تبیان، دستیار زندگی
یادداشت‌های بسیار دقیق و مفصل کتاب نیز خود نشان دهنده رنج و کوشش بسیار او برای روشن‌تر ساختن بخش ساسانیان تاریخ طبری است. او توضیح می‌دهد که توجه بیشتری به «تاریخ سیاسی و نظامی» ساسانیان داشته است. چون چنین توجهی را سازگار با طبیعت تاریخ طبری می‌داند. ضمن
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

تاریخ سیاسی و نظامی ساسانیان

«تاریخ ساسانیان»؛ توصیفی از تحول تاریخ‌نگاری در ایران کهن


یادداشت‌های بسیار دقیق و مفصل کتاب نیز خود نشان دهنده رنج و کوشش بسیار او برای روشن‌تر ساختن بخش ساسانیان تاریخ طبری است. او توضیح می‌دهد که توجه بیشتری به «تاریخ سیاسی و نظامی» ساسانیان داشته است. چون چنین توجهی را سازگار با طبیعت تاریخ طبری می‌داند. ضمن آن که جای این گونه مباحث در کتاب‌های محققان کنونی خالی است.

تاریخ  ساسانیان

«تاریخ ساسانیان» آخرین اثر زنده‌یاد علیرضا شاپور شهبازی، که اینک پس از درگذشت او چاپ و منتشر شده، کتابی تخصصی و مفصل درباره تاریخ ساسانیان بر پایه روایت طبری است. این کتاب نتیجه کوشش هفت ساله شاپور شهبازی است كه به روشن‌تر شدن دوره تاریخی ساسانیان می‌پردازد.

زنده‌یاد علیرضا شهبازی، آن گونه که خود در مقدمه کتاب «تاریخ ساسانیان» توضیح داده،  این اثر را به دو منظور نگاشته است؛ نخست شناساندن تاریخ گرانبهای طبری و دوم روشن‌تر کردن دوره تاریخی ساسانیان با یاری جستن از منابع تاریخی و پژوهش‌های مورخان جدید.

پیش از شاپور شهبازی، دو تن از خاورشناسان نامدار، تئودور نلدکه و چارلز ادموند بازورث، تاریخ طبری را با حواشی مفصل و دانشورانه، ترجمه و چاپ کرده بودند. شهبازی در توضیح این که چرا با وجود آن دو اثر، باز به برگردان تاریخ طبری و افزودن حواشی به آن، پرداخته است؟ می‌نویسد که پژوهش‌های تازه درباره تاریخ ساسانیان، به ویژه پژوهش‌های زبان‌شناختی و باستان‌شناختی در یکصد سال اخیر، او را برانگیخت تا سخنان طبری را درباب تاریخ ساسانیان، یک جا گرد آورد و با دقت به فارسی برگردان کند. افزون بر این که کار آن دو دانشمند، به دور از لغزش و کج فهمی نیست.

شاپور شهبازی برای به سرانجام رساندن کار بزرگ و کم مانند خود، نخست فصلی درباره اهمیت تاریخ کهن ایران، به ویژه دوره پرحادثه ساسانیان، آورده است. او معتقد است که ساسانیان با کوششی خستگی‌ناپذیر، استقلال و هویت ملی و اجتماعی و دینی و ادبی ایرانیان را در برابر هجوم بیگانگان، نگاه داشتند و فرهنگ درخشانی را پدید آوردند.

اهمیت تاریخ ایران در دوره ساسانیان

شهبازی می‌نویسد: «دوره ساسانی (224 تا 650 میلادی) برای شکفتن تمدن ایرانی با سجایای ملی، مرحله‌ای است که در درجه اول اهمیت در تاریخ ایران به شمار می‌رود. شالوده دولت ساسانی برپایه سنت‌های پارسی و اوستایی و اشکانی و میراث هلنی بنا شد و با تشکیلات منظم اداری و سیاسی و نظامی مرکزیت یافت. ساسانیان هم خطر تهاجمات نظامی صحراگردان آسیایی را دفع کردند و بارها آنان را عقب راندند و هم جلوی گسترش نظامی و اندیشه ایرانگیری رومیان را گرفتند و چند بار آنان را از مرزهای ایران بیرون راندند.» (صفحه 10).

آن گاه در فصلی دیگر، درباره زندگی و اندیشه‌ها و آثار طبری (ابوجعفر محمد بن جریر) سخن می‌گوید، تا ارزش کار بزرگ او در تاریخ‌نگاری، بهتر شناخته شود. اشاره به مآخذ تاریخ ساسانیان و توصیفی از تحول تاریخ‌نگاری در ایران کهن و چگونگی فراهم آمدن «خدای‌نامه» در ادامه آمده است. سپس متن تاریخ طبری (بخش ساسانیان) واژه به واژه به فارسی ترجمه شده و برای هر مطلب، توضیحات لازم و بایسته افزوده شده است. در این بخش، شاپور شهبازی از همه اسناد دینی و تاریخی و زبان‌شناختی و جغرافیایی بهره می‌برد و در نقل سخنان دیگران، امانتدار و دقیق است.

شاپور شهبازی تمام نام‌ها و اصطلاحات و مطالب تاریخی و دینی و ادبی را که در بخش ساسانیان تاریخ طبری آمده است، بررسی می‌کند و ریشه لغات و نام‌های خاص و اصطلاحات سیاسی و اداری و دینی و لشکری را مشخص می‌سازد. در بهره‌جویی از منابع ارمنی، یونانی، رومی و سریانی نیز پیگیر است و آن‌ها را از نظر دور نداشته است.

شاپور شهبازی تمام نام‌ها و اصطلاحات و مطالب تاریخی و دینی و ادبی را که در بخش ساسانیان تاریخ طبری آمده است، بررسی می‌کند و ریشه لغات و نام‌های خاص و اصطلاحات سیاسی و اداری و دینی و لشکری را مشخص می‌سازد. در بهره‌جویی از منابع ارمنی، یونانی، رومی و سریانی نیز پیگیر است و آن‌ها را از نظر دور نداشته است.

روشن‌تر ساختن بخش ساسانیان در تاریخ طبری

یادداشت‌های بسیار دقیق و مفصل کتاب نیز خود نشان دهنده رنج و کوشش بسیار او برای روشن‌تر ساختن بخش ساسانیان تاریخ طبری است. او توضیح می‌دهد که توجه بیشتری به «تاریخ سیاسی و نظامی» ساسانیان داشته است. چون چنین توجهی را سازگار با طبیعت تاریخ طبری می‌داند. ضمن آن که جای این گونه مباحث در کتاب‌های محققان کنونی خالی است.

کار دیگر شاپور شهبازی در کتاب «تاریخ ساسانیان»، بهره جویی از «تاریخ بلعمی» است. او می‌نویسد که هرچند بلعمی در برگردان فارسی تاریخ طبری دست به «گلچین و اقتباس» مطالب می‌زند و تنها در موارد نادری عین سخن طبری را می‌آورد و گاه مطالب طبری را پس و پیش می‌سازد اما برای آگاهی از دستکاری‌های او و نیز شناخت نثر شیوای بلعمی، از ترجمه او نیز سود برده تا موارد اختلاف روایت بلعمی و طبری روشن شود.

توضیحات دیگر شاپور شهبازی در مقدمه کتاب، درباره شیوه به دست دادن سنوات تاریخی است. او می‌نویسد که گزینشش برپایه کتیبه‌ها و سکه‌ها و گاهشماریی است که در متون سریانی و مانوی و یونانی و اسلامی یافته شده است. سپس درباره املای نام‌ها و اصطلاحات توضیح می‌دهد. یادداشت‌ها و توضیحات او نیز اغلب فشرده است اما در جاهایی که نیاز به تفسیر مطالب بوده، یادداشت‌ها به صورت فصل‌هایی جداگانه آورده شده‌اند.

کتاب «تاریخ ساسانیان؛ ترجمه بخش ساسانیان از کتاب تاریخ طبری و مقایسه آن با تاریخ بلعمی» با ترجمه، تحقیق و تعلیقات علیرضا شاپور شهبازی كه شایسته تقدیر بیست و نهمین دوره جایزه کتاب سال ایران شده بود، به دستیاری مرکز نشر دانشگاهی در هزار نسخه چاپ و پخش شده است. این کتاب به بهای 19500 تومان به فروش می‌رسد.

بخش کتاب و کتابخوانی تبیان


منبع: خبرگزاری كتاب ایران(ایبنا)