مستأجر جدید

مستأجر جدید: نمایش در یک پرده/ اوژن یونسکو؛ ترجمه ی رضا کرم رضایی.- اصفهان: نشر فردا. 1380. 60 صفحه.

اوژن یونسکو، نمایشنامه نویس معروف، در نوامبر سال 1912 در اسلاتینا (رومانی) به دنیا آمد. مدت کوتاهی پس از تولد او پدر و مادرش به پاریس نقل مکان کردند. زبان مادری یونسکو فرانسوی است و زبان رومانی را در بازگشت دوباره ی خود به رومانی آموخت. یونسکو در ابتدا هیچ علاقه ای به تئاتر نداشت. این نفرت زمانی که او سعی کرد دیالوگ های انگلیسی را حفظ کند کم رنگ شد. صرف حفظ کردن و نوشتن این دیالوگ ها کم کم به نوشتن نمایشنامه علاقه پیدا کرد. اولین نمایشنامه ی او آوازخوان تاس بود که در سال 1950 در پاریس نمایش داده شد و به هیچ وجه موفق نبود. نمیاشنامه ی مستأجر جدید در فاصله ی روزهای 14 تا 16 نوامبر سال 1954 نوشته شد.

مستأجر جدید که یکی از زیبا ترین نمایشنامه های یونسکو است در نهایت سادگی سعی در بیان یک ایده ی به نسبت پیچیده دارد. این نمایشنامه ی 30 صفحه ای در آخر مخاطب را میان مجموعه ای از حدس های بی جواب رها می کند. این ناکامی در یافتن معنا، چه بسا همان درد و ضربه ای است که یونسکو به دنبال ایجاد کردنش بوده است. تنها شخصیت های درگیر در این نمایشنامه؛ مستأجر، سرایدار، باربر اول و باربر دوم هستند.

پرده ی نمایش زمانی که کنار می رود اتاقی خالی در برابر چشمان منتظر تماشاگر، ظاهر می شود. در این اتاق زن سرایدار در حالی که همه چیز را برای حضور مستأجر آماده می کند مشغول خواندن آهنگ است. مستأجر خیلی سریع داخل صحنه می شود. زن سرایدار مرتب با او صحبت می کند و از همه کس و همه چیز حرف می زند. این در حالی ست که مستأجر بدون اینکه به او توجه کند اتاق را متر می کند و از اینکه باربر ها چه زمانی اسباب و اثاثیه را خواهند آورد سوال می کند.

دو باربر وارد صحنه می شوند و مرتب وسایل را در جایی که مستأجر به آنها می گوید قرار می دهند. مستأجر در وسط اتاق برای خود با گچ دایره ای می کشد و از دو باربر می خواهد که صندلیش را در وسط دایره قرار دهند. او روی صندلی مورد علاقه اش می نشیند و اتاق هر لحظه بیش تر از قبل پر از اسباب و اثاثیه می شود. تا حدی که مرد در میان وسایل مدفون می شود. آن دو به او که میان وسایل گم شده است می گویند که دیگر جایی باقی نمانده در حالی که بیرون از خانه حتی خیابان از لوازم او پر شده است. مستأجر از آنها می خواهد که چراغ اتاق را خاموش کنند و بیرون روند. نمایش در تاریکی محض تمام می شود.

خانه ی جدید مستأجر نمادی از ذهن خالی از اطلاعات اوست. دو باربر که هر کدام از در سمت چپ و راست وارد و خارج می شوند، عامل های انتقال دهنده ی اطلاعات به نیمکره ی سمت راست و چپ مغز مستأجر هستند. ذهن او در آخر میان آن همه اطلاعات جهان مدرن، گور می شود. این در حالی است که دو باربر به او می گویند بیرون از خانه ی او همه جا از وسایل و به معنای دیگر اطلاعات پر شده اند. دو باربر حتی پنجره را هم پشت کمد مخفی می کنند و این همان زمانی است که اتاق ذهن مستأجر پر از تاریکی می شود.

تئاتر پوچی یا تئاتر آبزورد اصطلاحی بود که منتقد فرانسوی، مارتین اسلین، برای سوگیری مجموعه ای از تئاترهای قرن 20 استفاده کرد. این اصطلاح به نوعی از تئاتر که به بازه وسیعی از آثار نمایشنامه نویسان دهه‌های پنجاه، شصت از جمله ساموئل بکت، اوژن یونسکو و آرتور آدموف اطلاق می شود. نمایشنامه ی مستأجر جدید هم که در همین مجموعه قرار دارد از نوعی جهت گیری خاص پیروی می کند. در این نوع نمایشنامه دنیا بی معنی و بدون هدف تصویر می شود. این نوع از نمایشنامه نویسی بیش از هرچیز به محو شدن دین از زندگی روزمره باز می گردد.

اگر چه در این درام از امکانات تئاتر ناب خبری نیست و مفهوم کاراکتر، جدال و موضوع  از بین رفته اما این نکته را باید در نظر داشت که یونسکو در انتقال درد و دلهره ی انسان مدرن در قالب این داستان توانایی بی نظیر خود را به تماشا گذاشته است.