اگزیستانسیالیسم و اصالت بشر

اگزیستانسیالیسم و اصالت بشر/ ژان پل سارتر/ ترجمه ی مصطفی رحیمی/ انتشارات نیلوفر/ قیمت: 38000 ریال

تفسیرهای نادرست از اگزیستانسیالیسم در این روزها با وجود ایرادهای وارد شده به خوبی مشهود است. آنچه که کمونیست ها از این فلسفه برداشت کرده اند نمونه ای خوب و قابل ذکر است: «...اگزیستانسیالیسم... آدمیان را به گوشه گیری و نومیدی دعوت می کند... در این فلسفه تمامی راه حل ها مسدود است...اگزیستانسیالیسم ما را به سوی تفکر بورژوازی سوق می دهد." ( اگزیستانسیالیسم و اصالت بشر ص 18)

عده ای می گویند که این فلسفه چیزی جز بی قیدی و پشت پا زدن به آداب و رسوم رایج نیست. عده ای دیگر نیز این گونه می پندارند که هدف اصلی درپس این جهان بینی، دعوت انسان به گوشه نشینی، طرد دوستی ها و تفاهم  است.

در این کتاب سارتر به زبانی ساده اصول و مبانی بنیادین فلسفه ی خود را بیان می کند. البته او در کنار تعاریفی  که از فلسفه ی خود دارد، انتقاد های وارد شده و برداشت های غلط را نیز مطرح کند.

بحث اصالت بشر به معنایی که سارتر برای آن قائل است انسان عصر حاضر را از سردباد تسلیم در برابر سرنوشت می رهاند: « اکنون باید دید که در این اگزیستانسیالیسم، معنی تقدم وجود بر ماهیت چیست؟ این عبارت بدان معنی ست که بشر، ابتدا وجود می یابد، متوجه وجود خود می شود، درجهان سر بر می کشد و سپس خود را می شناساند...» (همان ص 28)

بشر همان است که خود می سازد. اصل آزادی بشر این را بیان می کند که انسان درپهنه ی گیتی آزاد است که دست به انتخاب بزند. این آزادی در برابر انسان هایی که همه چیز را تابع جبر می دانند، به پا می خیزد. سارتر مسأله ی آزادی در انتخاب را این گونه بیان می کند: «هنگامی که ما می گوییم بشر در انتخاب خود آزاد است، منظور این است که هر یک از ما، با آزادی، وجود خود را انتخاب می کنیم. ( بشر هیچ نیست مگر آنچه از خود می سازد.) هم چنین با این گفته می خواهیم این را بگوییم که فرد بشر با انتخاب خود همه ی آدمیان را انتخاب می کند.»( همان ص 31)

در باب سطور نوشته شده توضیح این است که انسان همواره پیش از این که بین چند راه ممکن دست به انتخاب بزند طبق گفته ی سارتر باید به این اصل توجه داشته باشد که آیا راضی خواهد بود که دیگری نیز این راه را انتخاب کند. اینکه "آدمی با انتخاب راه خود، راه همه ی آدمیان را تعیین می کند." دقیقا به همین معناست. همین جاست که سارتر بحث مسئولیت را پیش می کشد: « بنابراین مسئولیت ما بسیار عظیم تر از آن است که می پنداریم. زیرا این مسئولیت همه ی عالم بشری را ملتزم می کند.» (همان 32-33)

اصل ناامیدی سارتر متوجه انسان هایی است که بدون پشتوانه ی عملی خود، نگاهی عاری از هر گونه شوق حرکت به شرایط دارند: « من در دایره ی امکان ها قرار دارم. اما تا جایی می توانم به امکان ها امیدوار باشم که به طور دقیق، این امکان ها در حیطه ی عملی من باشند. ولی از لحظه ای که مسلم شود امکان هایی که در برابر من قرار دارند، به تمامی در حیطه ی عملی من نیستند، باید ازآن ها قطع امید کنم...» (همان ص 48) سارتر از اینکه بخواهد نگاهی ماوراءالطبیعه به جهان داشته باشد می گریزد.

رنگ و بوی این فلسفه در ادبیات ایران سابقه دارد. از این رو شناخت اصول و مبانی آن برای ما واجب است. از طرفی چه بهتر که شناخت به این فلسفه بر اساس تعاریف سارتر- که بنیان گذار رسمی آن است- باشد.