چهار نهر بهشتى‏

خداوند ضمن برشمردن برخی از نعمت های بهشتی، مثل می زند به نعمت هایی که در دنیا وجود دارد و برای ما شناخته شده است. شاید مثل زدن بدین معنی است که نعمت های بهشتی خیلی بالاترو والاتر است که در الفاظ و واژه ها بگنجد ولی خداوند برای تقریب اذهان مردم، به برخی از نعمت های دنیوی مثل می زند و تشبیه می کند تا مطلب تقریباً برای انسان ها روشن شود وگرنه تنها این نعمت های یاد شده نیست که نعمت ها فراتر از آن است «فیهاما تشتهی الانفس و تلذ الاعین » آن چه نفس انسان میل می کند و دیدگانش لذت ببرد در بهشت دیده می شود ولی این نمونه ای است ازخروار.

نعمت های بهشتی

«مثل الجنه التی وعد المتقون فیها انهار من ماء غیر آسن وانهار من لبن لم یتغیر طمعه و انهار من عسل مصفی و لهم فیهامن کل الثمرات و مغفرة من ربهم...» (سوره محمد، آیه 15) بهشتی که به تقواپیشگان وعده داده شده است، در آن نهرهایی از آب گوارا و نهرهایی از شیری که طعمش تغییر نکرده و نهرهایی از شرابی است که برای آشامیدگانش لذت بخش است و نهرهایی از عسل خالص وجود دارد و هم چنین برای آنان است از تمام میوه های بهشتی و سرانجام آموزش و مغفرت پروردگارشان.

در این آیه، خداوند ضمن برشمردن برخی از نعمتهای بهشتی، مثل می زند به نعمت هایی که در دنیا وجود دارد و برای ما شناخته شده است. شاید مثل زدن بدین معنی است که نعمت های بهشتی خیلی بالاتر و والاتر است که در الفاظ و واژه ها بگنجد ولی خداوند برای تقریب اذهان مردم، به برخی از نعمت های دنیوی مثل می زند و تشبیه می کند تا مطلب تقریبا برای انسان ها روشن شود وگرنه تنها این نعمت های یاد شده نیست که نعمت ها فراتر از آن است «فیهاما تشتهی الانفس و تلذ الاعین » آن چه نفس انسان میل می کند و دیدگانش لذت ببرد در بهشت دیده می شود ولی این نمونه ای است ازخروار.

در این نعمت ها چهار نهر دیده می شود، به اضافه میوه های شناخته شده و شناخته نشده گوناگون، سپس با یک نعمت معنوی ختم می گردد. نهرها نیز در بهشت بیشتر از این چهار نهر است که در جاهای دیگر قرآن خصوصاً در سوره انسان بدان ها اشاره شده ولی این چهار نهر، هر یک الگوی نعمتی الهی است:

آب: برای رفع تشنگی.    شیر: برای رفع گرسنگی.     شراب: لذت بخش.      عسل: نشاط آور و قدرت آفرین.

همانطور که ملاحظه شد هر یک از این چهار نهر نمونه ای از یک نعمت مهم خداوند است که در دنیا نیز به نحوی مورد استفاده قرار می گیرد، جز در مورد شراب که قطعاً چیزی سوای شراب مست کننده است و لذا با کلمه «لذة للشاربین » توصیف شده که نه تنها مسکر نیست، بلکه هیچ کدام از عوارض بد شراب دنیوی را دارا نمی باشد، و به جای مستی و سکر و سردرد و سرگیجه و هزاران عوارض بد که از آشامیدن شراب ناشی می شود، لذت بخش و مسرت آوراست. در آیه دیگر می فرماید: «لا فیها غول و لا هم عنها یترفون »

آن شراب نه مایه تباهی عقل است و نه انسان را مست می کند. نکته دیگری که در آیه وجود دارد این است که این نهرها زیاد است و متنوع، نه این که نهری برای آب باشد و نهری برای شراب و ... ماء غیر آسن: آسن یعنی بدبو. آبی که زیاد بماند، رنگ و بوی آن تغییر می کند ولی آب نهرهای بهشتی زلال است و گوارا و هیچ گاه رنگ و بو و طعمش تغییر نمی کند هر چند قرن ها بر آن بگذرد.

لبن لم یتغیر طعمه: شیری که در اثر ماندن طعمش تغییر نمی کند. شیر از سایر مواد غذایی زودتر فاسد می شود، ولی نهرهای شیربهشتی همیشه خوش طعم و گوارا است.

عسل مصفی: عسل خالص و صاف که هیچ اثری از شمع و آلودگی های دیگر ندارد و هیچ چیز به آن اضافه نشده است. کل الثمرات: یعنی تمام میوه ها، چه آنهایی که در دنیا است و ازآن برخورداریم و چه میوه های بهشتی منحصر به فرد که در دنیااثری از آنها نیست.

مغفره من ربهم: سرانجام، پس از یادآوری آن همه نعمت های مادی،بالاترین نعمت، مغفرت و رضوان الهی است. در جای دیگر می فرماید: «و رضوان من الله اکبر» و این از هر نعمتی ارزنده تر است که خداوند از آنها خشنود باشد و رحمتش را شامل حالشان کند و گناهان و کوتاهی های دنیا را به رخشان نکشد تا هیچ رنج و نگرانی از گناهان دنیوی نداشته باشند. «رضی الله عنهم و رضواعنه ذلک هو الفوز العظیم » و این است رستگاری بزرگ که خدا آنان را شامل رحمت بی پایانش کند و آنان نیز از این فضل و لطف الهی راضی و خشنود باشند. به امید آن نعمت های اخروی جاویدان.

چهار نهر بهشتى‏

از رسول خدا روایت شده كه فرمود: شبى كه مرا به عالم بالا بردند همه بهشت به من ارائه شد در آن چهار نهر دیدم، نهرى از آب و نهرى از شیر، و نهرى از شراب و نهرى از عسل.

به جبرئیل گفتم این نهرها از كجا مى‏آید و به كجا مى‏رود؟ گفت به سوى حوض كوثر مى‏رود ولى نمى‏دانم از كجا مى‏آید؟ از خدا بخواه كه تو را به مبدا آنها آگاه كند یا محلى را كه نهرها از آن جارى است به تو نشان دهد، پیامبر دعا كرد پس از دعا فرشته‏اى به محضر حضرت آمد و به او سلم داد و گفت: دیده بر بند من دیده فرو بستم سپس گفت دیده‏ات را باز كن من دیده گشودم خود را كنار درختى دیدم و آنجا چشم به گنبدى از درّ سپید افتاد كه درى از طلاى قرمز داشت و قفلى بر آن در بود.

بزرگى و عظمت گنبد در حدى بود كه اگر همه‏ى جن و انس را در آن قرار مى‏دادند چون پرنده‏اى مى‏ماندند كه بر كوهى نشسته، نهایتاً دیدم این چهار نهر از زیر آن گنبد جارى است، هنگامى كه خواستم باز گردم آن فرشته به من گفت: چرا وارد گنبد نمى‏شود؟ گفتم چگونه وارد شوم در حالى كه بر در آن قفلى است كه كلیدش نزد من نیست!

فرشته گفت: كلیدش بسم الله الرحمن الرحیم است زمانى كه به آن قفل نزدیك شدم و گفتم: بسم الله الرحمن الرحیم قفل باز شد، وارد گنبد شدم دیدم این چهار نهر از چهار ستون قبه جارى است و بر هر چهار ستون بسم الله الرحمن الرحیم نقش بود، نهر آب را از میم بسم‏الله و نهر شیر را از هاء الله و نهر شراب را از میم رحمان و نهر عسل را از میم رحیم در جریان دیدم دانستم كه ریشه این چهار نهر از آیه شریفه بسمله است پس خداى عزوجل گفت: اى محمد هر كس از امتت با قلبى پاك و خالص از ریا مرا با این اسم‏ها یاد كند و به زبان بگوید بسم الله الرحمن الرحیم، او را از این نهرها مى‏چشانم. «روح البیان، چاپ دار احیاء التراث، ج 1، ص 28.»

منابع :

سایت حوزه

پایگاه عرفان