شناخت رسانه

با توجه به گستردگی و شیوع رسانه در جوامع بشری و تأثیر گذاری بسیار آن بر مخاطب و با توجه به رسالت مهم حوزه های علمیه و روحانیت در ترویج دین و و در نتیجه استفاده بهتر از ابزار تبلیغی، می توان به رابطه سودمند و مفید رسانه و حوزه پی برد.

در این مقالات سعی شده است اهمیت رسانه دینی و نقش حوزه و حوزویان در این باره بیان گردد.

تعریف رسانه

"رسانه" وسیله ای است برای نقل و انتقال اطلاعات، ایده ها و افکار افراد یا جامعه؛

رسانه یک واسطه عینی و عملی در فرآیند برقراری ارتباط است. و دو نوع کارکرد آشکار و نهان برای آن وجود دارد که کارکرد آشکار آن یعنی اینکه رسانه محل برخورد پیام و گیرنده پیام است. اما کارکرد پنهان رسانه یعنی برقرار کننده جریان ارتباط و پیام رسانی.

انواع رسانه

با توجه به گسترش روزافزون فناوری در دنیا، تعدد رسانه ها مداوما رو به گسترش است که در دسته بندی و گروههای گوناگونی قرار می گیرند که از جمله می توان به گروههای زیر اشاره کرد:

1- رسانه های نوشتاری مانند مطبوعات، کتاب و مجلات.

2- رسانه های شنیداری مانند مانند رادیو.

3- رسانه های دیداری مانند تلویزیون، سینما، اینترنت.

4- رسانه های ابزاری مانند مانند اعلامیه، بروشور، تابلوی اعلانات، کاتالوگ، پوستر، تراکت، پلاکارد، آرم، لوگو، فیلم ‌های تبلیغی، فیلم‌ کوتاه و بلند، سخنرانی، همایش و تئاتر.

5- رسانه های نهادی یا گروهی همچون روابط عمومی ها، شرکت‌های انتشاراتی، بنیادهای سینمایی.

6- رسانه های فرانهادی همچون خبرگزاری ها، دفاتر روابط بین الملل، کارتل ها، بنگاه های سخن پراکنی و تراست های خبری، شرکت های چند ملیتی سازه، فیلم های سینمایی، شبکه های ماهواره‌ای.

کارکردهای رسانه

ابتدا باید کارکردهای رسانه به طور کامل دانسته شود تا بتوان این ابزار مهم را شناخت و اهمیت ویژه آن را برای دین دانست؛

برای رسانه ها کاکرد های متفاوت و گوناگونی بیان شده است که به اختصار به بعض آن ها اشاره می کنیم؛

الف) کارکرد نظارتی؛

 یکی از مهمترین کارکردهای رسانه خبری، نظارت بر محیط است. کارکرد نظارت و حراست از محیط، شامل رساندن اخبار توسط رسانه ها می‌شود؛ که برای اقتصاد و جامعه ضروری است. مانند گزارش اوضاع سهام، ترافیک و شرایط آب و هوایی.[1]

ب) کارکرد آموزشی یا انتقال فرهنگ؛

 آموزش براساس تعریفی که سازمان علمی و فرهنگی ملل متحد (یونسکو) بیان داشته، عبارت است از: «تمام کنش‌ها و اثرات، راه ها و روش هایی که برای رشد و تکامل توانایی مغزی و معرفتی و هم‌چنین مهارت ها، نگرش‌ها و رفتار انسان به‌کار می‌روند. البته به‌طریقی که شخصیت انسان را تا ممکن‌ترین حد آن، تعالی بخشند.»[2]

در این میان رسانه های ارتباطی خواه برای این کار برنامه ریزی شده باشند و خواه نشده باشند، آموزش دهنده‌اند. رسانه ها فراهم‌‌آورنده دانش و شکل دهنده ارزش هایند و مردم همواره از آن‌ها تأثیر می پذیرند و می آموزند.

جامعه شناسان معتقدند که وسایل ارتباطی با پخش اطلاعات و معلومات جدید، به موازات کوشش معلمان و اساتید، وظیفه آموزشی انجام داده و دانستنی های عملی، فرهنگی و اجتماعی دانش‌آموزان و دانشجویان را تکمیل می‌کنند.[3]

ج) کارکرد سرگرم سازی و پرکردن اوقات فراغت؛

 وسایل ارتباط جمعی به‌عنوان مهمترین ابزار تفریحی و سرگرمی افراد به‌شمار می‌رونند؛ که با پخش و انتشار برنامه‌های سرگرم‌کننده بر الگوی رفتار اوقات فراغت انسانی اثراتی تعیین‌کننده دارند و از این طریق است که فرد از تنهایی و زندگی سخت‌ روز‌مره‌اش رهایی می‌یابد و با محیط بیرونی تماس برقرار می‌کند[4].

هـ) کارکرد همگن سازی:

 وسایل ارتباط جمعی، موجب نزدیکی سلیقه ها، خواست ها و انتظارات تمامی ساکنان یک جامعه شده و جوامع را از عصر محدوده های جدا خارج می‌گردانند.

ورود وسایل ارتباط جمعی به جامعه، خرده فرهنگ ها و فرهنگ های خاص و مجزا را ناپدید کرده و به‌نوعی تشابه میان تمامی ساکنان یک جامعه به وجود می‌آورد و مردم آن جامعه، از سبک زندگی و علایق و خواسته هایی که رسانه های جمعی ارائه می دهند، پیروی می‌کنند.[5]

براساس جامعه شناسی ارتباطات، مخاطبان، توده های عظیمی از انسان های پراکنده با ویژگی های ناشناخته هستند؛ که هیچ گونه پیوندی باهم نداشته و وجه مشترک آن‌ها همان اثری است که از رسانه‌ می گیرند.

در واقع این رسانه ها هستند که عامل پیوند‌دهنده انسان ها با یکدیگر بوده و به آن ها هویت جمعی می بخشند. بر این مبنا، کارکرد اصلی وسایل ارتباط جمعی، همان مخاطب قراردادن توده ها و نه گروه های خاص است. به‌بیان "ژان کازنو"، رسانه ها به توده‌سازی می‌پردازند.[6]

و) کارکرد راهنمایی و رهبری؛

 نقش رهبری کننده وسایل ارتباطی و اثر آن‌ها در بیداری و ارشاد افکار عمومی، امری واضح بوده و روز به‌روز بر اهمیت آن افزوده می‌شود،

در نظام های دموکراسی، وسایل ارتباط جمعی می‌توانند در راه گسترش ارتباط میان رهبری کنندگان و رهبری شوندگان، خدمات مهمی را انجام داده و به‌عنوان آیینه تمام نمای افکار عمومی در جلب همکاری مردم و شرکت دادن آن‌ها در امور اجتماعی، تأثیر فراوانی به‌جای بگذارند. البته رسانه‌های گروهی با انگیزه‌ سازی در مخاطب، می‌توانند ایجاد مشارکت اجتماعی که از عمده‌ترین نقش های رسانه هاست، را به دنبال داشته باشند.

این مهم، یعنی انگیزه سازی برای مشارکت، نیازمند شناخت درست از نیازهای مخاطبان است. توجه به فرهنگ‌های محلّی مناطق گوناگون یک کشور نیز در انگیزه‌سازی حائز اهمیت است.[7]

ز) کارکرد بحران زدایی؛

 رسانه های گروهی می‌توانند در عرصه مقابله با بحران‌های اجتماعی، به ایفای نقش بپردازند و در کاهش بحران های مختلفی مانند بحران‌ هویت یا حوادث تهدیدکننده ثبات اجتماعی، کارکرد مؤثری داشته باشند.[8]

ح) کارکرد آگاه سازی؛

 هرچند این وظیفه با مقوله آموزش از طرفی و مقوله خبررسانی جمعی از طرف دیگر، تداخل دارد، اما رسانه‌ها باید علاوه بر انتقال اخبار و اطلاعات، به تحلیل درست اخبار و تشریح آنان نیز بپردازند.

تحلیل عِلّی پدیده های خبری و آگاه سازی انسان ها از این علل، موجب تغییر در جهان بینی انسان ها می‌شود. به همین سیاق وسایل ارتباط جمعی بایستی موجبات آگاهی انسان‌ها از کالاهای مورد نیاز را فراهم سازند.

این وظیفه، یعنی آگاه سازی، از آن‌رو از تبلیغ متمایز است که در آن، هیچ کوششی برای خرید کالایی خاص وجود ندارد، همان‌گونه که هیچ کوششی نیز برای ایجاد گرایش به‌سوی دیدگاه خاص وجود ندارد.

ط) اعطای پایگاه اجتماعی؛

این وسایل با دادن معروفیّت به اشخاص و گروه‌ها به آشکار کردن یا ارتقای پایگاه‌های آنان می‌پردازند.

ی) حمایت از هنجارهای اجتماعی؛ (وظیفه اخلاقی)

ک) انتقال میراث های فرهنگی و اجتماعی از نسلی به نسل دیگر؛

ل) نقش و کارکرد بیان عقاید؛

م) ایجاد همبستگی میان اجزای جامعه در پاسخ به نیازهای محیطی؛

ن) کارکرد تبلیغی.

در قسمت بعد به رسانه دینی و اهمیت آن می پردازیم.

پی نوشت ها :

[1] تانکارد، جیمز و سورین، ورنر؛ نظریه‌های ارتباطات، علیرضا دهقان، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، 1386، چاپ سوم، ص450 و 451.

[2] دادگران، محمد؛ ص109.

[3] معتمدنژاد، کاظم؛ وسایل ارتباط جمعی، تهران، دانشگاه علامه طباطبایی، 1385، چاپ پنجم، جلد اول ص5 و دادگران محمد، ص109 و 110.

[4] دادگران، محمد؛ ص126.

[5] ساروخانی، باقر؛ ص87 و 88.

[6] آشنا، حسام‌الدین، مقاله مخاطب‌شناسی رسانه، نشریه پژوهش و سنجش، 1380، شماره26، ص19-20 و ساروخانی، باقر؛ ص88.

[7] کریمی، سعید؛ رسانه‌ها و راه‌های تقویت مشارکت مردم در صحنه‌های سیاسی و اجتماعی، قم، بوستان کتاب، 1382، چاپ اول، ص122 و 124.

[8] همان، ص 170.

منابع:

کتاب رسانه ها و راه های تقویت مشارکت

کتاب وسایل ارتباط جمعی

کتاب نظریه های ارتباطات

نشریه پژوهش و سنجش

تهیه و فرآوری : احمد اولیایی ، گروه حوزه علمیه تبیان