شناختی تاریخی از پایتخت ایران

ابریشمی در آغاز کتاب از «تاریخچه تهران» و از کشفیات باستان‌شناسی تپه‌های قیطریه سخن می‌گوید و از روستایی یاد می‌کند که کنار ری قرار داشت و بخشی از قصران به حساب می‌آمد و امروزه تهران بزرگ خوانده می‌شود. مروری کوتاه بر تاریخ تهران و حدود کنونی آن، بخشی دیگر از مقدمه کتاب وی است.

«محدوده و محلات» نامی برای فصل اول کتاب است و به گستره تهران اختصاص دارد. آن گستره شامل چهار محله بازار، عودلاجان، سنگلج و چال میدان بود. تشریح هر کدام از این محلات، حدود بناهای آن، آگاهی‌هایی است که در اختیار خواننده قرار می‌گیرد.

آشنایی با «دروازه‌های تهران» در فصل دوم، شروعی برای تهرانگردی و سفر در تاریخ این شهر است و نشان می‌دهد که تهران در روزگار فتحعلی شاه قاجار 6 دروازه و در زمان ناصرالدین شاه دوازده دروازه رسمی داشته است.

فهرست کاخ‌ها و عمارت‌ها (شامل 44 بنا) عنوان فصل سوم کتاب است و شرح هر کدام از آن‌ها و اشاره به برخی رویدادهای تاریخی که با بناهای این شهر ارتباط می‌یابند و معرفی مختصر مردان و رجالی که بانی ساخت عمارت‌ها و کاخ‌ها بوده‌اند، چشم‌انداز دیگری از شناخت تهران را به روی خواننده می‌گسترد.

پس از آن، ابریشمی در فصل چهارم، خواننده را به تماشای «باغ و پارک‌ها»‌ی تهران می‌برد. این مکان‌های دیدنی که 32 مورد آن برشمرده شده است، هر کدام تاریخی خواندنی دارند. گردش تاریخی میان محله‌ها و خیابان‌های روزگاران قدیم تهران، به دیدن «بازارها و بازارچه‌ها» در فصل پنجم می‌انجامد.

اما شناخت تهران کامل نخواهد شد مگر آن که «میدان‌های قدیمی» آن را بشناسیم. ابریشمی در فصل ششم، خواننده را از آن میدان‌ها عبور می‌دهد و از تاریخچه 25 میدان شهر یاد می‌کند و قدمت آن‌ها را یادآوری می‌کند.

فصل هفتم اختصاص به «خیابان‌ها و گذرها» دارد و سی و سه خیابان و گذر و محله قدیمی برشمرده می‌شود؛ همانند خیابان ناصری (ناصرخسرو)، خیابان لاله‌زار که در زمان سلطنت فتحعلی شاه در بیرون شهر قرار می‌گرفت، خیابان علاء‌الدوله که امروزه به نام خیابان فردوسی شناخته می‌شود، گذشته تاریخی تهران را بیشتر نشان می‌دهند.

ابریشمی فصلی دیگر از کتاب خود را ویژه «قریه و قبرستان‌های قدیمی» تهران ساخته است و در آن از قبرستان ظهیرالدوله و قریه‌های ابن بابویه، زرگنده، فرمانیه، جماران، آجودانیه، کاشانک، دروس و بسیاری دیگر یاد می‌کند و آگاهی‌های خود را با موضوعات تاریخی درمی‌آمیزد.

وی در فصل نهم «مساجد و مدارس قدیمی» تهران را برمی‌شمارد و می‌گوید که شمار این دست از بناها به بیست مسجد و مدرسه می‌رسد. «امامزاده‌ها» عنوان فصل دهم و پژوهشی دیگر از ابریشمی در کتاب «تهران روزگاران قدیم» است. همانند امامزاده سید اسماعیل، امامزاده صالح و دیگر بقعه‌ها و امامزاده‌ها. در پایان نیز فهرستی از سقاخانه‌های تهران آمده است.

کتاب «تهران روزگاران قدیم» را انتشارات خانه تاریخ و تصویر ابریشمی با شمارگان 3 هزار نسخه و به بهای 10 هزار تومان منتشر کرده است.