هویت یابی در سایه چت روم

نقش اینترنت در تغییر هویت نوجوانان و جوانان

ایجاد یک هویت و دست یابی به تعریفی منسجم از خود، مهم ترین جنبه ی رشد روانی- اجتماعی در دوره ی نوجوانی است. انتخاب ارزش ها، باورها و هدف های زندگی مشخصه های اصلی این هویت را تشکیل می دهند. هم در طی نوجوانی و هم در جوانی، یا حتی پس از آن، این ارزش ها و باورها و هدف ها مورد تجدید نظر قرار می گیرند اما به هر صورت ضرورت دارد که نوجوان به چنین هویتی دست یابد. هویت نوجوانان با رشد فکر و احساس تنها درباره ی خود همراه است و تمایل قوی نوجوانان برای ساختن هویتی مستقل به جنبه های بسیار دیگری از رشد آنان گسترش می یابد. احساس تعلق فرهنگی، قضاوت اخلاقی و برداشت مردانه یا زنانه درباره خود، احساسات دوستانه یا دشمنانه نسبت به دیگران و چگونگی سازگاری عاطفی با مشکلات زندگی از جمله این جوانب است.

چگونگی رشد هویت متاثر از عوامل گوناگون است در این جا به عوامل متعددی می توان اشاره کرد، عامل شخصیت، عامل خانواده، عامل مدرسه و جامعه ی کوچک و عوامل مربوط به جامعه ی بزرگ. وضعیت هویت با ویژگی های شخصیت ارتباط دارد. این ویژگی ها هم علت و هم معلول رشد هویت به حساب می آیند. وضعیت جامعه ی بزرگ و زمینه های فرهنگی و تاریخی دوره ای که نوجوانان و جوانان با آن سروکار دارند نیز برچگونگی رشد هویت شان تاثیر قطعی می گذارد.

ورود تکنولوژی های جدید اطلاعاتی و ارتباطی (ICT) مانند اینترنت و موبایل به زندگی نوجوانان و جوانان(که از تاثیرات جامعه بزرگ به شمار می رود) در سال های اخیر، تأثیراتی بر نگرش، هویت و سبک زندگی آنها داشته است. بدون شک اینترنت و موبایل، ارتباطات میان فردی را نسبت به گذشته بسیار تسهیل کرده است و به جوانان این امکان را می دهد تا روابطی متفاوت و جدید را تجربه کنند. در این میان چت و پیام کوتاه، دو قابلیت فضای مجازی و موبایل هستند که در بین جوانان از محبوبیت زیادی برخوردارند. تا چند سال گذشته چت کردن در بین جوانان بسیار شایع بود؛ اما به نظر می رسد در حال حاضر از شیوع آن کاسته شده و جای خود را به ارتباطات با موبایل، خصوصاً پیام کوتاه داده باشد. چت و پیام کوتاه، هر دو قابلیت هایی هستند که امکان ارتباط سریع و آسان را فراهم می کنند و می توان بین آنها شباهت هایی نیز یافت. در نوشتار حاضر سعی داریم به این سؤال پاسخ دهیم که چت و کلا فضای اینترنت چه پیامدهای هویتی می تواند داشته باشد و روابط حاصل شده از این مجرا چه نقشی در تعامل با افراد غیر هم جنس در بین جوانان ایفا می کند؟

امروزه انقلابی شگرف در فنون ارتباطی و اطلاعاتی بوجود آمده است. شكل گذاری یك نظام ارتباطی جدید مبتنی بر زبان همگانی دیجیتالی، بنیاد مادی جامعه را چنان دگرگون كرده كه هیچ گونه انزوا گزینی و كناره گیری را بر نمی تابد و حتی در دور افتاده ترین و سنتی ترین جوامع نیز از بستن مرزهای خود به روی جریان ها و شبكه های جهانی ناتوان هستند اینترنت پدیده ی شگفت قرن، انتقلاب مهمی در ارتباطات پدید آورده است ویژگی عمده ای كه در اینترنت وجود دارد و در سایر رسانه ها دیده نمی شود تعامل است.

اینترنت مانند صنعت چاپ امكان ایجاد اطلاعات را برای عموم فراهم می كند اما ویژگی عمده آن در داشتن بازخورد و قابلیت تعامل است كه سبب شخصی كردن ارتباطات می شود. جامعه شناسان از این زاوایه سعی دارند تأثیرات اجتماعی اینترنت را بر روابط اجتماعی، كنش ها، و به كلی هویت اجتماعی كاربران مورد توجه قرار دهند.

این نگرش به طیفی از اثرات اجتماعی تكنولوژی های جدید اطلاعاتی و ارتباطی بر روابط و تعلقات اجتماعی، شكل دهی یك معنای عمومی جدید برای ارتباطات، صورت های جدید مشاركت های اجتماعی و بازاندیشی و تغییر در هویت های خود ساخته تأكید دارد.

چت روم یا تالارهای گفتگو به عنوان یكی از پرطرفدارترین امكانات اینترنتی شرایط جدیدی را برای پیرامون كاربران خود قرار داده و مرزهای تازه ای در شكل گیری خرده فرهنگ ها، ارزش ها و هویت جوانان پدید آورده اند.

كاربران ممكن است در چت روم ها توصیف مجازی از ویژگیهای رفتاری و شخصیتی خود ارائه دهند كه با ویژگیهای واقعی آنها تفاوت بنیادی داشته باشد. این امر می تواند موجب بوجود آمدن هویت كاذب یا هویت موقتی در افراد شود.

جامعه شناسان معتقددند ضعف مهارتهای اجتماعی در برقراری ارتباط از سوی خانواده و نهادهای آموزشی، محدودیت های اجتماعی در گفتگوهای خصوصی، انزواطلبی و نیازهای جنسی نظر نوجوانان و جوانان را به چت روم ها جلب می كند.

نقش اینترنت در هویت یابی نوجوانان و جوانان

امروزه اینترنت در روابط گروه های هم سال هم نقش مهمی را ایفا می کند و تاثیراتی را نیز بر هویت یابی جوانان می گذارد.

یکی از ویژگی های مهم انسان ها،‌ اجتماعی بودن و اجتماعی زیستن آن هاست؛‌ به عبارت دیگر افراد جامعه به صورت مشخص پس از متولد شدن با اجزای فرهنگی جامعه از جمله ارزش ها،‌ هنجارها و  باورها آشنا می شوند، از این محیط ها تاثیر پذیری می کنند ، به تدریج با گسترش وسایل ارتباط جمعی ، رسانه جایگزین نهاد خانواده که مهم ترین نقش تربیتی را به عهده دارد، می شود.

چت روم یا تالارهای گفتگو به عنوان یكی از پرطرفدارترین امكانات اینترنتی شرایط جدیدی را برای پیرامون كاربران خود قرار داده است

خانواده اولین گروهی است که فرد در آن با الگو های فرهنگی آشنا می شود، پس از خانواده،‌ همسالان و مدرسه به ترتیب به عنوان دومین و سومین گروه ها در تربیت پذیری افراد به صورت رسمی و غیر رسمی نقش دارند؛ اما امروزه مشاهده می کنیم مولفه های فرهنگی که توسط رسانه به ذهن مخاطبان نفوذ می کند نه تنها موقعیت خانواده را ضعیف می کنند، بلکه جای گروه های هم سال که پیشتر در هویت یابی افراد تاثیر می گذاشت را نیز گرفته است.

‌ اینترنت تمایل به پیدا کردن گروه های هم سال و یا غیر هم سال را افزایش می دهد که موجب بروز رفتارهایی در فرد می شود، این رفتارها برگرفته از مفاهیمی است که از طریق شبکه مجازی در ذهن او رخنه کرده است، در نتیجه این رفتارها به پیدایش روابط جدید در بین دختران و پسران، تغییر در الگوی مصرف خانواده و تغییر در مسایلی که در اجتماعی شدن افراد و فرهنگ پذیری آن ها نقش دارد، خواهد انجامید.

خانواده اولین گروهی است که فرد در آن با الگو های فرهنگی آشنا می شود

نتیجه گیری در گذشته هویت افراد و روابطشان با دیگران وابسته به فضای مادی ای بود که در آن زندگی می کردند و مکان عنصری تعیین کننده بود. اما در حال حاضر بواسطه ظهور تکنولوژی های نوین اطلاعاتی و ارتباطی، محدودیت های زمان و مکان از بین رفته و فرد دیگر به مکان محلی و بومی خود وابسته نیست، بلکه می تواند مرزهای جغرافیایی را طی کند و با جهان بزرگ تری در ارتباط باشد.

تکنولوژی های جدید بر زندگی جوانان نیز بی تأثیر نبوده اند. تنوع طلبی و نوجویی از ویژگی های نسل جوان است که جوانان را به مصرف کننده عمده این تکنولوژی ها و محصولات تبدیل می کند. در سال های اخیر شاهد تغییر شکل گذران اوقات فراغت جوانان، خانگی شدن آن و بوجود آمدن نوع جدیدی از خلوت در بین جوانان هستیم. در این بین چت و پیام کوتاه میان جوانان از محبوبیت زیادی برخوردارند. این دو قابلیت می تواند تأثیرات هویتی مانند ایجاد هویت مجازی، هویت کاذب و هویت آنی بر روی جوانان داشته باشد. در عین حال می تواند موجب تسهیل ارتباط با همسالان خصوصاً جنس مخالف شود. این ارتباط می تواند نقش مهمی در هویت، نگرش ها و ارزش های جوانان داشته باشد.

بواسطه اینکه هویت افراد در چت روم ها پنهان است، روابط ایجاد شده، می تواند موجب ایجاد سوء تفاهم و در نتیجه ضربه عاطفی شود. ممکن است این روابط به دنیای واقعی نیز کشیده شود و اثرات سوئی را در بر داشته باشد. پیام کوتاه نیز به علت سهولت استفاده و دسترسی می تواند برقراری ارتباط بین جوانان را آسان تر از پیش کند.

در هر حال نمی توان منکر جذابیت های ارتباط بواسطه چت و پیام کوتاه شد. اما این نکته را نیز نباید از یاد برد که فضای مجازی، فضایی است که در عین داشتن تهدیدها و محدودیت ها، می تواند فرصت ها و قابلیت های زیادی را نیز همراه داشته باشد. سیاست گذاران باید در درجه اول نیازهای جوانان را به خوبی شناسایی کنند و در درجه دوم این فضا را بدرستی مدیریت کنند و به سمت تولید محتوای مناسب و سالم در قالب های جذاب و متناسب با ذائقه جوانان بروند. تا زمانی که به لحاظ فرهنگی، اقدامی عملی صورت نگرفته و برنامه ریزی مدونی برای اوقات فراغت جوانان وجود ندارد، نباید انتظار داشت که جوانان از تهدیدهای مربوط به استفاده از تکنولوژی های جدید مصون بمانند. در نتیجه در این بین سه امر ضروری می نماید: شناخت نیازهای جوانان، آگاه سازی آنان و تدبیر و برنامه ریزی صحیح برای اوقات فراغت آنها.