چندان جای نگرانی نیست!
گفتوگویی درباره اوضاع ادبیات در رسانه ها
وی در خصوص وضعیت فعلی زبان فارسی در رسانههای کشور میگوید: با وجود آن که معتقدم وضعیت فعلی استفاده از زبان در رسانههای ما با مشکل چندان محسوسی روبه”‰رو نیست باز هم تأکید میکنم که کوچکترین اشتباهی از سوی دست اندرکاران رسانهها در دراز مدت منجر به نابودی بخش یا بخشهایی از زبانی خواهد شد که از سابقه درخشانی درمیان دیگر ملل جهان برخوردار است.
امروز زبان و ادبیات تا حد بسیاری تحت نفوذ رسانههای مختلف در حال تغییر و تحول است. تغییر و تحولی که از دید بسیاری از کارشناسان اگر از سرعتی بالاتر از حد طبیعی برخوردار باشد منجر به شکافی عظیم در میان نسلهای مختلف خواهد شد. شکافی که در نتیجه آن نسلهای آینده به سختی از زبان نسلهای قبل خود سردرخواهند آورد.
در چنین شرایطی همانگونه که گفته شد؛ رسانهها از تأثیر بسزایی در اعمال تغییرات یادشده برخوردار هستند، تأثیری که اگر با بیتوجهی همراه باشد لطمات غیرقابل جبرانی بر پیکر این بخش از هویت و اصالت ما وارد خواهد کرد.حال که سخن از رسانه و وسایل ارتباط جمعی به میان آمد شاید بد نباشد به افرادی اشاره کنیم که بدون گذرانــدن دورههای آموزشی و آکادمیک وارد این عرصهها میشوند. طبیعی است که در چنین شرایطی علاقه صرف راهگشا نبوده و قلم این نوقلمان به دلیل ناآشنایی با اصول حرفهای نوشتن منجر به رواج گونههای جدید و نه چندان درستی از گفتار و نوشتار در میان مردم شود. در همین ارتباط گفتوگویی با دکتر قدرت الله طاهری استاد زبان و ادبیات فارسی در دانشگاه شهید بهشتی انجام شده که حاصل آن از نظرتان میگذرد.
این استاد دانشگاه شهید بهشتی با اشاره به این که قبل از صحبت درباره نقش رسانهها در بهبود یا تنزل زبان و ادبیات فارسی باید حیطه زبان و ادبیات را در این مورد خاص از هم جدا کرد؛ میگوید: قبل از بیان هر مطلبی باید میان زبان و ادبیات فارسی در بحث رسانهها تمایز قائل شویم که کاربرد ادبیات در رسانههای ما محدودتر از زبان است. زبان درکلیترین تعریف آن ابزاری است که تودههای مردم به واسطه آن افکارشان را به دیگران منتقل میکنند. این زبان در حالت ارجاعی حامل پیامهایی است که در کوتاهترین زمان ممکن به مخاطبان انتقال پیدا میکند. زبان با توجه به قدم نهادن در دنیای مدرنیته و گسترش نظامهای آموزشی، پرورشی و ایجاد رسانههای گروهی در یک منطقه جغرافیایی و سیاسی با تغییراتی به کار میرود. با توجه به الگو قرار گرفتن این زبان که از آن با عنوان زبان معیار یاد میشود هیچ فرقی میان زبان مورد استفاده یک روزنامهنگار تهرانی با روزنامهنگاری در دورافتاده ترین منطقه جغرافیایی کشورمان زندگی میکند، نیست. در گذشته اهالی قلم در هر منطقه و نقطه جغرافیایی به زبان و گویش خاص خود سخن گفته و مینوشتند ولی امروز به مدد گسترش وسایل ارتباط جمعی زبانی واحد در سراسر کشور مورد استفاده افرادی که اهل رسانهها هستند قرار دارد.
وی در ادامه میافزاید: علاوه بر زبان باید از ادبیات هم یاد کرد که گرچه ماده آن زبان است و در قالب کلمات و تعابیر این هنر تولید میشود اما هدف اصلی از تولید آن همچون زبان تنها برقراری ارتباط نیست. در ادبیات زبان از حالت معمول و مرسوم خود به صورت خودکار خارج شده و از اینجاست که میان زبان مرسوم و زبان ادبی تفاوتی جوهری ایجاد میشود؛ تفاوتی عمده میان زبانی که مردم کوچه و بازار به آن سخن میگویند با زبانی که در متون ادبی به کار میرود. البته در بحث مورد نظر ما از رسانه سخن ما بیشتر خود زبان است تا ادبیات.
طاهری تصریح میکند: زبان مورد استفاده رسانهها با زبان مردم کوچه و بازار و زبانی که از آن تحت عنوان زبان ادبی یاد شد تفاوتهای قابل توجهی دارد. زبانی که توسط رسانههای دیداری، شنیداری، مکتوب و به ویژه در فضای مجازی وب مورد استفاده قرار میگیرد در صورت مغایر بودن با اصول علمی زبان و ادبیات منجر به آسیبهایی جدی در بخش زبان و حتی فرهنگ خواهد شد. البته کارکرد رسانهها در این خصوص همیشه منفی نیست تا جایی که اگر اهالی رسانهها به اصول نوشتن تسلط داشته باشند حتی منجر به ارتقای آن خواهند شد.
به عنوان مثال هرچقدر دغدغه در باب اصالت زبان بیشتر باشد و به عبارتی نگرانی کاربران از وضعیت زبانی خود بیشتر باشد بیانگر این مطلب است که زبان با تنزل کمتری روبه”‰رو خواهد بود. در مقابل هر زمان که حساسیت کاربران در حفظ و صیانت از قواعد زبانی کاهش یابد میتوان نشان از بیماریهای پنهان اجتماعی و فراگیر در میان اجتماع و کشور مورد نظر پیدا کرد. نمونه بارز این مثال را میتوان در میان اهالی رسانه و وسائل ارتباط جمعی مشاهده کرد. در صورتی که این افراد هم در استفاده از ابزار زبان با بی مبالاتی مشغول فعالیت باشند ما انعکاس آن را میتوانیم به وضوح در جامعه مشاهده کنیم.
وی در خصوص وضعیت فعلی زبان فارسی در رسانههای کشور میگوید: با وجود آن که معتقدم وضعیت فعلی استفاده از زبان در رسانههای ما با مشکل چندان محسوسی روبه”‰رو نیست باز هم تأکید میکنم که کوچکترین اشتباهی از سوی دست اندرکاران رسانهها در دراز مدت منجر به نابودی بخش یا بخشهایی از زبانی خواهد شد که از سابقه درخشانی درمیان دیگر ملل جهان برخوردار است. همان گونه که گفتم درحال حاضر نشانی از بیماری زبانی چندان محسوس در رسانههای ما دیده نمی شود چرا که حافظه جمعی ما ایرانیان از گذشتههای دور بشدت به حفظ این بخش از هویت ایرانی ما حساس بوده و هنوز هم هست. میزان این توجه جمعی تا اندازهای است که کاربران زبان فارسی بدون این که هیچ اجباری باشد حتی در فضای مجازی و دنیای اینترنت هم این مسئله را رعایت میکنند. تمام این موارد بیانگر این مطلب است که ما ایرانیان به هویت ملی و ایرانی- اسلامی خود بها داده و به راحتی اجازه خدشه دار کردن آن را به کسی نمیدهیم.
همان گونه که اشاره شد حتی در فضای وب هم ایرانیان از زبان فارسی برای تبادل اطلاعات استفاده میکنند البته در چگونگی کاربرد این زبان چه از سوی کاربران رسمی مثل اصحاب رسانهها و چه در میان کاربران عادی گاه بی مبالاتیهایی مشاهده میشود. تکرار چنین اشتباهات و بی توجهی از سوی نخبگان نسبت به این رفتارهای زبانی و عدم وجود مدیریت صحیح و برنامهریزیهای زبانی در دراز مدت آسیبهایی جدی را متوجه زبان ما خواهد کرد.
طاهری با اشاره به نقشی که اهالی رسانهها در نگه داری از زبان فارسی دارند میافزاید: نقش رسانههای جمعی مانند صدا وسیما، روزنامهها و دیگر مراکز فرهنگی و رسانهای در پاسداری از زبان فارسی بسیار برجسته و پر رنگ است. رسالت سنگینی که بر طبق اصول حرفهای بر عهده این افراد است آنها را موظف میکند که در برابر هریک از بیقاعدگیهای زبانی ایستاده و زبان فارسی را از آن حفظ کنند. زبان یک امر سیال است که مدام تغییر میکند. تغییراتی که اگر به فراخور نیازهای مردم و عصر ارتباطات باشد موجب توسعه یافتن زبان خواهد شد. گاهی در برخی از رسانهها به مواردی برمیخوریم که نشان از بی توجهی به اصول زبان دارد که البته نمیتوان این چند مورد را به تمام رسانه تعمیم داد. انحرافهای کوچ زبانی به صورت امواجی کوچک ایجاد شده و پس از مدتی خود به خود از میان میروند. یکی از مسائلی که امروز زبان فارسی را تهدید میکند؛ استفاده غیر اصولی از زبان در فضای مجازی است.
بخش ادبیات تبیان
منبع: روزنامه ایران