسان خیلی مفید و ضروری است انسانی كه با نشاط است خوابش كم، اتلاف وقتش كم و صحبتهای غیر ضروریش كمتر است، تمام همتش درس و تحصیل است.[4]
تحصیل و تدریس در سیره عملی بزرگان :
خواجه نصیرالدین طوسی(ره):
نوشتهاند ایشان آنچنان به تحصیل علوم عقلی و دینی علاقه داشت كه شبها كمتر به خواب می رفت و كتب متنوع و گوناگون در نزد خود می گذاشت و اگر از یكی خسته می شد به دیگری می پرداخت و برای آنكه كسالت را از خود دور سازد همیشه شبها نزد خود آب داشت و با آن رفع كسالت و خواب میكرد.
و در این شبها و مواقع بود كه به كشف معظلات و مشكلات علمی فائق می آمد واز شدت فرح و انبساطی كه در آن حالت به وی رخ میداد فریاد میزد «اَین ابناء الملوك من هذه اللّذّه» كجا فرزندان پادشاهان چنین لذتی را می برند.»[5]
پی نوشت ها:
[1] . صحیفه نور ج 2 ص 21 و22 / 24/ 11 / 56 ( مجموعه 22جلدی ) ناشر سازمان مدارك فرهنگی انقلاب اسلامی / 1369
[2] . آدب تعلیم و تعلم در اسلام ـ ( ترجمه كتاب منیه المرید ، شهید ثانی ) ص 185 ـ ترجمه : سید محمد باقر حجتی، دفتر نشر فرهنگ اسلامی خرداد / 1359
[3] . سیاحت شرق ص 210 سید حسن قوچانی معروف به آقا نجفی قوچانی ، چاپ اول مشهد ، انتشارات طوس ، 1351 هـ ش .
[4] . حاج آقا رضا همدانی آیت بصیرت، ص130 سید حسن شفیعی چاپ قدس ـ 1375/ اول
[5] . مردان علم در میدان عمل ـ ج 1 ص 60 ، سید نعمت الله حسینی، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین ، 1375 / چاپ ششم
نویسنده :مهدی رحیمی
منبع :
پایگاه لیله القدر
تهیه و فرآوری : جواد دلاوری ، گروه حوزه علمیه تبیان
