تبیان، دستیار زندگی
ندانی که امیرتیمور در سمرقند گردهم آورده بود، زمینه ساز تحول بزرگی در نقاشی زمان پسرش شاهرخ (782 تا 824 ه.ش) در هرات شدند. شاهرخ در دوره ی حکومت پدرش حاکم خراسان بود. زمانی که تیمور از دنیا رفت، وی جانشین او شد و هرات را پایت...
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

مکتب هرات:

همه هنرمندانی که امیرتیمور در سمرقند گردهم آورده بود، زمینه ساز تحول بزرگی در نقاشی زمان پسرش شاهرخ (782 تا 824 ه.ش) در هرات شدند.

شاهرخ در دوره ی حکومت پدرش حاکم خراسان بود. زمانی که تیمور از دنیا رفت، وی جانشین او شد و هرات را پایتخت کشور قرار داد و این شهر را به مرکز مهمی برای پیشرفت هنر نقاشی تبدیل کرد. در آنجا کتابخانه ی مهمی تأسیس کرد که هنرمندان نقاش و خطاط در این کتابخانه به مصور ساختن نسخه های خطی پرداختند.

در زمان حکومت شاهرخ، اسکندر که از نوادگان امیر تیمور بود، حاکم شیراز شد. او در شیراز و یزد به همراه جنید نقاش و سایر هنرمندان، مدارس هنری بر پا کرد. تعدادی از آثار این مدارس هم اکنون در موزه های جهان نگهداری می شود. در همین دوره بایسنقر پسر شاهرخ، حاکم قسمت عمومی هرات شد. بایسنقر هم کتابخانه ای را تاسیس کرد و در آن چهل نقاش، مُذهب و خوشنویس را به سرپرستی استاد جعفر بایسنقری گرد هم آورد.

از مهمترین شاهکارهای این دوره شاهنامه ی مجلل بایسنقر است، که به دستور و تشویق او نگاشته شده و مصور گردیده است. خوشنویسی این نسخه توسط استاد جعفر صورت گرفته و این مجموعه  نفیس اکنون در کتابخانه ی کاخ گلستان نگهداری می شود. این شاهنامه در سال 1349 در تهران به چاپ رسید.

بایسنقر در سال 789 ه.ش به همراه یک هیات علمی فرهنگی به چین سفر کرد. در آن زمان حکومت خاندان مغولی «یوان» منقرض شده بود و خاندان «منگ» (1368 تا 1446 م) بر چین، حکمروایی می کردند. بایسنقر، نقاشی را به نام «غیاث الدین» همراه خود به چین برد و او را مأمور کرد تا آنجا که می تواند آثار تازه ای را که مشاهده می کند، ترسیم نماید.

بعد از مرگ شاهرخ (824 ه.ش) امپراطوری تیموریان رو به ضعف نهاد و بین جانشینان شاهرخ اختلاف و کشمکش به وجود آمد و طولی نکشید که دشمنان، قسمت های مختلف کشور را مورد هجوم قرار دادند به طوری که تنها، شهر هرات - پایتخت کشور - از این تهاجم در امان ماند. در سال 846 ه.ش زمامداری آخرین حاکم تیموری، سلطان حسین بایقرا، شروع شد که در دوره ی او ازنظر فرهنگی و هنری رونق قبلی  به کشور باز گردید. این دوران یکی از درخشنده ترین دوره های تیموریان به شمار می رود.

مهمترین عامل پیشرفت این دوران، وزیر توانا و مدد کار سلطان حسین، امیرعلیشیر نوایی بود. به خاطر طبع هنری شاه و مدد وزیرش امیرعلیشیر، هنر در این دوره به بالاترین درجه ی ترقی دست یافت.

امیر علیشیر مردی با ایمان، فروتن و دانش پرور بود. شاید او بیش از هر شخص دیگری برای نقاشی ایران کوشش کرد. وی را می توان به حق، بنیانگذار واقعی مکتب شکوهمند هرات دانست. امیر علیشیر خود به هنرهای نقاشی و تذهیب مسلط بود.(طرح شماره 9 جزو آثار اوست) به علاوه او اهل عرفان و تصوف بود؛ به طوری که بعدها به حلقه دراویش فرقه ی نقشبندی پیوست. گفتنی است که حالت عرفانی و روحی این وزیر بدون شک بی تاثیر در کار هنرمندان دوره خود نبوده است زیرا در آثار هنرمندان این دوران عرفان و معنویت خاصی متجلی گردید.

این دوره مصادف با حیات و ظهور مشهورترین نقاش مینیاتور ایران استاد کمال الدین بهزاد بود. بهزاد حدود سال 838 ه.ش به دنیا آمد و زیر نظر استاد میر سید احمد و استاد میرک خراسانی تعلیم دید. روح الله میرک، اهل خراسان بود. وی حدود سالهای 859 ه.ش به بعد فعالیت هنری داشته است و احتمالا از اقوام بهزاد بوده است، زیرا سرپرستی بهزاد را در کودکی به عهده داشته. میرک خراسانی علاوه بر این که یک نقاش زبردست بود در زمان خود کشتی گیر و ورزشکار معروفی هم به حساب می آمد. هم چنین در خوشنویسی و کتیبه نویسی نیز مهارت کافی داشت. او در سال 885 ه.ش در گذشت.

لازم به ذکر است که میرک خراسانی با نقاش دیگری به همین نام که در دوره ی شاه طهماسب صفوی در تبریز نقاشی می کرد فرق می کند.

از این دوره آثاری به امضای بهزاد بر جای مانده است و در این که همه  این آثار، کار بهزاد باشد شک و تردید است. از کارهای معروف این دوره از بهزاد، چند طراحی از سلطان حسین بایقرا می باشد. از دیگر هنرمندان مکتب هرات سلطان علی شوشتری، ابراهیم تبریزی، درویش نقاش و فرخ بیک را می توان نام برد.