قلعه بسطام در آذربایجان غربی

روستای بسطام از توابع شهر قره ضیاءالدین بخش چایپاره در شهرستان خوی، با مختصات جغرافیایی 44 درجه و 57 دقیقه طول شرقی و 38 درجه و 53 دقیقه عرض شمالی، در 60 کیلومتری شهر خوی واقع شده است.

این روستا از شمال غربی به روستای گوزدگن و قلعه بسطام، از جنوب به رودخانه آق چای، از غرب به اراضی شوریک و از شرق به اراضی چوبراق محدود می‌شود. ارتفاع این روستا از سطح دریا 1150 متر است. آب و هوای بسطام در تابستان معتدل و در زمستان سرد است.

دژ یا قلعه بسطام بر روی كوهی در كنار روستای دور افتاده بسطام در 44 کیلومتری غرب بخش قره ضیاء الدین از توابع شهرستان خوی در استان آذربایجان غربی قرار دارد و بر روی كوه قلعه ای از زمان اورارتوییان به یادگار مانده است. این قلعه در دوره های بعدی تاریخی نیز مورد استفاده قرار گرفته است .

قدمت این دژ که در منطقه‌ای به وسعت 32 هکتار واقع شده، بر اساس کتیبه‌ای که از رؤسا دوم یکی از پادشاهان اورارتویی کشف شده، به سال‌های 645 و 685 قبل از میلاد می‌رسد.این كتیبه بر سنگی به وزن 110 كیلوگرم در 16خط موازی نوشته شده است . شهر روسا توسط آشوریان مورد حمله قرار گرفت و اكنون از عظمت آن فقط روستایی به نام بسطام باقی مانده است . كتیبه نیز اكنون در شهر ماكو نگه داری میشود.

این قلعه با سلطه قوم ماد بر این منطقه به صورت متروک ماند و فقط در دوران قرون وسطی (همزمان با دوره مغول) توسط گروهی از مسیحیان مورد سکونت قرار گرفت که از آنها نقش صلیب‌هایی روی صخره‌‌ها نمایان است. این قلعه طی اعصار بعدی از جمله در دوران سلجوقی و صفوی نیز مورد استفاده بوده است.

بر اساس شرایط تاریخی مادها باشكست دادن آشوریها و فتح نینوا قدرت مطلق را در منطقه بدست گرفته و اورارتوها هم به تدریج به مركز حكومت خودشان كه اطراف دریاچه وان در تركیه فعلی بود عقب نشینی كردند و بالاخره برای همیشه از صحنه تاریخ ناپدید شدند. در حال حاضر در این روستا زندگی مردمان روستایی در جریان است. مردم روستا به زبان آذری سخن می‌گویند. مسلمان و پیرو مذهب شیعه جعفری هستند.

قلعه بسطام یکی از بزرگ ترین محوطه های باستانی اوراتوبی جهان به شمار می رود و از نظر وسعت، سومین محوطه اوراتوبی شناخته شده در دنیا است.

این قلعه در ضلع جنوبی روستا، بر بالای کوهی مشرف به دشت و دره بسطام بنا گردیده است. قلعه بسطام از سه قسمت پایین قلعه (دروازه‌های محل استقرار سربازان و اصطبل اسب‌ها)، میان قلعه (معبد خدای خدایان اورارتو و یکی از انبارهای بزرگ آذوقه) و بالا قلعه شامل ارگ و کاخ پادشاهی، تشکیل شده است. این روستا توسط دکتر کلاوس آلمانی مورد کاوش باستان‌شناسی قرار گرفته و آثار مکشوفة آن، در موزه ملی ایران نگهداری می‌شود.

آثار دوره اورارتویی شامل ساختمان شرقی: محله مسکونی، قلعه، آثار پشت دژ و کانال آبرسانی است. کاوش‌های باستانی نشان می‌‌دهد که این قلعه طی 50 سال و در 3 مرحله ساخته شده و دارای معبد، بازار و مقر حکومتی، برج، بارو، دروازه و راه‌های مخفی ویژه‌ای است.

قلعه دارای دیوارهای مستحکم سنگی است که روی صخره‌‌ای بلند مشرف به دره‌‌ای بزرگ قرار دارد. سه اشکوب (طبق) با کارکردهای مختلف این قلعه عبارتند از:

·    اشکوب تحتانی مشتمل بر دروازه، مهمانسرا، اصطبل و قرارگاه سربازان

·    اشکوب میانی که معبدی است با اتاق‌های متعدد

·    اشکوب فوقانی که اوج هنر معماری اورارتویی است و دارای سکونتگاه، مقر فرماندهی و راه‌های خروجی به بیرون از قلعه می‌‌باشد

این قلعه دارای 3 بخش عمده شامل ساختمان شرقی، محوطه مسکونی (که افسران و کارمندان عالی‌رتبه با خانواده‌هایشان در آنجا زندگی می‌کردند) و خود قلعه ‌می‌باشد. ساختمان شرقی دارای یک دیوار سراسری پشت بندان است و محوطه حدود دو هکتار را در بر می‌گیرد.

بر اساس آثار اورارتویی دژ بسطام شامل یک پائین قلعه، یک میان قلعه که معبد خدایان اورارتو و یکی از انبارهای بزرگ آذوقه در آنجا قرار داشته است و یک بالا قلعه است.

بالا قلعه در بلندترین نقطه دژ قرار دارد و احتمالا کاخ حاکم در آنجا بوده است.

همشهری آنلاین - محمد ملاحسینی

سایت ایران اطلس

سایت تخصصی میراث فرهنگی و گردشگری

پرتال جامع آذربایجان غربی