درمان دردهاى اقتصادى جامعه
زكات، درمان دردهاى اقتصادى جامعه است و همانگونه كه اگر براى عضوى از بدن كسى ناراحتى پیش بیاید او را از حركت مىاندازد، در جامعه نیز اگر گروهى با مشكلات روبرو شوند، حركت آن جامعه فلج مىشود و زكات براى حلّ مشكلات جامعه است.
معناى زكات
زكات در لغت به معناى رشد و پاكیزگى است. آرى دلسوزى براى محرومین و كمك به آنها سبب رشد معنوى انسان و پاك شدن روح از بخل و حرص و تكاثر است.
زكات در اصطلاح فقهى، به معناى پرداخت مقدار معیّنى از مال به محرومان و نیازمندان است.
زكات در قرآن، هم به معناب لغوى آمده است، چنانكه خداوند مىفرماید: ما به حضرت یحیى از ناحیه خود رحمت و پاكى بخشیدیم و او فردى پرهیزكار بود. «و حَناناً من لدُنّا و زكاةً و كان تَقیّاً»( سوره مریم، آیه 13) و هم به معناى اصطلاحى آمده كه البتّه معناى عامى دارد و به كمكهاى واجب و مستحب هر دو گفته مىشود.
زكات در اسلام
واژه زكات سى و دو مرتبه در قرآن كریم آمده است؛ كه بر اساس آن، پرداخت زكات نشانه ایمان به خدا و روز قیامت است. «مَن آمن باللّه و الیوم الاخر و اقام الصّلوة و آتى الزّكاة...» (سوره توبه، آیه 18)
راه پذیرش توبه و آمرزش گناهان، اقامه نماز و اداى زكات است. «فان تابوا و اقاموا الصّلوة و آتوا الزّكاة فاخوانكم فى الدّین» (سوره توبه، آیه 11)
برپایى نماز و زكات، نشانه حكومت صالحان است. «الّذین ان مكّناهم فى الارض اقاموا الصّلوة و آتوا الزّكاة»(سوره حج، 41)
نشانه مردان الهى، تجارت و داد و ستد، همراه با انجام نماز و اداى زكات است. «رجال لا تلهیهم تجارة و لا بیع عن ذكر اللّه و اقام الصلوة و ایتاء الزّكاة» (سوره نور، آیه 37)
انكار زكات، برابر با كفر است. «الّذین لا یؤتون الزّكاة و هم بالآخرة هم كافرون» (سوره فصّلت، آیه 7)
در سورههاى مكّى فراوانى به مسأله زكات اشاره شده است، از جمله سورههاى اعراف آیه 156، نمل آیه 3، لقمان آیه 4، فصّلت آیه 7. برخى مفسّران این آیات را مخصوص زكات مستحب مىدانند (تفسیر نمونه، ج 8، ص 9) و برخى دیگر مىگویند: حكم زكات در مكه نازل شد، امّا به علت كمى مسلمانان، پول زكات جمع نمىشد و مردم خودشان زكات را مىپرداختند. (تفسیر نور، ذیل آیه 60 سوره توبه) امّا پس از تشكیل حكومت اسلامى در مدینه، مسأله گرفتن زكات و واریز كردن آن به بیتالمال و تمركز آن توسط حاكم اسلامى با نزول آیه «خُذ من أموالهم صَدقة» (تفسیر نور، ج 5، ص 87) مطرح شد.
این آیه در ماه رمضان سال دوم هجرى در مدینه نازل شده و پیامبر دستور داد تا ندا دهند كه خداوند زكات را همچون نماز واجب ساخت. پس از یك سال نیز فرمان داد كه مسلمانان زكاتشان را بپردازند. (تفسیر نور، ج 5، ص 137)
در واقع پس از تشكیل حكومت اسلامى و تأسیس بیتالمال، زكات تحت برنامه مشخصى قرار گرفت و نصابها و مقدارهاى معیّنى براى آن قرار داده شد. (تفسیر نمونه، ج 14، ص 197)
اهمیّت زكات
علماى اسلام زكات را از ضروریات دین و منكر آن را كافر دانستهاند.
روزى امام صادق علیه السلام آداب و نحوه گرفتن زكات را كه در نامه 25 نهج البلاغه نیز آمده است، از قول حضرت على علیه السلام نقل فرمود. سپس گریه كردند و فرمودند: به خدا سوگند حرمتها را شكستند و به كتاب خدا و سنّت پیامبرش عمل نكردند. (وافى، ج 10، ص 156)
زكات، درمان دردهاى اقتصادى جامعه است و همانگونه كه اگر براى عضوى از بدن كسى ناراحتى پیش بیاید او را از حركت مىاندازد، در جامعه نیز اگر گروهى با مشكلات روبرو شوند، حركت آن جامعه فلج مىشود و زكات براى حلّ مشكلات جامعه است.
امام رضا علیه السلام فرمود: خداوند به من نعمتهایى داده است كه دائماً نگران آن هستم تا حقوقى را كه خداوند نسبت به آنها بر من واجب كرده است، پرداخت كنم. سؤال شد: شما نیز با آن مقام بزرگى كه دارید به خاطر تأخیر زكات از خدا مىترسید؟ فرمود: بله. (جامع الأحادیث، ج 9، ص 42)
رسول خدا صلى الله علیه وآله سوگند یاد كرد كه جز مشرك كسى در مورد پرداخت زكات خیانت نمىكند.(بحارالانوار، ج 96، ص 29)
و نیز فرمود: یا على! ده گروه از امت من كافر مىشوند كه یكى از گروهها كسانى هستند كه زكات نمىپردازند.
در آخرین خطبه خود نیز فرمودند:
اى مردم! زكات اموال خود را بپردازید. پس هر كس زكات نپردازد، براى او نه نمازى است و نه حجّى و نه جهادى. (مستدرك الوسائل، ج 1، ص 507)
در روایات متعددى زكات به عنوان یكى از پایههاى دین اسلام شمرده شده است و فرمودهاند: بناى اسلام بر پنج پایه استوار است: نماز، حج، زكات، روزه و ولایت. (كافى، ج2، ص18 و وسائل، ج1، ص13)
در روایات مىخوانیم: زكات، نشانه بىنقص بودن و كمال اسلام و ایمان است. «تمام اسلامكم اداء الزّكاة» (كنزالعمّال، ج6، ص96)، «... سبعة من كنّ فیه فقد استكمل حقیقة الایمان... و ادّى الزّكاة ماله».(جامع الأحادیث، ج9، ص45)
پیامبر اسلام صلى الله علیه وآله به حضرت على علیه السلام فرمود: علامت و نشانه مؤمنان و شیعیان ما سه چیز است: نماز، روزه و زكات. (جامع الأحادیث، ج9، ص 35)
فرآوری: آمنه اسفندیاری
بخش احکام اسلامی تبیان
منابع:
1- زکات ـ محسن قرائتی
2- جامع الاحادیث ج 9
3- تفسیر نور، ج 5
4- تفسیر نمونه، ج 14
5- وافى، ج 10
6- مستدرك الوسائل، ج 1
7- بحارالانوار، ج96
