بردگى دختران در آن روز و امروز
آزادى از سلطهى طاغوتها، از بزرگترین نعمتهاست. چنان كه خداوند از میان همه نعمتها، نام آن را برده است. البته ناگوارى و آزادى، هر دو وسیلهى آزمایش و تربیت هستند .
وَ إِذْ نَجَّیْناكُمْ مِنْ آلِ فِرْعَوْنَ یَسُومُونَكُمْ سُوءَ الْعَذابِ یُذَبِّحُونَ أَبْناءَكُمْ وَ یَسْتَحْیُونَ نِساءَكُمْ وَ فِی ذلِكُمْ بَلاءٌ مِنْ رَبِّكُمْ عَظِیمٌ.و (نیز به خاطر بیاورید) آن زمان كه شما را از چنگال فرعونیان رهایى بخشیدیم كه همواره شما را به شدیدترین وجهى آزار مىدادند: پسران شما را سر مىبریدند و زنان شما را (براى كنیزى) زنده نگه می داشتند و در این، آزمایش سختى از طرف پروردگار براى شما بود.
نعمت آزادى
قرآن در این آیه به یكى دیگر از نعمت هاى بزرگى كه به قوم بنى اسرائیل ارزانى داشته اشاره مىكند و آن نعمت آزادى از چنگال ستمكاران است كه از بزرگترین نعمت هاى خدا است.
قرآن مخصوصاً براى مجسم ساختن عذاب فرعونیان نسبت به بنى اسرائیل تعبیر به " یسومون " كرده ( " یسومون " فعل مضارع از ماده "سوم" است كه در اصل به معنى دنبال چیزى رفتن مىباشد و از آنجا كه فعل مضارع معمولاً معنى دوام و استمرار را مىبخشد، در مىیابیم كه بنى اسرائیل به طور مداوم تحت شكنجه فرعونیان بودهاند.)
با چشم خود مىدیدند كه پسران بىگناهشان را سر مىبرند ، و از سوى دیگر دخترانشان را به كنیزى مىبردند ، و از این گذشته خودشان نیز دائماً تحت شكنجه بودند ، بردگان و خدمتگزاران و كارگران قبطیان و دار و دسته فرعون محسوب مىشدند.
مهم این است كه قرآن ، این جریان را یك آزمایش سخت و عظیم ، براى بنى اسرائیل مىشمارد (یكى از معانى " بلاء" آزمایش است) و به راستى تحمل این همه ناملایمات ، آزمایش سختى بوده است.
این احتمال نیز وجود دارد كه " بلاء" در اینجا به معنى مجازات باشد ، زیرا بنى اسرائیل پیش از آن ، قدرت و نعمت فراوان داشتند و كفران كردند و خدا آنها را مجازات كرد.
احتمال سومى در تفسیر این جمله نیز از سوى بعضى از مفسران ذكر شده است كه " بلاء " به معنى نعمت باشد ، یعنى نجات از چنگال فرعونیان نعمتى بزرگ براى شما بود.
به هر حال روز نجات بنى اسرائیل از چنگال فرعونیان یك روز مهم تاریخى بود كه قرآن كراراً روى آن تكیه كرده است.
بردگى دختران در آن روز و امروز
قرآن زنده گذاردن دختران و سر بریدن پسران بنى اسرائیل را عذاب مىخواند، و آزادى از این شكنجه را نعمت خویش مىشمارد.
گویا مىخواهد هشدار دهد كه انسان ها باید سعى كنند آزادى صحیح خویش را به هر قیمت كه هست بدست آورده و حفظ کنند. چنان كه امام على (علیه السلام) به این مطلب در گفتار خود اشاره مىفرمایند:
"الموت فى حیاتكم مقهورین و الحیاة فى موتكم قاهرین ؛ زنده بودن و زیردست بودن براى شما مرگ است ، و مرگ براى شما در راه بدست آوردن آزادى زندگى است.»(نهج البلاغه ، خطبه 51)
دنیاى امروز با گذشته این فرق را دارد كه در آن زمان فرعون با استبداد مخصوص خود ، پسران و مردان را از جمعیت مخالفش مىگرفت و دختران آنها را آزاد مىگذارد، ولى در دنیاى امروز تحت عناوین دیگرى روح مردانگى در افراد كشته مىشود و دختران به اسارت شهوات افراد آلوده در مىآیند.
اما چرا فرعون تصمیم به قتل پسران بنى اسرائیل و زنده گذاردن دختران آنها گرفت؟
بعضى از مفسران منشأ این جنایت را خوابى مىدانند كه فرعون دید .
پاسخ صحیح تر آن را در ذیل آیه 4 سوره قصص می خوانیم و می بینیم كه سبب كشتار فرزندان بنى اسرائیل تنها آن خواب نبوده است بلكه وحشت فرعونیان از نیرومند شدن بنى اسرائیل و به دست گرفتن حكومت، به این موضوع كمك كرده است.
پیامهای آیه:
1ـ آزادى از سلطهى طاغوتها، از بزرگترین نعمتهاست. چنان كه خداوند از میان همه نعمتها، نام آن را برده است. «نَجَّیْناكُمْ»
2ـ بیان سختىها و تلخىهاى گذشته، لذّت آزادى امروز را چندین برابر مىكند.«یَسُومُونَكُمْ»،«یُذَبِّحُونَ»،«یَسْتَحْیُونَ»
3ـ طاغوتها، بدون اطرافیان قدرت ندارند. «آلِ فِرْعَوْنَ»
4ـ ناگوارى و آزادى، هر دو وسیلهى آزمایش و تربیت هستند. «بَلاءٌ مِنْ رَبِّكُمْ»
5ـ محو نیروهاى دفاعى و توسعهى نیروهاى رفاهى، كار فرعونى است.«یُذَبِّحُونَ أَبْناءَكُمْ وَ یَسْتَحْیُونَ نِساءَكُمْ»
6ـ طاغوتها براى حفظ نظام و سلطهى خود، به هر نوع شكنجهاى دست مىزنند. «یَسُومُونَكُمْ»، «یُذَبِّحُونَ»
نجات از چنگال فرعونیان
وَ إِذْ فَرَقْنا بِكُمُ الْبَحْرَ فَأَنْجَیْناكُمْ وَ أَغْرَقْنا آلَ فِرْعَوْنَ وَ أَنْتُمْ تَنْظُرُونَ (بقره ، 50)
و (به خاطر بیاورید) هنگامى كه دریا را براى شما شكافتیم و شما را نجات دادیم و فرعونیان را غرق ساختیم و شما تماشا مىكردید.
از آنجا كه در آیه گذشته اشاره اجمالى به نجات بنى اسرائیل از چنگال فرعونیان شد، آیه مورد بحث در حقیقت توضیحى بر چگونگى این نجات است كه خود نشانهاى است از نعمت هاى بزرگ پروردگار بر بنى اسرائیل.
ماجراى غرق شدن فرعونیان در دریا و نجات بنى اسرائیل از چنگال آنها در سورههاى متعددى از قرآن آمده است، از جمله سوره اعراف آیه 136- انفال آیه 54- اسراء آیه 103- شعراء آیات 63 و 66- زخرف آیات 55 و دخان آیه 17 به بعد.
در این سورهها تقریباً همه جزئیات این ماجرا شرح داده شده، ولى در آیه مورد بحث، تنها اشارهاى از نظر نعمت و لطف خداوند به بنى اسرائیل شده، تا آنها را به پذیرش اسلام، آئین نجات بخش جدید تشویق كند.
همان گونه كه مشروح این جریان را در سورههاى نامبرده می خوانیم موسى پس از تبلیغ فراوان و دعوت فرعون و فرعونیان و ارائه معجزات گوناگون و عدم پذیرش آنها مأمور مىشود كه نیمه شب با بنى اسرائیل از مصر كوچ كند، اما هنگامى كه به نزدیك دریا (شط عظیم نیل) مىرسد، ناگاه متوجه مىشوند كه فرعون و لشگرش آنها را از پشت سر تعقیب مىكنند، اضطراب و وحشت سراسر وجود بنى اسرائیل را فرا مىگیرد.
از پیش رو دریا و از پشت سر لشگر نیرومند فرعون كه تاب مقاومت با آن را ندارند . در اینجا است كه موسى (علیه السلام) مأموریت پیدا مىكند" عصا " را به دریا بزند، راه هاى متعددى از دل دریا گشوده مىشود، و جمعیت بنى اسرائیل به سلامت از دریا مىگذرند، از آن طرف لشگر مخالف كه هم چنان آنها را تعقیب مىكردند همه به وسط دریا مىرسند، آب ها به هم مىپیوندن و همگى هلاك مىشوند.
جسدهاى مرده لشكریان فرعون روى آب ها قرار مىگیرند، و جمعیت بنى اسرائیل با چشم خویش مىبینند كه دشمن به چه روزى افتاده است .
این حالت اضطراب و وحشت، و آن نجات، هر دو درخور دقت است، كه آنها را با هم مقایسه كنند و خدا را شكر گویند.
قرآن مىخواهد به یهودیان بگوید من كه نسبت به شما این مقدار لطف كردم و شما را از آن وحشت و اضطراب رهایى بخشیدم، چرا با پیامبر اسلام (فرستاده من) و دستورات او مخالفت مىورزید؟
در ضمن این آیه درسى است براى انسانها كه اگر در زندگى به خدا تكیه كنند و به آن نیروى بىزوال اعتماد داشته باشند، و در مسیر صحیح از هیچ گونه كوشش و تلاش باز نایستند، در سخت ترین دقائق، خداوند یار و مددكار آنها است.
و نكته قابل توجه دیگر این است كه: در این آیه، سه معجزهى الهى در كنار هم مطرح شده است:
الف: شكافتن دریا. ب: نجات بنى اسرائیل. ج: غرق فرعونیان.
پیامهای آیه:
1ـ نقش اسباب، بسته به ارادهى حكیمانه خداوند است. موسى یك عصا دارد كه گاهى از سنگ آب مىجوشاند«اضْرِبْ بِعَصاكَ الْحَجَرَ فَانْفَجَرَتْ» و گاهى به آب خورده و از میان آن راه گشوده مىشود. «فَرَقْنا بِكُمُ الْبَحْرَ»
2ـ پایان شب سیه سفید است. بنى اسرائیل بعد از آن همه شكنجه و بلا به رفاه و نجات رسیدند. «فَأَنْجَیْناكُمْ»
3ـ انتقام از ستمگران در حضور ستمدیدگان، مرهمى براى آنهاست. «أَنْتُمْ تَنْظُرُونَ»
آمنه اسفندیاری
بخش قرآن تبیان
منابع:
1- تفسیر نور ج1
2- تفسیر نمونه ج1
3- نهج البلاغه خطبه 51
