رمز پیروزى مسئولان در كارهاى اجرایى

ویژگى هاى حاكم مردمى

از ویژگى هاى حاكم مردمى این است كه مردم را از خود مى داند و خود را ازمردم. براین اساس، حاضر نیست بین خود و مردم، مانع و حاجب ایجاد كند، بلكه در صدد است با مردم و در كنار مردم زندگى نماید.

این روش، علاوه بر این كه مردم را نسبت به حاكم خوشبین و دلگرم خواهد كرد [و مردم را پشتیبان حكومت] باعث مى شود نیروها و عوامل فرصت طلب [كه در صدد فساد و خیانت هستند] نتوانند ذهن مصادر امور را نسبت به مردم بدبین نمایند و از این طریق، حاكم را در جهت ضدّیت با مردم قرار دهند. از این رو على (علیه السلام) به مالك تأكید مى كند كه همیشه در ارتباط مستقیم با مردم باشد و شرایطى را ایجاد كند كه همه اقشار بتوانند به دور از هر گونه تكلّف و تشریفات، در محیطى خالى از رعب و وحشت، مسائل و مشكلاتشان را با ولى مطرح كنند و اگر ظلمى بر ایشان رفته است، ظالم را رسوا و خیانت را افشا نمایند و خائن را به سزاى عملش برسانند:

و اجْعَلْ لِذَوِی الْحَاجَاتِ مِنْكَ قِسْماً تُفَرِّغُ لَهُمْ فِیهِ شَخْصَكَ وَ تَجْلِسُ لَهُمْ مَجْلِساً عَامّاً فَتَتَوَاضَعُ فِیهِ لِلَّهِ الَّذِی خَلَقَكَ وَ تُقْعِدُ عَنْهُمْ جُنْدَكَ وَ أَعْوَانَكَ مِنْ أَحْرَاسِكَ وَ شُرَطِكَ حَتَّى یُكَلِّمَكَ مُتَكَلِّمُهُمْ غَیْرَ مُتَتَعْتِع فَإِنِّی سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ(صلى الله علیه وآله)یَقُولُ فِی غَیْرِ مَوْطِن لَنْ تُقَدَّسَ أُمَّةٌ لا یُؤْخَذُ لِلضَّعِیفِ فِیهَا حَقُّهُ مِنَ الْقَوِیِّ غَیْرَ مُتَتَعْتِع.

ثُمَّ احْتَمِلِ الْخُرْقَ مِنْهُمْ وَ الْعِیَّ وَ نَحِّ عَنْهُمُ الضِّیقَ وَ الاَْنَفَ یَبْسُطِ اللَّهُ عَلَیْكَ بِذَلِكَ أَكْنَافَ رَحْمَتِهِ وَ یُوجِبُ لَكَ ثَوَابَ طَاعَتِهِ وَ أَعْطِ مَا أَعْطَیْتَ هَنِیئاً وَ امْنَعْ فِی إِجْمَال وَ إِعْذَار.

بخشى از برنامه روزانه ات را به نیازمندان اختصاص بده! شخصاً آنان را ملاقات كن و در مجلس عمومى با آنان شركت نما، و براى [خشنودى] خداوندى كه تو را آفریده است، [با آنان]فروتن باش! در این مجلس، به لشكریان و یارانت بگو كنار بروند و مزاحم اشخاص نشوند تا كسى كه مى خواهد با تو حرف بزند، بدون لكنت با تو گفتوگو كند زیرا من بارها از رسول خد (صلى الله علیه وآله) شنیده ام كه مى فرمود: «امتى كه در میانشان حقّ ضعیف، به آسانى و بدون ترس و لكنت از قوى ستانده نشود، هرگز پاک و آراسته نخواهند شد.»

سپس سعى كن كه با آگاهى، برخوردهاى تندشان را تحمل كنى، و تنگ حوصلگى و خودخواهى را از خود دور كن تا خدا درهاى رحمتش را به رویت بگشاید و صواب طاعتش را به تو ارزانى فرماید. آنچه مى بخشى، با گشاده رویى ببخش و اگر به علتى مى خواهى منع كنى، با مهربانى و عذرخواهى منع كن!

به دقت بنگرید اگر در حكومتى تنها این اصل از اصول عدالت گستر، اجرا و عملى شود آیا فرصت طلبان و خائنان و فسادپیشگان خواهند توانست به فساد و خیانت دست یازند و مردم و حكومت را از راه خیر و صلاح، به فساد و آلودگى سوق دهند و مسؤولان را به خاطر بى خبرى از مردم به تصمیم گیرى هاى غیرمردمى وادارند و مردم را به دلیل دورى از مسؤولان در سوز و گداز بى درمانى، به این سو و آن سو كشانند؟

رمز پیروزى مسؤولان در كارهاى اجرایى

در مباحث پیشین، از تقسیم كار و تفكیک قوا سخن گفتیم. اكنون اضافه مى كنیم كه رمز موفقیّت مسؤولان در كارهاى اجرایى در دو نكته اساسى نهفته است:

1. پر واضح است كه مسؤولان رده بالا هیچ گاه قادر به انجام همه وظایف مربوط نخواهند بود و الزاماً بیشترین كارهاى خود را به معاونان محوّل خواهند كرد. البته كارهایى هم وجود دارد كه دخالت مستقیم آنان را ایجاب مى كند. براى این كه مسؤول بتواند هم نسبت به كارهاى معاونان اشراف داشته باشد و هم كارهاى مستقیم خود را به شایستگى انجام دهد، لازم است كارهاى اولویّت دار را از كارهاى جزئى و غیرضرورى [و مسائلى كه معاونان مى توانند از عهده انجام آنها برآیند] تفكیك نماید مسائل اولویّت دار را با سرعت و دقت و شایستگى مستقیماً انجام دهد و انجام مسائل غیر ضرورى را از معاونان طلب نماید.

2. پس از مشخص شدن وظایف و معین شدن اولویّت ها، ضرورى است كه براى هر كار، زمان مناسبى منظور شود و كار به طور روزانه انجام پذیرد یعنى كار امروز به فردا و كار فردا به پس فردا موكول نگردد.

ثُمَّ أُمُورٌ مِنْ أُمُورِكَ لا بُدَّ لَكَ مِنْ مُبَاشَرَتِهَا مِنْهَا إِجَابَةُ عُمَّالِكَ بِمَا یَعْیَا عَنْهُ كُتَّابُكَ وَ مِنْهَا إِصْدَارُ حَاجَاتِ النَّاسِ یَوْمَ وُرُودِهَا عَلَیْكَ بِمَا تَحْرَجُ بِهِ صُدُورُ أَعْوَانِكَ وَ أَمْضِ لِكُلِّ یَوْم عَمَلَهُ فَإِنَّ لِكُلِّ یَوْم مَا فِیهِ.

در میان كارهاى تو، كارهایى است كه ناگزیر خود باید انجام دهى. یكى از این كارها، رسیدگى به كار معاونان است، در مورادى كه دبیرخانه از عهده آن بر نمى آید، دیگر انجام دادن نیازمندى هاى مردم است كه معاونانت از تسریع در آنها احساس ناتوانى مى كنند. براى هر روز، كار همان روز را اختصاص ده; زیرا كار هر روز، به همان روز بستگى دارد.

خودسازى، بهترین راه جلوگیرى از عمل زدگى

تزكیه و خودسازى، یكى از اصول تربیتى اسلام است. هدف از تزكیه این است كه انسان خود را از هر خصلت ناروا كه مانع كمال و كرامت نفس است پیراسته سازد و از این طریق، آماده پذیرش خصلت هاى سازنده و پاك انسانى شود و در نتیجه، تعادل و رشد لازم را براى انسان تر شدن و به خدا نزدیك شدن به دست آورد.

در اسلام، هر كار خیر و مفیدى اگر با انگیزه پاک خدایى توأم باشد، عبادت است. بر این اساس، همه كارهاى مسؤولان و دست اندركاران اجرایى اگر خالصانه و براى خدا باشد، عبادت خواهد بود. على (علیه السلام) براى این كه مسؤولان با این دید كه همه كارهایشان عبادت است، به عمل زدگى گرفتار نشود و از انجام فرائض غفلت نكنند، به مالك فرمان مى دهد كه بهترین اوقاتش را به عبادت اختصاص دهد و نماز را كه تجلى گاه عروج انسان به مبدأ هستى است، به طور كامل و بدون كم و كاست، با تمام توان و نیرو، سرلوحه همه كارهایش قرار دهد:

وَ اجْعَلْ لِنَفْسِكَ فِیمَا بَیْنَكَ وَ بَیْنَ اللَّهِ أَفْضَلَ تِلْكَ الْمَوَاقِیتِ وَ أَجْزَلَ تِلْكَ الاَْقْسَامِ وَ إِنْ كَانَتْ كُلُّهَا لِلَّهِ إِذَا صَلَحَتْ فِیهَا النِّیَّةُ وَ سَلِمَتْ مِنْهَا الرَّعِیَّةُ وَ لْیَكُنْ فِی خَاصَّةِ مَا تُخْلِصُ بِهِ لِلَّهِ دِینَكَ إِقَامَةُ فَرَائِضِهِ الَّتِی هِیَ لَهُ خَاصَّةً فَأَعْطِ اللَّهَ مِنْ بَدَنِكَ فِی لَیْلِكَ وَ نَهَارِكَ وَ وَفِّ مَا تَقَرَّبْتَ بِهِ إِلَى اللَّهِ مِنْ ذَلِكَ كَامِلا غَیْرَ مَثْلُوم وَ لا مَنْقُوص بَالِغاً مِنْ بَدَنِكَ مَا بَلَغَ. ؛ بهترین اوقات و شایسته ترین بخش هاى آن را براى عبادت [و تزكیه نفس خود]قرار ده; گرچه تمام كارهایى كه مى كنى، اگر با نیّت پاك و خالصانه و به خیر مردم باشد، براى خداست.

انجام واجبات الهى كه فقط براى خداوند است، باید در وقت مخصوصى باشد. پس در شبانه روز، تن و جان خویش را به او واگذار كن و وظایفى را كه وسیله تقرّب به خداست، به طور وافى و كافى به جاى آر هرچند كه تنت را آزرده و فرسوده سازد.

منبع : کتاب آیین کشور داری از دید امام علی علیه السلام ،آیت الله فاضل لنکرانی