چگونه از نفسمان کار بکشیم؟
مردان بزرگ و شخصیت هاى ارزندهاى که نام آنان صفحات تاریخ را روشن ساخته است، در راه هدفهاى بلندِ خود، هیچ گاه از پاى ننشستهاند و همواره براى رسیدن به مقاصد عالى خود تلاش و کوشش نمودهاند و در راه آن گام برداشتهاند.
شما نیز براى اهداف الهى و ارزشمند خود تلاش کنید؛ زیرا کار و کوشش براى رسیدن به اهداف مقدّس، بسیار لازم و پسندیده است و در آیات و روایات، دستورات مؤکد و فراوان درباره آن وجود دارد.
در چه راهى تلاش کنیم؟
تلاش و کوشش عدهاى از مردم در راه منافع دنیوى و اعتبارات خیالى است و از توجه به حقائق عالم هستى، کاملاً غافل هستند. آنان از کسب فضائل روحى و معنوى که همیشه جاودان خواهد ماند و تأمین کننده سعادت دنیا و آخرت انسان است، غفلت مىورزند. هدف آنان کسب و تجارتى پر درآمدتر و بدست آوردن سود بیشتر مىباشد. و مقصد جدّى آنان در زندگى بدست آوردن ثروت بیشتر و یافتن بهره فراوانتر است.
بسیارى از مردم در برنامههاى خود در ارتباط با هدفى که دارند، همه مسائل مربوطه را دقت و بررسى مىنمایند، و پس از یقین به موفقیّت - اگر چه نسبى باشد - به انجام آن مىپردازند. ولى در مسائل عبادى توجّهى به مسأله ارزش آن در نزد خداوند، ندارند و حال آن که پذیرفته شدن عمل در نزد پروردگار، عمل را باثمر مىسازد. به همین جهت حضرت امیرالمؤمنینعلیه السلام مىفرمایند:
کونُوا عَلى قَبُولِ الْعَمَلِ أَشَدَّ عِنایَةً مِنْکمْ عَلَى الْعَمَلِ.(1)
براى پذیرفته شدن عمل، بیشتر عنایت و توجه داشته باشید تا به خود عمل.
در درگاه خداوند پذیرفته شدن عمل، ملاک ارزش و قیمت است نه اصل عمل. اگر کارى را خداوند نپذیرفت، هیچ گونه ارزشى ندارد.
بنابر این باید در راهى تلاش کنیم که مورد رضایت خداوند است، و در فکر پذیرفته شدن آن هم باشیم!
نفس خود را براى کار و کوشش آماده کنید
کار و کوشش همیشه باید با میل واقعى انجام شود. زیرا اگر با اکراه نفسانى همراه باشد، گاهى اثرات منفى به بار مىآورد و زیان آن از سودش بیشتر مىشود.
نباید از تلاش و کوشش در کارهاى نیک، به دلیل آن که مطابق میل ما نیست، دست برداریم. بلکه باید به مخالفت با هواها و امیال نفسانى پرداخته، تا حدّى که نفس را همراه با عقل و وجدان نموده و او را مایل به انجام امور خیر بنمائیم.
آنان که در تلاش و کوششهایى که انجام مىدهند، نفس را تابعِ عقل و وجدانِ خود مىنمایند، و با کمال میل و علاقه دست به برنامههاى سنگین مىزنند، نتایج بسیار ارزندهاى را بدست مىآورند.
مرحوم ملّا مهدى نراقى چگونه خود را براى فعالیّت آماده ساخت؟
زندگى مرحوم ملّا مهدى نراقى را که از بزرگان علماى شیعه است، مورد دقت قرار دهید.
آن بزرگوار آن چنان به درس و بحث علاقه داشت که نامههایى که از وطنش براى او مىآمد، مطالعه نمىکرد. از این جهت که شاید در نامه چیزى باشد که حواس او را پریشان کند و به درس و بحث او لطمه وارد سازد. تا آن که پدر وى را کشتند، خبر قتل او را در نامهاى نوشتند و براى او فرستادند. نامه به دست او رسید، ولى نامه را نخواند و از مضمون آن آگاه نشد و همچنان به درس و بحث خود مشغول بود.
چون بستگان وى از آمدن او ناامید شدند، به استاد او نامهاى نوشتند که قتل پدر نراقى را به او خبر دهد، و او را به قریه »نراق« بفرستد. ملّا مهدى نراقى چون به درس رفت، استاد را غمگین یافت. پرسید: چرا امروز ناراحت هستید؟ و چرا درس را شروع نمىفرمائید؟ استاد گفت: باید به «نراق» بروى؛ زیرا پدرت مریض و مجروح شده است.
مرحوم نراقى گفت: خداوند او را حفظ فرماید، شما درس را شروع فرمائید. آن گاه استادِ وى به قتل پدرش تصریح کرد و به او امر کرد باید به «نراق» بروى.
مرحوم ملّا مهدى نراقى به «نراق» رفت و فقط سه روز در آنجا ماند و سپس به نجف بازگشت. او به این گونه نفس خود را براى تحصیل آماده نمود تا به مقامات بلند علم و عمل نائل گشت.(2)
کن وهم و هراس برون از دل خویش
یاور چه کنى؟ تو خویش شو یاور خویش
مرغان که به شاخهها نلغزند از باد
ز آنست که تکیهشان بود بر پر خویش
براى درک حقیقت باید کوشش کنید
براى رسیدن به حقیقت و یافتن حقّ، باید کوشش و فعالیّت نموده و سختیهاى راه را تحمّل کنیم؛ زیرا بدون سعى و تلاش و تحمّل و صبر در برابر موانع و مشکلات، نمىتوانیم حقیقت را درک نمائیم.
حضرت امیرالمؤمنینعلیه السلام مىفرمایند:
لایُدْرَک الْحَقُّ إِلّا بِالْجِدِّ وَالصَّبْرِ.(3)
حقیقت درک نمىشود، مگر با جدّیّت و صبر.
بنابر این، اگر مىخواهید از گوهر وجودِ خویش استفاده کنید و آنچه را که همگان قدرت درک آن را ندارند بیابید، باید در راه آن کوشش کنید.حضرت امیرالمؤمنینعلیه السلام در یکى از خطبههاى خود چنین مىفرمایند:
اَلْعَمَلُ، اَلْعَمَلُ، ثُمَّ النَّهایَةُ، النَّهایَةُ.(4)
حضرت امیرالمؤمنینعلیه السلام فرمودند:
اِیّاکمْ وَالْایکالُ بِالْمُنى فَإِنَّها مِنْ بَضائِعِ الْعَجْزَةِ.(5)
بپرهیزید از این که کار خود را بدست آرزو بسپارید؛ زیرا به آرزو نشستن و دست از کار کشیدن، سرمایه عجز و ناتوانى است.
هر که دانه نفشاند به زمستان در خاک
نا امیدى بود از دخل به تابستانش
بنابر این شیفتگان مکتب حیاتبخش اهل بیتعلیهم السلام باید در راه رسیدن به مقاصد خویش، گذشته از امید و آرزو، در مقام دست یافتن به آن باشند، و از تلاش و کوشش در راه رسیدن به آن دریغ نورزند. زیرا سعى و کوشش شعار عملى مردان بزرگ و نشانه اسلام راستین است.
با کار و کوشش اراده خود را ثابت و محکم کنید. سعى و تلاش شما نشان دهنده اراده و شخصیت شما است. کار کنید، کوشش کنید، تا بر اثر بیکارى دچار توهّمات و نفوذ شیاطین نشوید.
پی نوشت ها:
1- بحارالانوار : 173/71، از خصال : 11.
2- فوائد الرضویه : 669.
3 - بحارالانوار : 132/34، از امالى مرحوم شیخ طوسى : 113/1.
4- نهجالبلاغه خطبه 176.
5 - امالى طوسى : 193/2 به نقل بحارالانوار : 188/71.
فرآوری : محمدی
بخش اخلاق و عرفان اسلامی تبیان
منبع : کتاب اسرار موفقیّت ، جلد دوم ، سید مرتضى مجتهدى سیستانى
